Birincil alkollerde 2 tane, ikincil alkollerde 1 tane H bağlıdır. Reaksiyonlar bu bağlardaki değişimlere göre sınıflandırılır. Buna göre alkollerin 6 tane kimyasal tepkimesini inceleyeceğiz. Bu tepkimeler; alkollerin yanma tepkimeleri, alkollerden su ayrılması, alkollerin halojen asitlerle tepkimeleri, alkollerin yükseltgenme reaksiyonları, alkollerin karboksilik asitlerle tepkimeleri ve alkollerin metallerle tepkimeleri.
Yanma Tepkimeleri
Alkoller de diğer organik bileşikler gibi yandıkları zaman su ve karbondioksit oluştururlar. Alkollerin oksijenle yanma tepkimeleri ayrıca yüksetgenme tepkimesidir. Yanma tepkimelerinin genel formülü aşağıdaki gibidir.
Yanma tepkimelerini bir soruyla açıklayarak pekiştirelim;
Örnek: 37 gram n-bütil alkolün (C4H9OH) artansız yakılması sonuzu oluşan CO2 gazı N.Ş.A’da kaç litre hacim kaplar? (H:1, C:12, O:16)
Çözüm: Önce bütil alkolün mol sayısı bulunur.
MA=4,12+1,10+1,16=74 g/mol
Butil alkolün mol kütlesi 74 g/mol olduğuna göre
n=0,5 mol
Reaksiyon denklemi yazarak denkleştirirsek
1 mol C4H9OH’den, 4,22 litre CO2 gazı elde edildiğine göre 0,5 mol C4H9OH’den 44,8 litre CO2 gazı oluşur.
Alkollerden Su Ayrılması
Alkollerden H2SO4 katalizörlüğünde su ayrılmasıyla iki farklı şekilde meydana gelir. Bu tür tepkimeler ayrılma tepkimeleridir. Birinci tepkime grubunda sıcaklık 170°C derecededir ve 1 mol alkolden su çekilmesiyle alken oluşumu gözlemlenir.
İkinci tepkime de ise; iki alkol kendi aralarında 140°C derecede tepkime verirler. Bunun sonucunda ürün olarak eter oluşur.
Aşağıda iki tepkime türünü ve örneklerini de görebilirsiniz.
Alkollerin Halojen Asitlerle Tepkimeleri
Alkoller derişik H2SO4 katalizörlüğünde hidrojen halojenürler ile (halojen asitlerle) nükleofilik yer değiştirme tepkimesi vermektedirler. Alkoldeki hidroksil grubu alkil halojenürdeki halojen ile yer değiştirir ve bunun sonucunda alkil halojenür oluşur. Tepkimenin genel denklemi ve örneği aşağıdaki gibidir;
Yükseltgenme Reaksiyonları
Alkoller asidik ortamda K2Cr2O7 ve KMnO4 ile bazik ortamda ise KMnO4 ile yükseltgenirler. Alkolün kaç basamak yükseltgeneceği, birincil, ikincil ya da üçüncül alkol olmasına bağlıdır. Buna göre primer alkoller iki basamak yükseltgenirler. Sekonder alkoller bir basamak yükseltgenirler. Tersiyer alkollerde hidroksil grubunun bağlı olduğu karbon atomunda hidrojen molekülü olmadığı için yüseltgenmezler. Primer alkollerin bir basamak yükseltgenmesi ile aldehitler, iki basamak yükseltgenmesiyle organik asitler meydana gelirler.
Primer alkollerden aldehit ve organik asit oluşumu aşağıdaki gibidir.
İkincil Alkollerin yükseltgenmesi ile ketonlar elde edilmektedir.
Sekonder alkollerden keton oluşumu aşağıdaki gibi örneklendirilebilir.
Üçüncül alkoller yükseltgenme tepkimesi vermezler.
Alkollerin Karboksilik Asitlerle Tepkimeleri
Alkol ile organik asitler derişik H2SO4‘lü ortamda esterleri meydana getirir. Bu tepkimede alkolün hidrojeniyle asidin hidroksili birleşerek su oluşturur. Bu tepkimeye esterleşme tepkimesi denir ve kondenzasyon tepkimesi olarak sınıflandırılır. Tepkime aşağıdaki gibi gerçekleşmektedir.
Alkollerin Metalle Tepkimeleri
Alkoller 1A grubundaki aktif metallerle tepkime vererek alkolat ve hidrojen gazı oluşmasını sağlar. Tepkime ZnCl2 katalizörlüğünde gerçekleşir.
