Türkiye’nin İklimi Üzerinde Etkili Olan Faktörler

Bikifi Instagram'da

Türkiye fiziki coğrafya özellikleri nedeniyle farklı iklim koşullarının görüldüğü bir ülkedir. Yer şekilleri, etkili olan hava kütleleri gibi özellikleri iklim elemanlarının kısa mesafeler içinde farklılaşmasına neden olur. İklim koşulları Türkiye’nin hem doğal hem de beşerî özellikleri üzerinde etkilidir. Türkiye ikliminin belirlenmesindeki en önemli faktör coğrafi konumudur.

Enlem

Türkiye 36° – 42° kuzey paralelleri ve 26° – 45° doğu meridyenleri arasında yer almaktadır. Bunun sonucunda Türkiye Kuzey Yarım Küre’de ve orta kuşakta yer almaktadır. Türkiye’nin coğrafi konumuna bağlı olarak ortaya çıkan sonuçlar;

• Ilıman iklimler kuşağında içerisindeki Akdeniz iklim kuşağında yer alır.
• Türkiye’nin kuzeyinde soğuk, güneyinde ise sıcak hava kütlelerinin oluşumu gözlenir.
• Yengeç dönencesinin kuzeyinde bulunduğu için Güneş ışınları hiç bir zaman dik açı ile gelmez.
• Dört mevsim belirgin olarak yaşanır. Nedeni; Orta kuşakta yer almasıdır.
• Batı rüzgarları kuşağında yer alır.
• Cephe yağışları görülür. Nedeni; Orta kuşakta yer almasıdır.
• Kuzey eksenli rüzgarlar sıcaklığı azaltırken, güney eksenli rüzgarlar sıcaklığı artırır. (Enlem-rüzgar-sıcaklık ilişkisi nedeniyle)
• Kuzeye gidildikçe sıcaklık azalır. Nedeni; Güneş ışınlarının geliş açısının daralmasıdır. (Enlem etkisi)
• Kuzeye gidildikçe buharlaşma oranı azalır.
• Bir dağın güney yamacı kuzey yamacına göre daha sıcaktır. Nedeni; bakı etkisidir. Bu durumda güney yamaçta; yerleşme, tarım ve orman üst sınırı daha yüksektir.
• Kuzeye gidildikçe kar yağışlı gün sayısı ve karın yerde kalma süresi uzar.
• Kuzeye gidildikçe nem ve yağış azalır.

✍ Not: Enlem etkileri aynı zamanda Türkiye’nin mutlak konumunun iklim üzerindeki etkisi ve sonuçları olarak değerlendirilebilir.

Yer Şekilleri

• Türkiye, dağlık ve engebeli yer şekillerine sahip bir ülkedir.
• Kuzey ve güney kesimlerinde kıyıya paralel uzanan yüksek sıradağların bulunması nemli hava kütlelerinin iç kısımlara sokulamamasına neden olmaktadır.
  • Bu nedenle Akdeniz ve Karadeniz’in kıyı kesimlerinde nemli iklimler dar bir kıyı şeridi boyunca etkili olur. Bu durum Türkiye’de karasal iklim koşullarının geniş alanlarda etkili olmasının temel nedenidir.
• Ege kıyılarında ise dağlar kıyıya dik uzandığından nemli iklim iç kesimlere daha çok girmekte ve Akdeniz ikliminin etkili olduğu alan genişletmektedir.
• Türkiye’de nemin fazla olduğu kıyı kesimlerde günlük ve yıllık sıcaklık farkı azdır.
  • Nemin az olduğu iç kesimlerde ise günlük ve yıllık sıcaklık farkı fazladır.
• Dağların uzanış yönünden dolayı; Akdeniz ve Karadeniz kıyılarında orografik yağışlara rastlanmaktadır.
• Türkiye’nin ortalama yükseltisi fazladır. Türkiye’de yer şekillerinin yükseltisinin kısa mesafeler içinde değişmesi sıcaklığın ve diğer iklim özelliklerinin değişmesine neden olmaktadır.
  • Örneğin daha yüksek olan Doğu Karadeniz kıyıları, Batı Karadeniz’e göre daha çok yağış almaktadır.
• Yükselti batıdan doğuya doğru artar. Buna bağlı olarak kıyılardan iç kesimlere ve batıdan doğuya doğru sıcaklık azalır.
  • Örneğin Balıkesir il merkezi ile ve Erzurum il merkezi yaklaşık aynı enlem üzerindedir. Fakat Erzurum’un yükseltisi Balıkesir’in yükseltisinden fazladır. Buna bağlı olarak da Erzurum, Balıkesir’e göre daha soğuktur.

Yükselti

Türkiye’nin oldukça dağlık, engebeli ve yükseltinin fazla olduğu bir ülke olmasından dolayı kısa mesafede iklimler çeşitlilik gösterir. Sıcaklık, nem ve yağış gibi özellikle hızlıca değişebilmektedir. Örneğin; Akdeniz Bölgesinde Nisan ayında denize girilebilirken iç bölgelere yaklaşıldığında kısa mesafede olmasına rağmen Toros dağlarında kar görülebilir.

Çevresindeki Denizler

Türkiye’nin üç tarafı deniz ile çevrilidir. Bu durum ülke iklimi üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.

• Denizler karalara göre geç ısınıp geç soğurlar. Bu nedenle kıyı ile iç kesimler arasında sıcaklık yönünden farklılıklar oluşur. Deniz kenarında bulunan yerlerin iklimi daha ılımanken iç bölgelerde iklim gittikçe karasallaşır.
• Denizel etkiye sahip olan kıyı bölgelerinde günlük ve yıllık sıcaklık farkları düşük olur.
• Denizler sebebiyle kıyı kesimler, iç kesimlere göre daha fazla yağış alır.
  • İç Anadolu bölgesi her türlü denizel etkiden uzak olan, kapalı bir çanak durumunda olduğundan dolayı bu bölgede nem ve yağış azdır.
• Kara ve denizlerin ısınmasının farklı olması iç kesimler ile denizler arasında rüzgarlara neden olur.
  • Yazın denizler yüksek basınç, karalar ise alçak basınç alanı haline gelir. Denizlerden serin rüzgar eser.
  • Kışın denizler alçak basınç, karalar ise yüksek basınç alanı haline gelir. Karadan denize soğuk rüzgarlar eser.

Hava Kütleleri

Türkiye’yi etkileyen basınç merkezleri hava kütlelerinin hareketini sağlar. Bu basınç merkezleri; yazın Asor yüksek basıncı ve Bafra alçak basıncı iken kışın Sibirya yüksek basıncı ve İzlanda alçak basıncıdır.

• Türkiye yaz mevsiminde Asor ve Basra basınç sistemlerinin etkisi altındayken havanın sıcak ve kuru olmasına neden olurlar. Özellikle Basra basıncı Türkiye’ye çöl sıcaklarını getirir.
• Kış mevsiminde ise İzlanda ve Sibirya basınç sistemleri Türkiye’yi etkisi altına alır. İzlanda basıncı havanın yağışlı ve serin olmasına neden olurken; Sibirya basıncı ise havanın oldukça sert ve soğuk olmasına neden olur. 
  • Kuru ayaz ifadesi Sibirya basıncının etkili olmasından ileri gelir.
• Asor basıncı ise kışın havanın ılık ve özellikle yağmur yağışlı olmasına neden olur. Asor basıncının hem yaz hem kış etkili olduğu da söylenebilir.
• Enlem etkisine de bağlı olarak kuzey eksenli rüzgarlar sıcaklığı azaltırken, güney eksenli rüzgarlar sıcaklığı artırmaktadır.