Harita Bilgisi

Bikifi Instagram'da

Harita; yeryüzünün tamamının veya bir bölümünün kuşbakışı görünüşünün, belirli bir ölçek ile küçültülerek, bir düzlem üzerine aktarılması ile elde edilen çizimlere denir. Harita bilimine ise kartoğrafya adı verilmektedir.

Haritalarda görülenler gerçeğe az ya da çok benzerdir. Bunun nedeni Dünya’nın şeklinin yuvarlak olmasıdır. Haritalarda oluşan bozulmaların veya hataların temel nedeni budur. Bunun dışında; ölçeklendirme yapılması, yer şekillerinin düz olmaması ve engebeli/yüksek olması haritalardaki bozulmaların diğer nedenleridir.

Harita çizimi yapılırken dikkat edilmesi gereken bazı unsurlar vardır. Öncelikle belirlenmesi gereken ilk unsur haritanın kullanım amacının belirlenmesidir. Aynı zamanda çizilecek yerin enlem ve boylam derecelerinin belirlenmesi, çizilecek yerin kapladığı alanın bilinmesi, ölçek oranının belirlenmesi, kullanılacak sembol ve işaretlerin belirlenmesi, çizim yönteminin belirlenmesi gerekmektedir.

Harita Elemanları

Haritalardan gerektiği gibi faydalanabilmek için harita üzerinde bazı unsurların bulunması gerekir.
Bu unsurlara haritanın elemanları denir. Bunlar; haritanın başlığı, koordinat sistemi, yön oku, lejant
ve ölçektir.

• Başlık= Haritanın hangi amaçla hazırlandığını gösteren işarettir.
• Yön İşareti= Yön belirlemede kullanılan işarettir.
• Lejant= Harita anahtarıdır. Haritalarda kullanılan işaret ve sembollerin ne anlama geldiğini gösteren tablodur. Haritaların kolay anlaşılmasını sağlar.
• Ölçek= Haritalardaki küçültme oranıdır. Haritanın kullanım amacına ve çizilecek yerin alanına göre belirlenmesi gerekir.
• Koordinat Sistemi= Paralel ve meridyenlerdir. Ekvator ve Greenwich’e göre konumunu gösteren işaretlerdir.

Haritalarda Hata Türleri

Gerçek ve İz Düşüm Alan Farkından Kaynaklanan Hata

Eğimli arazilerin yamaçları haritaya tam olarak aktarılamamaktadır. Bu durum, çizimi yapılan alanın haritada hesaplanan alanı (iz düşüm alanı) ile gerçek alanı arasındaki farkı ortaya çıkarmaktadır. Örneğin Türkiye’nin gerçek alanı 814.578 km² iken iz düşüm alanı 779.452 km²dir.

Dünya’nın Şeklinden Kaynaklanan Hata

Dünya’nın şeklinin küresel olması, Dünya yüzeyindeki bir alanın düzlem üzerine gerçeğine yakın bir şekilde aktarılmasını imkansız hale getirmektedir. Bu nedenle tüm haritalar, Dünya yüzeyindeki gerçek görüntüsünün birebir aynısı değildir. Haritası çizilen alan büyüdükçe Dünya’nın şekline bağlı olarak hata oranı artmaktadır. Örneğin plastik bir topu ikiye kesip her iki parçasını bir düzlem üzerinde birleştiremezsiniz.

Dünya’nın küresel şeklinden kaynaklanan hatalara örnek olarak alanların değişmesi, uzunlukların değişmesi, açıların değişmesi (paralel ve meridyenlerin), şekillerin bozulmasını verebiliriz.

Projeksiyon Yöntemleri (İz Düşüm Yöntemleri)

Harita çizimlerinde Dünya’nın şeklinden dolayı meydana gelen bozulmaları en aza indirmek amacıyla kullanılan harita çizim yöntemlerine “projeksiyon yöntemleri” denir. Projeksiyon yöntemleri ele aldığı alana göre 3 kısma ayrılır. Bu yöntemler;

Silindirik Projeksiyon

Bu projeksiyon yönteminde Dünya’nın çevresine Ekvator’a temas edecek şekilde kağıt sarılır ve küre üzerindeki şekiller kağıda yansıtılır. Bu yöntemle çizilen haritalarda ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe hata oranı artar. Bu yöntem ile dünyanın tamamı gösterilebilir. Şekil korunur ama alanda büyük bozulmalar meydana gelir. Bu çizim deniz ve hava haritaları için en uygun yöntemdir.

Konik Projeksiyon

Kürenin çevresine koni şeklinde bir kağıdın orta enlemlere değecek şekilde sarılması ile oluşturulur. Orta enlem ve dünya haritası çizimlerinde kullanılan yöntemdir. Alan korunur ama şekilde bozulma meydana gelebilir. Ekvatora doğru gidildikçe bozulmalar artar. Dünyanın sadece yarısı gösterilebilir.

Düzlem Projeksiyon

Dünya küresine teğet yerleştirilmiş bir düzlem üzerine çizilen haritalardır. Daha çok kutup çevresi haritalarının çiziminde kullanılır. Onun dışında dar alanlar ve büyük ölçekli haritalar da bu yöntemle çizilir. Bozulmalar çok fazladır. Kutuplardan ekvatora doğru gidildikçe bozulma oranı artar. En fazla bozulma dar alanlarda görülür. Bu yöntemle açılar korunurken; şekil ve alanlarda bozulmalar meydana gelir. Dünyanın sadece yarısı çizilebilir.

Harita Çeşitleri

Haritalar; ölçeklerine ve konularına göre olmak üzere ikiye ayrılır.

Ölçeklerine Göre Haritalar

Ölçeklerine göre haritalar; büyük ölçekli, orta ölçekli ve küçük ölçekli olmak üzere kendi içerisinde üçe ayrılır.

Büyük Ölçekli Haritalar

Ölçeği 1/200.000’den büyük olan çizimlerdir. Arazinin topoğrafik yapısını ve gerekli ayrıntıyı içerirler. Planlar ve topoğrafya haritaları bu grup içerisine dahildir.

Plan= Ölçeği 1/20.000’e kadar olan çizimlerdir. Küçültme oranı en az olan haritalardır. En ayrıntılı çizimlerdir. Mimarlık, mühendislik, kadastro ve ulaşımda kullanılırlar.

Topoğrafya Haritaları= Ölçeği 1/20.000 ile 1/200.000 arasında olan çizimlerdir. İl ve ilçe merkezleri, köyler, ana ve tali yollar, akarsu, dağ gibi fiziki özellikleri gösterirler.

Orta Ölçekli Haritalar

Ölçeği 1/200.000 ile 1/500.000 arasında olan haritalardır. İl ve bölge haritaları, uçuş, yol ve maden haritalarında kullanılır.

Küçük Ölçekli Haritalar

Ölçeği 1/500.000’den küçük olan haritalardır. Bu ölçeğin kullanıldığı haritalarda ayrıntılar azalır. Büyük yerleşim merkezleri, göller ile yüksek dağlar gösterilir. Türkiye’yi veya Dünya’yı gösteren haritalar küçük ölçekli haritalara örnek olarak gösterilebilir.

Konularına Göre Haritalar

Konularına göre haritalar; genel haritalar ve tematik haritalar olmak üzere ikiye ayrılır.

Genel Haritalar

Belirli bir lokasyona odaklı olarak çizilen haritalardır. Herhangi bir konu hakkında bilgi vermek için hazırlanırlar. Herkesin kolaylıkla anlayabileceği haritalardır. Referans haritalar da denilmektedir. Genel haritalar üzerinde hem doğal hem de beşeri unsurlara ait özellikler birlikte gösterilebilir. Harita
üzerinde yer alan tüm veriler aynı öneme sahiptir. Şehir haritaları, turistik haritalar, atlas haritaları genel haritalara örnek olarak gösterilebilir.

Genel haritalar kendi içerisinde; fiziki, siyasi, beşeri ve ekonomi haritaları olmak üzere ayrılır.

Fiziki Haritalar

Yeryüzü şekillerini gösteren haritalardır. Bu haritalardaki renkler yükselti basamaklarını ifade etmektedir. Renk tonu koyulaştıkça yükselti de artar.

Siyasi Haritalar

Ülke sınırlarını, ülke içerisinde eyaletlerin, illerin ve ilçelerin sınırlarını gösteren haritalardır.

Beşeri Haritalar

İnsanların dağılışı, insanların kültürlerine ait özellikleri ve nüfus özelliklerini gösteren haritalardır. Diğer haritalara göre daha sık güncelleme yapılmaktadır.

Ekonomi Haritaları

İnsanların üretim ve tüketim faaliyetlerinin (tarım, hayvancılık, madencilik, ormancılık, ticaret vb.) dağılımını gösteren haritalardır.

Tematik Haritalar

Belirli bir konuya yönelik olarak çizilen haritalara tematik harita denir. Harita üzerinde gösterilen unsurlar tematik haritanın konusunu oluşturur. Uzlaşma isteyen haritalardır. Klimatik haritalar, jeomorfoloji haritaları, bitki örtüsü haritaları, hidrografya haritaları, toprak haritaları, nüfus haritaları tematik haritalara örnek verilebilir.