İklim Bilgisi: Atmosfer ve İklim

Bikifi Instagram'da

Atmosfer ve Hava Olayları

Atmosfer, yerküreyi çevreleyerek gezegenimizdeki yaşamı mümkün kılan ve farklı katmanlardan oluşan bir gaz karışımıdır. Atmosfer %78 oranında azot, %1 oranında oksijen ve %1 oranında diğer gazlardan oluşmaktadır. Diğer gazlar içerisinde özellikle karbondioksit ve su buharı canlı yaşamı için büyük öneme sahiptir. Bu gazlar aynı zamanda hava olayları üzerinde de etkilidir. Atmosferi oluşturan gazların büyük kısmı atmosferin alt katmanlarında yer alır. Bu nedenle deniz seviyesinden yükseldikçe atmosferin yoğunluğu da azalır.

🌟Atmosferin kalınlığı Ekvator’dan Kutuplara doğru gidildikçe azalır. Bunun nedenleri ise;

• Yer çekiminin kutuplara doğru artması,
• Çizgisel hızın kutuplara doğru azalması,
• Sıcaklığın kutuplara doğru azalması,
• Ay ve Güneş’in Dünya üzerine uyguladığı çekim kuvvetleridir.

Atmosferin Katmanları

Atmosfer, sıcaklık ve kimyasal yapısı bakımından çeşitli katmanlardan oluşmaktadır. Bu katmanlar; troposfer, stratosfer, mezosfer, termosfer ve egzosferdir.

Troposfer

• Atmosferin en alt katmanıdır.
• Atmosferin yerden itibaren 10-16 kilometrelik alt bölümü içinde hava olaylarının gerçekleştiği sürekli hareketli bir bölümdür.
• Kalınlığı Ekvator’dan kutuplara doğru azalır.
  • Nedeni; havanın Ekvator’da yerden ısınarak dikey olarak yükselmesi, kutuplarda ise soğuyan havanın alçalmasıdır.
• Atmosferi oluşturan gazların %75’i bu katmanda bulunmaktadır.
• Su buharının tamamı bu katmandadır. Bu nedenle meteorolojik olaylar bu katmanda gerçekleşir.
• Yoğunluğun en fazla olduğu katmandır.
• Yatay ve dikey yönlü hava hareketleri bu katmanda gerçekleşir.
• Sıcaklık dikey yönde değişmektedir. Yerden yükseldikçe azalır. Nedeni ise yükseltinin etkisidir.
  • Bu katmanda yerden yükseldikçe sıcaklık her 100 metrede 0,5 °C azalmaktadır.
• Aynı zamanda sıcaklık yatay yönde de değişir. Enlem etkisi ile Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe sıcaklık azalır.
• Bu katman daha çok yerden yansıyan ışınlarla ısınır.
• Bu katmanın en üstünde “tropopoz” adı verilen ve stratosfere geçiş sağlayan geçiş katmanı bulunmaktadır.

Stratosfer

• Troposfer katmanının üst kısmından yaklaşık 50 km yüksekliğe kadar olan katmandır.
• Genel olarak yatay hava hareketleri görülür.
• Stratosferdeki hava akışı troposferdekinden daha az çalkantılıdır. Bu nedenle jet uçakları, uçuşun daha az sarsıntılı olacağı stratosferde yol almayı tercih eder.
• Stratosferde dikey yönde sıcaklık değişimi oldukça yavaştır.
• Sıcaklık ortalama -50 °C civarındadır.
• Bu tabakada su buharı yoktur. Bu nedenle iklim olayı görülmez. 
• Ozon tabakasının büyük bir bölümü bu katmanda yer almaktadır.
  • Dolayısıyla bu katman Güneş’ten gelen zararlı ışınların yeryüzüne ulaşmasını engellemektedir.
• Stratosferde yer çekimi çok azalır. Bu nedenle cisimler gerçek ağırlıklarını bu katmanda kaybederler.

Mezosfer

• Mezosfer, yaklaşık 50-85 km yükseklikler arasında yer alan atmosfer katmanıdır.
• Atmosferin en soğuk olduğu tabakadır.
• Gök taşlarının (meteor) atmosferde yanması ve parçalanması bu katmanda gerçekleşir.

Termosfer

• Termosfer, mezosferin hemen üzerinde 85-600 km yükseklikler arasında yer alan atmosfer katmanıdır.
• Bu tabakadaki gazlar ultraviyole ışınlarının etkisi ile iyonlara ayrılmıştır. .
  • İyonlar arasında ise elektron alışverişi son derece fazladır. Bundan dolayı haberleşme sinyalleri, radyo dalgaları bu tabakadan yansır.
• Bu tabaka içerisinde sıcaklık, yükseldikçe artış gösterir.
• Kutup ışıkları da bu katmanda gözlenir.

Egzosfer

• Atmosferin en üst ve en dış sınırıdır.
• Termosferin üzerinde yer alan ve yaklaşık 10.000 km yüksekliğe kadar ulaştığı varsayılan katmandır.
• Atmosferden uzaya olan geçişi belirler.
• Yer çekiminin ve atmosfer yoğunluğunun en az olduğu katmandır.
• Yeryüzünü gözlemleyen uydular bu katmanda yer alır.

Atmosferin Etkileri

• Canlı yaşamı için gerekli olan gaz bileşenlerini sağlar.
• Güneş’ten gelen zararlı ışınların yeryüzüne ulaşmasını engeller.
• Dünya’nın aşırı ısınmasını ve soğumasını engeller.
• Yeryüzünde sıcaklığın dengeli dağılmasını sağlar.
• Güneş ışınlarının dağıtarak gölgede kalan kısımların da aydınlanmasını sağlar. Kısacası; gölgelerin tam karanlık olmasını önler.
• Uzaydan gelen gök taşlarının yeryüzüne ulaşmasını büyük oranda engeller.
• İklim olayları meydana gelir.
• Işığı, sıcaklığı ve sesi iletir.
• Dünya ile birlikte döner. Bu sayede sürtünmeden doğacak yanmayı engeller.
• Güneş’ten gelen enerjinin hızlı bir şekilde uzaya doğru yansımasını engeller.

Hava Durumu ve İklim

Dar bir alanda kısa bir zaman diliminde değişen atmosfer olaylarına “hava durumu” denir. Hava durumu aniden değişebilen olaylardır. Hava durumunu inceleyen bilim dalına ise “meteoroloji” denir. Meteoroloji istasyonlarında sıcaklık, basınç, rüzgar ve yağış gibi atmosfer olaylarının ölçülmesi sonucunda tutulan kayıtlara “gözlem (rasat)” denir.

Geniş bir alanda uzun bir zaman diliminde görülen atmosfer olaylarının ortalamasına ise “iklim” adı verilmektedir. İklim, geniş bir alan içinde ve uzun yıllar boyunca değişmeyen ortalama hava koşullarıdır. İklimi inceleyen bilim dalı “klimatoloji“dir.

🌟İklim ve hava durumu karşılaştırıldığında;

• İklim geniş alanları kapsarken; hava durumu dar alanları kapsamaktadır.
• İklimde değişkenlik az iken; hava durumunda değişkenlik fazladır.
• İklim uzun süreli ortalama atmosfer koşullarını ifade ederken; hava durumu kısa (günlük) atmosfer olaylarını ifade eder.
• Hava durumları belirtilirken güneşli, yağmurlu, rüzgarlı gibi ifadeler kullanılırken; iklim belirtilirken kurak, soğuk, yağışlı, sıcak gibi ifadeler kullanılır.

İklimin Etkileri

İklim Elemanları

Kısa sürede ve dar bir alanda hava durumunu, uzun sürede ve geniş bir alanda iklimi oluşturan atmosferkoşullarına “iklim elemanları” adı verilmektedir.

İklim elemanları; sıcaklık, basınç, rüzgar, nem ve yağıştır.