Atmosfer içerisindeki su buharına nem denir. Nem ya da su buharı atmosferin sadece troposfer katmanında bulunur. Troposferdeki nemin kaynağını, yer yüzeyindeki suyun buharlaşması (evaporasyon) ve bitkilerin bünyesindeki suyu atmosfere salma süreci olarak tanımlanan terleme (transpirasyon) oluşturur. Havadaki nem miktarını ölçen alete higrometre denir. Nem, gram olarak ifade edilir.
Atmosferdeki nem oranı her yerde aynı değildir. Okyanus ve deniz kıyıları nem bakımından zengin iken çöller, karaların iç kesimleri ve yüksek bölgeler nemin az olduğu bölgelerdir.
Nemin sıcaklığı dengeleyici bir özelliği de vardır. Bu özelliği sayesinde aşırı ısınma ve soğumaya engel olur. Örneğin yıl boyunca Güneş ışınlarını dik ve dike yakın açıyla alan Ekvator çevresinin Dünya’nın en sıcak bölgesi olması gerekirken nem oranının fazlalığı Ekvator’un en sıcak bölge olmasını engellemiştir. Buna karşın nem oranının çok düşük olduğu dönenceler çevresindeki çöller, Dünya’nın en sıcak bölgeleridir.
Yeryüzünde sıvı halde bulunan su, buharlaşma yolu ile atmosfere karışır.
📚EK BİLGİ:
Karalar üzerine düşen yağışın bir kısmı canlılar tarafından kullanılırken bir kısmı yer altına sızar. Bir kısmı da buharlaşarak atmosfere geri döner. Diğer bir bölümü de akarsular yardımıyla deniz ve okyanuslara ulaşır. Yani Dünya üzerindeki sular atmosferle kara ve denizler arasında sürekli olarak dolaşmaktadır. Bu olaya su döngüsü adı verilir.
📝 Karşılaştırma:Sıcaklık ile Isının Karşılaştırması
Nemin İfade Edilmesi
Atmosferdeki nem; mutlak, maksimum ve bağıl nem olmak üzere üç şekilde ifade edilmektedir. Bu ifade çeşitleri arasından en sık kullanılanı bağıl nemdir.
Mutlak Nem
1 m3 ya da 1 kg havanın içinde gram cinsinden bulunan su buharı miktarıdır. Mutlak nem, sıcaklık ile doğru orantılıdır. Mutlak nem g/m3 olarak ifade edilir.
Sıcaklığın ve buharlaşmanın fazla olduğu tropikal bölgelerde, okyanus ve deniz kıyıları ile sulak alanlarda mutlak nem çok; kutuplarda, yüksek alanlarda ve çöllerde ise mutlak nem azdır. Mutlak nemin en fazla olduğu yer Ekvator ve çevresi iken en az olduğu yer ise kutuplar ve çöllerdir.
🌟Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe (özel konum bu kuralı bozabilir), yazdan kışa geçildiğinde, gündüzden geceye geçildiğinde, yükseklik arttıkça, okyanus ve deniz kenarından kara içlerine doğru gidildikçe mutlak nem azalır.
Maksimum Nem
1 m3 havanın belirli bir sıcaklıkta taşıyabileceği en fazla nem miktarına maksimum nem denir. Maksimum nem sıcaklıkla doğru orantılıdır. Sıcaklık arttıkça havanın taşıyabileceği nem miktarı da artmaktadır. Maksimum nem; sıcak (özellikle çöller) yerlerde fazla, soğuk yerlerde (özellikle kutuplar) azdır.
✨EK BİLGİ: Havanın yağış oluşturması için gerekli olan nem miktarına yani maksimum neme ulaşmak için gerekli olan su buharına nem açığı denir. Kısacası; havadaki mutlak nem ile maksimum nem arasındaki farka denir. Havanın nem açığı büyüdükçe yağış olasılığı azalır. Nem açığının azalması için temel şart havanın soğumasıdır. Nem açığı sıcaklık ile doğru, bağıl nem ile ters orantılıdır.
Bağıl (Nispi) Nem
1 m3 havada bulunan nem miktarının, aynı havanın taşıyabileceği nem miktarı oranına bağıl nem denir. Kısacası; mutlak nemin maksimum neme oranı bağıl nemi verir. Bağıl nem yüzde (%) olarak ifade edilir.
- Bağıl nem, sıcaklık ile ters orantılıdır. Fakat bu kuralın geçerli olabilmesi için mutlak nem miktarının aynı kalması gerekmektedir.
- Bağıl nem %100’e ulaştığında havadaki nem açığı ortadan kalkar. Bu hava doymuş havadır.
- Bağıl nem oranının yüksek olması hissedilen sıcaklığı artırmaktadır.
- Bağıl nem; Ekvator ve çevresi (TAB), 60° enlemlerinde okyanusların batı kıyıları (DAB ve okyanus akıntısı), kutuplar ve çevresinde (havanın soğuması nedeniyle) fazladır. Çöllerde ve karaların iç kesimlerinde ise azdır.
- Gün içerisinde sabah saatlerinde bağıl nem yüksektir. Çünkü en düşük sıcaklık sabah saatlerindedir. Yıl içerisinde ise Ekvatoral bölgelerde yıl boyunca, Muson ülkelerinde yazın, orta enlemlerde de kışın bağıl nem yüksektir.
✨Bitki örtüsünün orman olduğu bölgelerde her zaman bağıl nem fazladır.
Bağıl Nemin Hesaplanması
Bağıl nem maksimum ve mutlak nemin bilinmediği durumlarda Kısacası; mutlak nemin maksimum neme oranı bağıl nemi verir. Bağıl nem yüzde (%) olarak ifade edilir.
formülüyle de hesaplanabilir.
Örnek
Gün içerisinde hava kütlesinin sıcaklığına bağlı olarak hava kütlesinin nem tutma kapasitesi de değişiklik gösterir. Örneğin, 30oC’de 20gr nem tutma kapasitesine sahip bir hava kütlesinde 6,1gr nem tutulduğunda bağıl nem oranı %32 olacaktır. Aynı ortamda hava kütlesi günün ilerleyen saatlerinde soğudukça nem tutma kapasitesi düşmeye başlar (örneğin 20oC’de 10gr), ancak ortamda bulunan nem miktarı değişmeyeceği için 20oC’de bağıl nem oranı %61’e çıkacaktır.
📚 ÖNEMLİ BİLGİ:
Bağıl nem ile nem açığı arasında ters orantı vardır. Nem açığı ne kadar az ise bağıl nem o oranda fazla olur. Bu nedenle;
- Bağıl nem gündüzden geceye geçildikçe artar.
- Yazdan kışa geçerken artar.
- Yükseldikçe artar.
- Mutlak nem ile doğru orantılıdır.
- Mutlak nemin fazla olduğu Ekvatoral bölgede ve deniz kıyılarında fazladır.
- Maksimum nem ile ters orantılıdır.
- Maksimum nemin fazla olduğu kara içleri ve çöl bölgelerinde bağıl nem azdır.
- Mutlak nem ve maksimum nem eşit olduğu zaman ise bağıl nem %100’dür. Hava doymuştur ve yağışa hazırdır.
- Havanın güneşli ve parçalı bulutlu olduğu günlerde bağıl nem az iken; havanın bulutlu ve yağışlı olduğu günlerde bağıl nem fazladır.
📚EK BİLGİ: Bir havada yağış oluşabilmesi için:
- Havada yeterli miktarda nem olması,
- Havanın soğuması,
- Bağıl nemin %100’ü aşması gerekir.
📝 Ek Ders Notu: Bağıl Nem ile Hissedilen Sıcaklık İlişkisi
