Coğrafi Koordinat Sistemi

Bikifi Instagram'da

Coğrafi konum, herhangi bir noktanın Dünya’daki yerini coğrafi koordinatlar ve coğrafi oluşumlar yardımıyla belirlenmesine denir. Kısacası coğrafi konum, bir ülkenin dünya üzerinde bulunduğu yerdir.

📚EK BİLGİ:Koordinat sistemi, paralel ve meridyen çizgilerinden oluşan sisteme denir. Diğer adı grid sistemidir.

Coğrafi konum; mutlak (matematik) ve göreceli (özel) konum olmak üzere ikiye ayrılır.

Mutlak (Matematik) Konum

Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın paralel ve boylam değerlerine göre ya da derece (°), dakika (‘) ve saniye (”) cinsinden belirlenen konumuna mutlak (matematik) konum denir. Diğer bir deyişle herhangi bir noktanın Ekvator’a ve Greenwich’e göre konumuna denilmektedir.

Paralel

Ekvatora 1°lik aralıklarla ve birbirlerine paralel olarak çizilen çemberlere paralel denir.

• Başlangıç paraleli Ekvator’dur. 0° ile gösterilir.
• Doğu-batı yönünde uzanırlar.
• Çember şeklindedirler.
• 1°lik aralıklarla çizilmişlerdir.
• Ardışık iki paralel arası kuş uçuşu uzaklığı 111 km’dir. Bu uzaklık her paralel arasında aynıdır.
• Bütün paralel çemberleri yer eksenini 90°lik açı ile keser.
• Paraleller birbirleri ile kesişmez veya birleşmezler.
• Paralellerin uzunlukları Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe kısalır.
• En uzun paralel Ekvator’dur.
• En kısa paraleller ise kutup noktalarıdır.
• 180 tane paralel bulunmaktadır. 90 tanesi Kuzey Yarım Küre’de, 90 tanesi de Güney Yarım Küre’dedir.
• Paralellerin dereceleri ve numaraları Ekvator’un kuzeyine ve güneyine doğru gidildikçe büyür.
• Ekvator’un kuzeyindeki paralellere kuzey paralelleri, güneyindeki paralellere güney paralelleri denir.

Meridyen

Bir kutup noktasından diğer kutup noktasına uzanan ve 1°lik açılarla çizilen yarım dairelere meridyen denir.

• Başlangıç meridyeni Greenwich’tir. 0° ile gösterilir.
  • Greenwich’e aynı zamanda başlangıç meridyeni de denilmektedir.
• Kuzey-güney yönünde uzanırlar.
• Yarım çember şeklindedirler.
• 1°lik aralıklarla çizilmişlerdir.
• Uzunlukları birbirlerine eşittir.
• Bütün meridyenler Ekvator’da dahil olmak üzere bütün paralelleri dik açı ile keserler.
• Aynı meridyen üzerindeki noktaların yerel saatleri aynıdır. Çünkü Güneş karşısından aynı anda geçerler.
• Ardışık iki meridyen arasında 4 dakikalık zaman farkı vardır.
• Toplam 360 tane meridyen vardır. 180 tanesi başlangıç meridyenin doğusunda (doğu meridyenleri), 180 tanesi de başlangıç meridyeninin batısında (batı meridyenleri) bulunmaktadır.
• İki meridyen arası uzaklık Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe azalır. Bunun nedeni; Dünya’nın şeklidir.
• Ardışık iki meridyen arası uzaklık sadece Ekvator üzerinde 111 km’dir.

✨Bir meridyen yayının tam karşısına gelen ve onun tam bir çember olmasına neden olan meridyene anti meridyen adı verilmektedir. Örneğin: 10° batı meridyeninin anti meridyeni onu 180°ye tamamlayan 170° doğu meridyenidir. Başlangıç meridyeninin (0°) anti meridyeni 180° meridyenidir ve tarih değiştirme çizgisi olarak kabul edilmiştir.

✨Bir meridyenin anti meridyeni ile arasında 180 meridyen fark bulunduğundan aralarında 12 saatlik zaman yerel farkı bulunur.

✨21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde herhangi bir meridyende Güneş doğuyorsa aynı anda o meridyenin anti meridyeninde Güneş batıyordur.

Enlem

Yeryüzündeki bir noktanın Ekvator’a olan açısal uzaklığına enlem denir.

• Enlem derece (°) dakika (‘) ve saniye (“) cinsinden ifade edilir. Örneğin Ankara; 39° 56’ 25’’ Kuzey enlemindedir.
• Ekvator’un kuzeyindeki enlemlere kuzeyenlemleri, güneyindeki enlemlere güney enlemleri denir.
• Ayrıca 0° ile 23°27’ arasındaki enlemlere alçak enlemler, 23°27’ ile 66°33’ arasındaki enlemlere orta enlemler, 66°33’ ile 90° arasındaki enlemlere yüksekenlemler denir.
• Enlem etkisi ile Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe;
  • Güneş ışınlarının düşme açısı küçülür.
  • Cisimlerin gölge boyları uzar.
  • Sıcaklık azalır.
  • İklim, bitki örtüsü, tarım ürünleri ve toprak türleri farklılaşır.
  • Deniz sularının tuzluluk oranları azalır.
  • Kalıcı kar alt sınırı alçalır.
  • Tarım, orman ve yerleşme üst sınırları alçalır.
  • Dünya’nın çizgisel hızı azalır.
  • Yer çekimi artar.
  • Gece ve gündüz süre farkı artar.
  • Nüfus ve yerleşme özelliklerini etkiler.

✨Dünya’nın şeklinden dolayı güneş ışınları her yere aynı açı ile düşmezler. Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe güneş ışınlarının geliş açıları azalır ve bunun sonucunda kutuplara doğru gidildikçe sıcaklık azalır. Bu duruma ise enlem etkisi adı verilir.

Özel Enlemler

• Ekvator= Kutup noktalarına eşit uzaklıktaki noktaların birleştirilmesi ile oluşmuştur.
  • Çizgisel hızın en fazla olduğu paraleldir.
  • Tan ve gurup sürelerinin en kısa olduğu paraleldir.
  • Gece ve gündüz süreleri yıl boyunca eşit olarak yaşanır.
  • Gece ve gündüz süreleri arasındaki fark yıl boyunca en azdır.
  • Yer çekimi kuvvetinin en az olduğu paraleldir.
  • Dünyanı şekli yerini belirlemiştir.
• Dönenceler= Eksen eğikliğine göre oluşmuşlardır.
  • Ekvator’un 23°27′ kuzeyinden yengeç dönencesi, 23°27′ güneyinden oğlak dönencesi geçer.
  • Güneş ışınlarının dik olarak düştüğü son paralellerdir.
  • Güneş ışınları yıl içerisinde 1 defa dik açıyla düşer.
  • Tropikal kuşağı ve orta kuşağı birbirinden ayıran paralellerdir.
  • Çöller ile kaplıdırlar. Günlük sıcaklık farkları fazladır.
  • Fiziksel çözülmenin en fazla olduğu yerlerdir.
• Kutup Noktaları= Ekvator’un 90° kuzeyinde ve güneyinde bulunurlar.
  • Dünyanın şekli yerlerini belirlemiştir.
  • Çizgisel hız sıfırdır.
  • Tan ve gurup sürelerinin en uzun olduğu yerlerdir.
  • Gece ve gündüz süreleri 6 aydır.
  • Gece ve gündüz süreleri arasındaki farkın en fazla olduğu yerlerdir.
  • Yer çekimi kuvvetinin en fazla olduğu paralellerdir.
• Kutup Daireleri= Ekvator’un 66°33′ kuzeyinden ve güneyinden geçerler.
  • Eksen eğikliği yerlerini belirlemiştir.
  • Aydınlanma dairesi 21 Haziran ve 21 Aralık’ta teğet olarak geçer.
  • Orta kuşak ve kutup kuşağını ayıran paralellerdir.
  • Gece ve gündüz süreleri yılda bir defa 24 saattir.
  • Sıcak Batı rüzgarları ile soğuk Kutup rüzgarlarının karşılaşma alanıdır.
  • Cephesel yağışlar buralarda oluşur.

Boylam

Yeryüzündeki herhangi bir noktanın başlangıç meridyenine açısal uzaklığına boylam denir.

• Boylam, derece (°), dakika (‘) ve saniye (“) olarak ifade edilir. Örneğin Ankara; 32° 49’ 54’’ Doğu boylamındadır.
• Boylam sadece yerel saat ve mutlak konum belirlemede etkilidir.
• Aynı boylam üzerindeki bütün noktaların başlangıç meridyenine olan açısal uzaklıkları yani derece olarak uzaklıkları aynıdır.
• Aynı boylam üzerindeki bütün noktaların yerel saati aynıdır.
• Fakat aynı boylam üzerindeki noktalarda ekinoks günleri hariç Güneş aynı anda doğmaz ve aynı anda batmaz.

Mutlak (Matematik) Konuma Örnekler

• Gölge boyları Ekvator’dan uzaklaştıkça artar.
• Türkiye’de dört mevsim belirgin olarak yaşanır.
• Yaz sıcaklıklarının Hatay’da Sinop’tan yüksektir.
• Tarım ürünleri Çukurova’da önce olgunlaşır.
• Kalıcı kar alt sınırının Ekvator’dan uzaklaştıkça deniz seviyesine yaklaşır.
• Kutup noktası ve yakın çevresinin bitki örtüsünden mahrumdur.
• Yerleşme üst sınırının Ekvatordan Kutuplara gidildikçe deniz seviyesine geriler.

Göreceli (Özel) Konum

Bir bölgede görülen özellikler sadece matematik konuma bağlı değildir. Bu özelliklerin oluşmasında yerel faktörlerin rolü de vardır. Göreceli konum ise; bu yerel faktörlerin tümünedenir. Coğrafi konum tespit edilirken özel konumdan da faydalanılabilir.

Göreceli Konumu Oluşturan Faktörler

• Yükselti,
• Yer şekilleri,
• Ulaşım ve ticaret yollarına göre konum,
• Kara ve denizlerin dağılışı,
• Boğazlar ve geçitler,
• Kanallar,
• Çevresindeki ülkelere göre konumu,
• Yer altı ve yer üstü kaynaklarına göre konum,
• Eğim,
• Jeopolitik konum,
• Jeostratejik konum,
• Turizm özellikleri,
• Tarihi ve kültürel değerler vb.

Göreceli Konumun Etkileri

• İklim ve bitki örtüsünü,
• Nüfusun dağılışını,
• Yerleşme tiplerini,
• Toprak tiplerini,
• Akarsu akımlarını,
• Ekonomik faaliyetleri,
• Ulaşım faaliyetlerini,
• Tarımsal faaliyetleri,
• Turizm faaliyetlerini,
• Tarım-hayvancılık faaliyetlerini vs. etkiler.

Göreceli Konuma Örnekler

• İç bölgeler kıyı bölgelerine göre daha az yağışlıdır.
• Türkiye’nin deprem kuşağında yer alır.
• Rize’de zeytin ve turunçgil tarımı yapılır.
• Batı Avrupa kıyılarının Avrupa’nın iç kesimlerine göre daha sıcaktır.
• Panama’nın “Panama Kanalının” açılması ile jeopolitik ve ekonomik açıdan önemlidir.