Türkiye’nin İklim Elemanları

Bikifi Instagram'da

Türkiye’de gözlemlenen iklime, iklim elemanı olan sıcaklık, basınç ve rüzgarlar, nem ve yağış etki etmektedir.

Türkiye’de Sıcaklık

Türkiye’de sıcaklık dağılışını etkileyen en önemli etkenler; kuzey-güney enlemlerinin farkı, batı-doğu doğrultusunda denizden uzaklık ve yükseltinin artmasıdır.

Türkiye kıyılarında nemin fazla olması nedeniyle yıllık sıcaklık farkı azken; iç kesimlerde karasallığın etkisi ile yıllık sıcaklık farkı fazladır. Doğu Anadolu Bölgesi’nde yükselti fazla olduğu için yıllık sıcaklık farkı daha da fazladır.

🌟Kısacası Türkiye’de sıcaklık kıyılarda enlem farkına; iç kesimlerde ise denizden uzaklık, yükselti ve yer şekillerine bağlıdır.

Türkiye’de Ocak Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı

• Türkiye’de ocak ayında sıcaklık ortalamaları -12°C ile 10°C arasındadır.
• En düşük sıcaklıklar, Doğu Anadolu Bölgesi’dir. Özellikle Erzurum – Kars – Ardahan ve Hakkari yöreleridir. 
  • Nedeni, yükselti ve karasallıktır.
• En yüksek sıcaklıklar, Akdeniz ve Ege kıyılarında görülür.
  • Nedeni,enlem ve denizelliktir.
• Türkiye’de güneyden kuzeye gidildikçe sıcaklık enlem etkisi ile azalır.
• Kıyı bölgelerindeki yıllık sıcaklık ortalamaları iç bölgeler­den daha yüksektir.
• Batıdan doğuya gidildikçe genel olarak sıcaklık azalır.
• Kıyı bölgeleri ile iç bölgeler arasında sıcaklık farkı çok belirgindir.
  • Nedeni; yükselti ve karasallıktır.

Türkiye’de Temmuz Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı

• Türkiye’de temmuz ayında sıcaklık ortalamaları 17°C ile 35°C arasındadır.
• En düşük sıcaklıklar, Doğu Anadolu Bölgesi’ndedir. Özel­likle Erzurum – Kars -Ardahan ve Hakkari yöreleridir. 
  • Nedeni, yükselti ve karasallıktır.
• En yüksek sıcaklıklar, Güneydoğu Anadolu’nun güneyin­de görülür. 
  • Nedeni, karasallık ve Basra alçak basınç merkezinden gelen samyeli rüzgarlarıdır.
• Bu dönem Akdeniz ve Ege kıyılarında sıcaklıklar yüksektir.
  • Nedeni; denizellik, enlem ve Asor yüksek basıncının etkisi ile Afrika üzerinden gelen sıcak havadır.
• Enlem etkisi ile sıcaklıklar güneyden kuzeye doğru gidildikçe azalır.
• Batıdan doğuya doğru gidildikçe sıcaklık yükselti nedeniyle azalır.

Türkiye’de Yıllık Ortalama Sıcaklık Dağılışı

• En düşük sıcaklıklar, Kuzeydoğu Anadolu’da (Erzurum–Kars platosu) görülmektedir. 
  • Nedeni, yükselti ve karasallıktır.
• En yüksek sıcaklıklar, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin gü­neyi ile Ege ve Akdeniz kıyılarında görülür.
  • Nedeni, enlem etkisidir.
• Kısa mesafede sıcaklık değerleri değişiklik göstermektedir.
• Türkiye’de güneyden kuzeye gidildikçe sıcaklık enlem etkisi ile azalır.
  • En yüksek sıcaklık ortalamalarına güney bölgelerinde, en düşük sıcaklık ortalamalarına kuzey bölgelerinde rastlanılır.
• Kıyı bölgelerindeki yıllık sıcaklık ortalamaları iç bölgeler­den daha yüksektir.
  • Kıyı ile iç bölgeler arasındaki sıcaklık farkı yazın azalır, kışın artar.
  • Nedeni; karasallık ve denizellik, yükseltidir.
• Yıllık ve günlük sıcaklık farklarının en az olduğu bölge Karadeniz’dir.
  • Nedeni; nem fazlalığıdır.
• Batıdan doğuya gidildikçe genel olarak sıcaklık azalır.
  • Nedeni; yükselti ve karasallıktır.
• Yıllık sıcaklık farkının en fazla olduğu bölge Doğu Anadolu’dur.
  • Nedeni; yükselti ve karasallıktır.
• Donlu gün sayısı en fazla Doğu Anadolu’da, en az ise Akdeniz’de görülür.
  • Nedeni; denizellik, enlem ve yükseltidir.

📚EK BİLGİ: Türkiye’de gerçek sıcaklık ile indirgenmiş sıcaklık arasındaki farkın en az olduğu bölge Marmara Bölgesi, en fazla olduğu bölge ise Doğu Anadolu Bölgesi’dir.

Türkiye’de Güneşlenme Süresi ve Bulutluluk

Güneşten yararlanabilme süresine güneşlenme süresi adı verilmektedir.

• Türkiye’de bulutluluğun ve yağış oranınınen az olduğu mevsim yazdır.
• Yıllık bulutluluk oranının en fazla olduğu yer, Karadeniz kıyılarıyken; en az olduğu yer Güneydoğu Anadolu’dur.Buna bağlı olarak güneşlenme süresi de değişmektedir.
• Güneşlenme süresinin en az olduğu yer Karadeniz kıyıları, en fazla olduğu yer ise Güneydoğu Anadolu’dur.

Türkiye’de Don Olayı

Sıcaklığın 0°C’nin altına düşmesiyle don olayı yaşanır. Günün her anında yaşanabilir. Türkiye’de don olayları iç kesimlerde daha fazla, kıyılarda ise daha az yaşanır. Donlu gün süresi, en uzun (ortalama 6 ay) Kuzeydoğu Anadolu’da; en kısa (ortalama 1-2 gün) Akdeniz kıyılarında görülür.

Türkiye’de Basınç ve Rüzgarlar

Türkiye’de basınç, sıcaklık ve hava hareketlerine bağlı olarak değişir. Orta enlemlerde yer alan Türkiye kuzeyindeki kutupsal hava kütlesi ile güneyindeki tropikal hava kütlesinin etkisi altındadır. Aynı zamanda termik ve dinamik basınç kuşaklarının da etkisi altındadır. Basınç kuşaklarının etkilediği alan, mevsimlere bağlı olarak genişlemekte ya da daralmaktadır.

Türkiye’yi etkileyen basınç merkezleri; yazın Asor yüksek basıncı ve Bafra alçak basıncı iken kışın Sibirya yüksek basıncı ve İzlanda alçak basıncıdır.

Türkiye’yi Etkileyen Yüksek Basınç Alanları

• Sibirya Termik Yüksek Basınç Merkezi: 60°C kuzey enlemlerinde oluşur. Sibirya üzerinde oluşan karasal hava kütlesi soğuk ve kurudur. Özellikle kış aylarında etkilidir. Sis ve ayazaneden olur.  Karadeniz’i geçerken nem kazanarak orografik yağışlar yapabilir. Doğu Anadolu’nun yüksek yerlerinde kar yağışlarına neden olabilir.
• Asor Dinamik Yüksek Basınç Merkezi: 30°C kuzey enlemlerinde oluşur. Bütün yıl etkilidir. Batı’dan gelir. Daha çok yaz mevsiminde etkili olur. Türkiye’de yaz aylarında havanın sıcak ve kuruolmasına neden olur. Kış aylarında da etkilidir. Kış aylarındaözellikle Akdeniz, Ege ve Marmara başta olmak üzere ülke genelinde ılık ve yağışlı hava koşullarının yaşanmasına neden olmaktadır.

Türkiye’yi Etkileyen Alçak Basınç Alanları

• İzlanda Dinamik Alçak Basınç Merkezi: 60° enleminde oluşur. Daha çok kışın etkilidir. Özellikle Sibirya yüksek basıncının etkisi azaldığında etkilidir. Yazın etkisi daralır. Yağış olarak Karadeniz sahilinde yağmur, iç kesimlerde ise kar bırakır. Akdeniz üzerinden geldiğinde ise daha fazla etkili olur ve her türlü yağışı bırakır. Genel olarak ılık ve yağışlı kış aylarının geçmesine neden olur.
• Basra Termik Alçak Basınç Merkezi: 30°C kuzey enlemlerinde oluşur. Daha çok yaz aylarında etkili olur. Türkiye’nin güneydoğu kesimlerinde yaz aylarında sıcak ve kuru hava koşullarının görülmesineneden olur. Zaman zaman çamur yağışlarına neden olmaktadır.

Türkiye’yi Etkileyen Rüzgarlar

Türkiye mutlak konumundan dolayı genel olarak batı rüzgarlarının etkisi altındadır. Türkiye’nin üç tarafı denizlerle çevrili ve yer şekilleri engebeli olduğundan dolayı da meltem rüzgarları Türkiye’de sıklıkla görülmektedir. Bu nedenle bu rüzgarlara yöresel isimler bile verilerek Batı Anadolu kıyılarında deniz meltemine imbat, iç kesimlerde dağ meltemine dağyeli denilmektedir. Ayrıca Torosların ve Kuzey Anadolu Dağları’nın yamaçlarında da fön rüzgarları etkili olmaktadır.

Türkiye’deki yerel rüzgarlar ise;

• Karayel: Kuzeybatıdan esen soğuk rüzgardır. Trakya’da karasallığı artırır. Kışın kar yağışına, yazın sağanak yağışlara neden olur.
• Poyraz: Kuzeydoğudan esen soğuk rüzgardır. Ulaştığı yerlerde sıcaklığı düşürür ve orografik yağışa neden olur. Kışın soğuk ve kurudur, yazın yağış bırakır.
• Yıldız: Türkiye’yi kuzeyden etkileyen ve kış aylarında yağışlara neden olan soğuk yerel rüzgardır. Fırtınaya sebep olur. Karadeniz ve Marmara bölgelerinde etkilidir.
• Samyeli (Keşişleme): Güneydoğudan esen bu rüzgar ulaştığı yelerde sıcaklığı, buharlaşmayı ve kuraklığı artırır. Sulama ihtiyacını da artırmaktadır.
• Kıble: Güneyden esen bu rüzgar sıcaklığı artırır ve kış aylarında yağış bırakır.
• Lodos: Güneybatıdan eser ve sıcaklığı yükseltir. Özellikle kış aylarında Ege ve Akdeniz’de dağların güneybatıya dönük olan yamaçlarına yağış bırakır. Denizden estiği için ılık ve nemlidir. Anadolu’da ayazı kırar. Kışın estiğinde karları eritir. Bu rüzgar ayrıca tarım ürünlerinin erken olgunlaşmasına, soba zehirlenmelerine vb. durumlara neden olmaktadır.

🌟Balkanlardan doğan ve Ege Denizi’ne doğru esen soğuk yerel rüzgarlara ise etezyen adı verilir.

Türkiye’de Nem ve Yağış

Türkiye’de Nemin Dağılışı

• Türkiye’de nem oranı, kıyı bölgelerinde fazlayken; iç kesimlere gidildikçe nem oranı azalmaktadır.
• Türkiye’de yıllık bağıl nemin en fazla olduğu yer Karadeniz kıyılarıdır. Bu nedenle Karadeniz bölgesi kuraklığın en az olduğu bölgedir.
• Bağıl nem oranı güneye gidildikçe azalır.
  • Bağıl nemin yıl boyunca en az olduğu yer Güneydoğu Anadolu Bölgesi’dir.
  • Bağıl nemin en az olduğu ikinci bölge İç Anadolu Bölgesi’dir.
• Bağıl nem, yaz mevsiminde azalır.
  • Bu nedenle Güneydoğu Anadolu kuraklığın en fazla olduğu bölgedir.
• Kış mevsiminde sıcaklığın düşmesine bağlı olarak bağıl nem oranında artış görülür.
  • Bu nedenle Türkiye’nin büyük bir kısmı en fazla yağışı, sıcaklık değerlerinin düştüğü kış mevsiminde almaktadır.

Türkiye’de Yağışın Dağılışı

• Türkiye’de yağışlar genel olarak yağmur şeklindedir.
• Yağmurlar genellikle ilkbahar ve sonbahar mevsimlerinde yağar.
• Türkiye’de kış mevsimi dışında sıcaklık genel olarak 0^°C’den yüksektir.
  • Bu nedenle kar yağışlarının büyük kısmı kış aylarında gerçekleşir.
• Türkiye’de yıllık ortalama yağış miktarı 600 mm civarındadır.
• Türkiye’de yağışın dağılışı her yerde aynı değildir.
  • Yükselti, dağların uzanışı, denize göre konum, hakim rüzgar yönü etkilidir.
• Türkiye Akdeniz ikliminin yağış rejimietkisi altındadır.
• Kıyı kesimlerinde yağışlar, iç kesimlere göre fazladır.
• İç kesimlerin yüksek yerlerinde yağış miktarı fazladır.
• İç kesimlerde etrafı yüksek dağlar çevrilmiş çukur alanlar az yağış alır.
  • Iğdır, Malatya ve Tuz Gölü gibi.
• Türkiye’de en çok cephe yağışları görülür.
• Kıyı ve iç kesimler arasında farkın en az olduğu bölge; Ege Bölgesi’dir.
  • Nedeni; dağların kıyı çizgisine dik uzanması ile nemli havanın iç kesimlere sokulması.
• Türkiye’de yağışların en az görüldüğü Tuz Gölü, Konya Ovası, lğdır ve Malatya çevreleridir.
  • Nedeni; bu alanların etrafının dağlarla çevrili olmasıdır.
• Kıyı bölgelerimizde en fazla yağış alan yerler dağların denize bakan yamaçlarıdır.
  • Doğu ve Batı Karadeniz kıyıları, Yıldız Dağları ve Menteşe Yöresi gibi.
• Orta Karadeniz diğer bölümlere göre daha az yağış alır
  • Nedeni; dağların kıyıdan uzakta olması ve yükseltilerinin düşük olmasıdır.
• Batı bölgelerinin kıyı kesimleri; Karadeniz ve Akdeniz kıyıları kadar fazla yağış almaz
  • Nedeni; yükselti azlığı, dağların kıyıya dik uzanmasıdır.
• Aynı enlemlerdeki Doğu Anadolu Bölgesi, İç Anadolu Bölgesinden daha fazla yağış alır
  • Nedeni; yükseltidir.
• Kış mevsiminde Doğu Anadolu’nun büyük bir kısmında yağışlar kar şeklinde görülür.
• Van, Beyşehir, İznik, Eğirdir gibi merkezlerde günlük sıcaklık farkının az olması nemlilik ile ilgilidir. Bunun nedeni; bu yerlerde göllerin nem miktarını artırmasıdır.

✨BİLGİ: Ülkemizde çok kısa mesafelerde sıcaklık, nem, yağış ve iklim koşullarında büyük farklılıkların görülmesi yer şekillerinin çeşitliliği ve yükseltinin kısa mesafede değişmesiile ilgilidir.

Türkiye’de Oluşumlarına Göre Yağış Çeşitleri

Türkiye’nin mutlak ve göreceli konumuna bağlı olarak her üç yağış çeşidi de görülmektedir.

• Yükselim (Konveksiyonel) Yağışı: Bu tür yağışlara İç Anadolu’da ilkbaharda, Doğu Anadolu’da ise ilkbahar sonu ve yaz başlarında rastlanır. Konveksiyonel yağışlara İç Anadolu’da kırkikindi yağışlarıda denir. Güneydoğu Anadolu’da da bu tip yağışlar görülür.
• Yamaç (Orografik) Yağışı:  Yamaç yağışlarına Türkiye’de en fazla Karadeniz kıyılarında rastlanır. Bunun nedeni; kıyıya paralel uzanan Kuzey Anadolu dağlarının varlığı ile kıyıya yakın ve paralel uzanmasıdır. Akdeniz kıyı kuşağında da dağlar kıyıya paralel uzandığı için yamaç yağışları görülmektedir. Yamaç yağışları nemli hava kütleleri ile dağ sıralarının uzanış biçimine bağlı olarak gerçekleştiğinden belirli bir mevsime bağlı olarak ortaya çıkmaz.
• Cephe (Frontal) Yağışı: Türkiye orta kuşakta yer aldığından genellikle cephe yağışları meydana gelir. Sonbahardan itibaren özellikle de kış mevsiminde Marmara, Karadeniz, Ege ve Akdeniz kıyılarında görülür. Yıllık yağış miktarları içinde cephesel yağışların en fazla olduğu alan Akdeniz kıyılarıdır. Akdeniz kıyılarındaki yıllık yağışların yarısından fazlası kış aylarında cephe yağışları şeklinde gerçekleşir.

Türkiye’de Yağış Rejimleri

• Karadeniz kıyı kuşağı dışında kalan yerlerde genellikle yağış rejimleri düzensizdir.
• Erzurum, Kars ve Ardahan çevresi dışındaki alanlarda en az yağış, yaz mevsiminde görülmektedir.
• Karadeniz kıyı kuşağında yazın yağışlar azalmakla birlikte genel olarak her mevsim yağışlıdır. Yani yağış rejimi düzenlidir.
• Türkiye’nin büyük bölümünde ise en fazla yağış, cephe hareketlerine bağlı olarak kış mevsiminde görülmektedir.

Türkiye’de Kuraklık

Kuraklık, bir bölgenin normalden uzun bir süre ortalamaların altında yağış almasına verilen addır. Türkiye’de yağış rejimleri genellikle düzensizdir. Yağış rejiminin daha düzenli olduğu Karadeniz kıyıları ve yazları yağışlı geçen Erzurum-Kars Platoları dışında, Türkiye’nin büyük bölümü kuraklık yaşanmaktadır. Türkiye’de kuraklığın en çok hissedildiği alanlar ise; Tuz Gölü çevresi, Malatya ve Iğdır yöreleri, Ergene Havzası ve Güneydoğu Anadolu’dur.

Kuraklık, bitkilerin su yetersizliğinden dolayı zarar görmesine ve tarımsal üretimde düşüşe neden olur. Bu nedenle ülkemizin önemli bir kısmındaki tarım alanlarında sulamaya ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca kuraklık; akarsu, göl ve yer altı suyu seviyelerini de olumsuz etkilemektedir.