Su buharının, gözle görülebilir duruma (katıya veya sıvıya) geçmesi olayına, su buharının yoğuşması ya da su buharınınyoğunlaşması denilmektedir. En basit anlatımla, suyun hal değişimidir. Gazdan sıvıya ya da gazdan katıya geçiş anlamına gelir. Su buharının yoğunlaşmasıyla gaz halindeki su buharı ya katı (kar gibi) ya da sıvı hale (yağmur gibi) geçer. Yoğunlaşmanın meydana gelmesi havanın nem bakımından doyma noktasını aşmasına bağlıdır.
📝 Önerilen Ders Notu: Nem Çeşitleri ve Nemin Hesaplanması
Yoğuşmanın Gerçekleşme Koşulları
- Su buharının yoğunlaşması için bir hava kütlesinin sıcaklığının azalması veya sıcaklığın değişmeden nem miktarının artması gerekir.
- Hava dikey hareket ile soğuyabilir. Bunun için havanın doğrudan yükselmesi, soğuk bir havanın üzerine doğru yükselmesi ve dağ yamacı boyunca yükselmesi şeklinde olabilir.
- Hava yatay hareket ile soğuyabilir. Bunun için sıcak havanın soğuk bir bölgeye yatay hareket ile gitmesi veya soğuk zemin üzerinden geçmesi gerekir.
- Hava hareket etmeden soğuyabilmektedir. Bunun için gün içerisinde enerji kazanımının azalması veya yıl içerisinde enerji kazanımının azalması gerekmektedir.
Yoğuşmanın Durma Koşulları
- Su buharının yoğunlaşmasının bitmesi için bir hava kütlesinin sıcaklığının artması veya sıcaklığın değişmeden nem miktarının azalması gerekir.
- Hava dikey hareketi ile ısınabilir. Bunun için havanın doğrudan alçalması ve dağ yamacı boyunca alçalması şeklinde olabilir.
- Hava yatay hareketi ile ısınabilir. Bunun için soğuk havanın sıcak bir bölgeye yatay hareket ile gitmesi veya sıcak zemin üzerinden geçmesi gerekir.
- Hava hareket etmeden ısınabilmektedir. Bunun için gün içerisinde enerji kazanımının artması veya yıl içerisinde enerji kazanımının artması gerekmektedir.
Yoğuşma Türleri
Bulut
Bulut, atmosferde su buharı veya buz kristallerinden oluşan yığına verilen addır. Belirli bir anda gökyüzünün bulutlarla kaplı kısmının tüm gökyüzüne olan oranına bulutluluk adı verilir. Bulutluluk oranı nefometre adı verilen bir aletle ölçülür. Buna göre, gökyüzünün oranı 10 kabul edilerek;
- 0–2 oranı açık havayı,
- 2–8 oranı bulutlu havayı,
- 8–10 oranı kapalı havayı ifade eder.
Bulutların Sınıflandırılması
Bulutlar oluştukları yükseklikler dikkate alınarak üç gruba ayrılır.
- Yüksek Bulutlar(Sirüs): Saçak, tüy veya ince iplikler biçimindeki bulutlardır. Bu tür bulutlar 6.000 metreden daha yükseklerde yer alır. Buz kristallerinden oluşurlar. Yüksek bulutlar genelde yağış getirmez. Bu bulutlar, bir siklonun yaklaştığının ve havanın bozacağının göstergesidir.
- Orta Yükseklikteki Bulutlar (Kümülüs): 2.000 – 6.000 metre yükseklikler arasında bulunan ve kümeler biçimindeki bulutlardır. Genelde alt kısımları düz ve siyah olur. Sıvı haldeki su ve yer yer buz kristalleri içerebilirler. Alt kısımlarının düz olmasının nedeni yoğunlaşmanın aynı seviyeden başlamasıdır. Siyah olmasının nedeni ise iri su taneciklerinden oluşmasıdır. Bu bulutlar yükseklere doğru büyür ve sağanak şeklinde şiddetli yağmurlar getirir.
- Alçak Bulutlar (Stratüs): Yer’in üstünde, asılı gri bir tabaka gibi duran koyu renkli bulutlardır. Yerden 2.000 metre yüksekliklere kadar olan mesafede bulunurlar. Su damlacıklarından oluşurlar. Orta enlem siklonlarında buz kristalleri ve kar içerebilirler. Genelde yağışlara yol açarlar.
Sis
Sis, sıcak ve nemli bir havanın soğuk bir zemine temas etmesiyle veya soğuk ve sıcak hava kütlelerinin birbiriyle karşılaşması sonucunda oluşmaktadır. Sis yeryüzüne çok yakın oluşur. Sis oluşumunda temel şart; havanın doyma noktasına ulaşacak kadar nem içermesi veya hava sıcaklığının düşmesidir.
Bahar aylarında sabaha karşı ve gece saatlerinde yoğun sisler oluşabilir ve öğle saatlerinde sis ortadan kalkabilir. Bu durum, sıcaklık ile yoğunlaşmanın ters orantılı olduğunu göstermektedir.
📚 EK NOT
Sis oluşumuna göre farklı adlandırılır;
- Radyasyon Sisi: Radyasyon sisi, bulutsuz gecelerde rüzgarın olmaması durumunda, kara üzerinde gece havanın soğuması sonucunda oluşan sistir. Kışın da bu tip sisleri görmek mümkündür. Radyasyon sislerinin oluşumlarında yer şekilleri de etkilidir. Örneğin; çukur yerlerde örneğin vadilerde radyasyon sisi oluşur ve vadi sisi olarak adlandırılır. Çünkü gece boyunca çevredeki yamaçlardan aşağıya doğru soğuk hava akımı gerçekleşmektedir.
- Adveksiyon Sisi: Adveksiyon sisi, soğuk yer yüzeyinin üzerine sıcak ve nemli hava kütlesinin yerleşmesiyle oluşan sistir. Soğuk yer yüzeyine sıcak ve nemli hava temas ettiğinde sıcak havanın alt katları, üst katlarına oranla daha çok soğuyarak yer yüzünde yoğunlaşmaktadır.
- Rüzgar, ılık denizlerden soğuk karaya doğru eserse karada,
- Rüzgar sıcak denizlerden soğuk denizlere doğru esince soğuk denizler üzerinde,
- Rüzgar sıcak karalardan soğuk denizlere doğru esince deniz üzerinde,
- Alçalma hareketi yapan hava kütlesinin serin olan deniz yüzeyi ile temas eden alt kısımlarında sıcaklık düşerek sis oluşur.
- Yamaç ve Vadi Sisi: Sıcak ve nemli havanın yamaç boyunca yükselirken soğuması ile oluşan bir sis türüdür. Genellikle dağ yamaçlarının rüzgar almayan kısımlarında görülür.
- Cephe Sisleri: Sıcak ve soğuk havanın karşılaştığı yerlerde oluşan sistir. Özellikle orta enlemlerde karşılaşan zıt karakterli hava kütlelerinin karşılaşma alanlarında oluşmaktadır.
- Buhar Sisi: Sıcak su yüzeyine soğuk havanın gelmesiyle oluşan sistir.
Pus
Yeryüzüne yakın hava içerisinde asılı duran ve çok küçük sıvı damlacıklarından oluşmuş, fazla yoğun ve kalın olmayan yoğunlaşmış kütleye pus denir. Sis kadar olmamakla beraber pus da görüş uzaklığını azaltan bir yoğuşma şeklidir.
Çiy
Havadaki su buharının soğuk zeminler üzerinde, 0°C sıcaklık üzerinde su tanecikleri şeklinde yoğunlaşmasıyla oluşur. Özellikle ilkbahar ve yaz aylarında bitkilerin üzerinde görülür.
Kırağı
Havadaki su buharının soğuk cisimler üzerinde, 0°C den düşük sıcaklıklarda kristaller şeklinde yoğunlaşmasıyla oluşur. Sonbahar aylarında ya da kış başlarında görülür.
Kırç
Havadaki su buharının çok soğumuş ağaç dalları, tel, saçak, vb. cisimler üzerinde 0°C den düşük sıcaklıklarda yoğunlaşarak buz tabakası haline gelmesidir.
Kırağıdan ayrılan yönü, kristallerin üst üste yığılarak buz tabakası haline gelmesidir. Kırağıyı elimizle ile temizleyebilirken kırcı temizlemek için kazımak gerekir.
✨Yeryüzünde meydana gelen yoğunlaşma türleri; çiy, kırağı ve kırçtır.
Yoğuşmanın ilerlemesi ile büyüyen katı ve sıvı taneciklerin havada asılı kalamayarak ve yer çekiminin etkisiyle yeryüzüne düşmesi olayına yağış adı verilir. Kısacası atmosferdeki su buharının yoğunlaşarak sıvı ya da katı biçimde yeryüzüne düşmesidir.
Yağışın oluşumundaki temel şartlar; havanın yükselip soğuması, doyma noktasına ulaşması ve bağıl nem oranı %100’ü aşmasıdır.
Yağış Türleri
Yağmur
Bulutu oluşturan su taneciklerinin büyümesiyle oluşan su damlalarıdır. Genellikle 0°C sıcaklık üzerinde oluşur. Yoğunlaşmanın devam etmesi ile ağırlığı artan su damlaları yağış şeklinde yere düşer. Yağmur, en fazla meydana gelen yoğuşma ürünüdür.
Bir bölge yıl boyu yağmur şeklinde yağış alıyorsa o bölgede sıcaklık değerleri sıfır derecenin altına düşmez denilebilir.
Kar
Su buharının, yükseklerde 0°C nin altında yavaş yavaş yoğunlaşmasıyla oluşan buz kristalleri yere düşmesi ile oluşan yağışlara kar adı verilir.
Genellikle karasal iklim bölgelerinde kış yağışları kar şeklinde olmaktadır.
Dolu
Hava sıcaklığının birden bire ve büyük ölçüde azalması sonucu yağmur damlaları donarak buz parçacıkları halinde yere düşmesi ile gerçekleşen yağışa dolu adı verilir.
Genellikle ilkbahar aylarında görülür. Çünkü atmosferin yeryüzü ile temas eden kısımlarında sıcaklık yeterince yüksektir ve böylelikle buharlaşma da fazladır. Fakat atmosferde yükseldikçe sıcaklık hızla düşer. Bu nedenle su molekülleri de hızla donmaktadır.
✨Bulutlardan gelen yoğunlaşma türleri; yağmur, kar ve doludur.
