Dönemlerine Göre Haritacılık
Eski Çağ’da Haritacılık
Harita olarak kabul edilebilecek ilk çizimler bu döneme aittir. Bu haritalar nehir, dağ, yol gibi ayrıntı gösteren ilkel çizimlerdir. Mağara duvarlarına, kayalara, çanak çömleklere, derilere, postlara çizilmiş haritalardır.
Bugüne ulaşmış en eski harita ise Babillerden kalmıştır. Ondan sonra harita olarak nitelendirilebilecek dünyanın en eski haritası ise Çatalhöyük şehir planıdır. Bir evin duvarında bulunmuştur.
İlk Çağ’da Haritacılık
Bu dönemde yaşamış olan Heredot’un coğrafyaya katkısı büyük olmuştur. Yeryüzünü oval bir düzlem olarak varsaymış ve topladığı bilgiler ile bir dünya haritası çizmiştir. Enlem ve boylam kavramları bu çalışmaya dayanmaktadır.
Marinus da bu dönemde yaşamış ve haritacılığa büyük katkıları olan bilim insanıdır. Haritanın konumlarının paralel ve meridyenleri içermesi gerektiğini söyleyen ilk kişidir.
Ptolemaus ise “Harita Çizimi İçin Coğrafi Esaslar” adlı eserinde ilk projeksiyon denemesini yapmıştır.
Orta Çağ’da Haritacılık
Haritacılık gelişmemiştir. Hıristiyan inancı sebebiyle İncil’de yazılanların dışında bir dünya düşüncesi olmadığı söz konusudur. Bu nedenle coğrafya alanında diğer bilim dallarında olduğu gibi herhangi bir gelişim ve değişim yaşanmamıştır. Sadece birkaç eser bırakılmıştır. Bu eserler de İslam Dünyası’ndan çıkmıştır.
İslam Dünyası’nda Haritacılık
İslam haritacılığı en parlak dönemini bu zamanda yaşamıştır. Orta Çağ’da İslam bilim insanlarının bırakmış olduğu en değerli kartografik eser İdrisi’nin dünya haritası çizimi yaptığı Kitabü’r Rucari’dir.
Keşiflerle birlikte haritacılık önem kazanmıştır. Pusula bulunmuştur. Matbaanın bulunması ile haritalar yükselişe geçmiştir.
Türkler tarafından yapılan en eski harita Kaşgarlı Mahmut’un Divanı Lügatit Türk adlı eserine çizdiği dünya haritasıdır. Bu harita Orta Asya’yı, Çin’i ve Kuzey Afrika’yı içermektedir. Kroki görünümünde olan bu haritada Dünya tepsi gibi düz olduğu kabul edilmiştir.
Osmanlı’da Haritacılık
Osmanlı Dönemi’nde haritacılıkta belli gelişmeler görülür. Osmanlı Dönemi’nde haritacılığın gelişme aşamaları aşağıda özetlenmiştir:
- 1513 yılında İbrahim Kâtibi, Akdeniz havzası haritasını çizmiştir.
- 1513 yılında Piri Reis dünya haritasını tamamlamıştır.
- 1570 yılında Atlas-ı Hümayun hazırlanmıştır.
- 1719 yılında ilk baskı harita olan Marmara haritası İbrahim Müteferrika tarafından basılmıştır.
- 1803 yılında ilk atlas, Müderris Abdurrahman Efendi tarafından hazırlanmıştır.
- 1818 yılında ilk harita okulu açılmıştır.
- 1830 yılında ilk deniz haritası olan Karadeniz haritası Deniz Harp Okulunda basılmıştır.
Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS)
Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) doğal ve beşeri sistemlere ait her türlü verinin bir veri tabanında toplanması; amaca göre bu verilerle çeşitli analizler yapılması; bu analizlerin sonuçlarının harita, tablo ve grafik şeklinde gösterilmesi için tasarlanmış olan bir bilgisayar sistemidir. Amacı; coğrafi bilgilerin üretimini, yönetimini, analizini herkesin paylaşabileceği bilgi sistemi teknolojisi sunmaktır.
CBS’de verilerin gösterimi için nokta, çizgi ve alan olmak üzere 3 temel sembol kullanılır. Örneğin nokta okulları ve lokantaları yerlerini, çizgi yolları ve akarsuları, alan ise gölleri ve orman alanlarını göstermek için kullanılır.
Küresel Konumlama Sistemi (GPS)
Uzaktan algılamadır. Uzaktan algılama, fiziksel temas olmadan havadan veya uzaydan cisimler hakkında bilgi alma tekniğidir. Yeryüzünden belirli uzaklıklara, atmosfere veya uzaya yerleştirilen platformlara monte edilmiş ölçüm aletleri ile bilgiler alınır.
Yerküre ile uğraşan tüm bilim dalları uzaktan algılama yöntemini kullanmaktadır. Arazi kullanımı, toprak, jeoloji, yeryüzü şekilleri, bitki örtüsü, tarım, sanayi ve ulaşım gibi veriler bu teknikle haritaya dökülür.
Mekansal Verilerin Haritaya Aktarılması
CBS’de verilerin gösterimi için nokta, çizgi ve alan olmak üzere üç temel sembol kullanılmaktadır. Örneğin; nokta, okullar ın ve lokantaların yerlerini; çizgi, yollar ve akarsuları; alan ise göller ve orman alanlarını göstermek için kullanılmaktadır.
Noktalama Yöntemi
Bazı mekansal veriler haritalarda nokta şeklinde belirtilmektedir. Bu yöntem özellikle şekli ve sınırları çok küçük olan veriler için kullanılmaktadır. Deprem alanları, ağaçlar, kuyular, mağaralar, tepe noktaları, elektrik ve telefon direkleri, volkan dağları gibi veriler bu yöntemle gösterilebildiği gibi yerleşmeler, nüfus, sanayi tesisleri, tarım ürünlerinin dağılışı ve okullar gibi pek çok özellik de noktalama yöntemi ile gösterilmektedir.
Çizgi Yöntemi
Bu yöntemin başlıca özelliği, alan olarak gösterilmemesi ve birbirini izlemesidir. Sınır (ülke, il, ilçe vb.), akarsular, yollar, fay hatları ve kıvrım eksenleri çizgi yöntemi ile gösterilmektedir.
Alan Yöntemi
Bu yöntem sınırları belli olan veriler için kullanılmaktadır. Denizler, okyanuslar, göller, idari bölgeler, jeolojik formasyonlar, idari bölgeler, tarımsal üretim alanları gibi daha birçok veri haritalara alan yöntemi ile aktarılmaktadır.
