Türk Dil Kurumu, yazım kurallarını kökleştirmek, kalıplaştırmak amacıyla yerleşik kuralları yazım kılavuzunda yayınlamaktadır. Bu kurallar Türk dilini geliştirmek, genel bir kurallar çerçevesinin oluşması için önemlidir.
A) Etmek, edilmek, eylemek, olmak, olunmak fiilleriyle kurulan birleşik fiillerde ilk kelime ses düşmesi veya türemesine uğramazsa ayrı yazılır.
dans etmek, el etmek, göç etmek, ilan etmek, kabul etmek, kul etmek, kul olmak, not etmek, oyun etmek, söz etmek, terk etmek, var olmak, yok etmek, yok olmak vb.
B) Birleşik kelimelerden hiçbiri ya da ikinci kelime anlam değişikliğine uğramazsa ayrı yazılırlar.
Hayvan türlerinden biriyle kurulan birleşik kelimeler:
ada balığı, ateş balığı, dil balığı, fulya balığı, kedi balığı, kılıç balığı, köpek balığı, ton balığı, yılan balığı vb.
ardıç kuşu, deve kuşu, muhabbet kuşu, saka kuşu, tarla kuşu, yağmur kuşu; alıcı kuş vb.
ağustos böceği, ateş böceği, cırcır böceği, hamam böceği, ipek böceği, uçuç böceği, uğur böceği; sümüklü böcek vb.
at sineği, et sineği, meyve sineği, sığır sineği, su sineği, uyuz sineği vb.
deniz yılanı, ok yılanı, su yılanı; Ankara keçisi, dağ keçisi, yaban keçisi; fındık faresi, yaban tavşanı; bal arısı; Pekin ördeği, deniz ördeği; Ankara kedisi, bozkır kedisi vb.
Bitki türlerinden biriyle kurulan birleşik kelimeler:
ayrık otu, çörek otu, eğrelti otu, güzelavrat otu, kelebek otu, ökse otu, pisipisi otu, taşkıran otu vb.
ateş çiçeği, çuha çiçeği, güzelhatun çiçeği, ipek çiçeği, küpe çiçeği, lavanta çiçeği, yıldız çiçeği vb.
avize ağacı, ban ağacı, dantel ağacı, kâğıt ağacı, mantar ağacı, öd ağacı, pelesenk ağacı, tespih ağacı vb.
altın kökü, eğir kökü, helvacı kökü, meyan kökü; ek kök, saçak kök, yumru kök vb.
dağ elması, yer elması; çalı dikeni, deve dikeni; köpek üzümü, kuş üzümü; Antep fıstığı, çam fıstığı; soya fasulyesi; kayısı kurusu; kaya sarımsağı, köpek sarımsağı; şeker pancarı vb.
kuru fasulye, kuru incir, kuru soğan, kuru üzüm vb.
NOT :baklaçiçeği (renk), narçiçeği (renk), suçiçeği (hastalık) çiçek dışında anlamlar taşıdıkları için; ağızotu (barut), sıçanotu (arsenik) ot dışında anlamlar taşıdıkları için; çöreotu ses düşmesine uğramış olduğu için; semizotu, dereotu yazılımları gelenekselleştiği için bitişik yazılmaktadırlar.
arap sabunu, el sabunu; yel değirmeni; kahve dolabı; müzik odası, oturma odası; duvar saati; duvar takvimi; kriz masası; İngiliz anahtarı, İngiliz sicimi; alt geçit, tüp geçit, üst geçit; toplu iğne, vurmalı çalgılar vb.
afyon ruhu, katran ruhu, lokman ruhu, nane ruhu, tuz ruhu vb.
Ulaşım, yol ile ilgili kurulan birleşik kelimeler:
Arnavut kaldırımı; çevre yolu, deniz yolu, hava yolu, kara yolu, keçi yolu; köprü yol vb.
Durum veya olay bildiren kelimelerle kurulan birleşik kelimeler:
açık oturum, açık öğretim, ana dili, Ay tutulması, baş ağrısı (hastalık), baş belası, baş dönmesi, çıkış yolu, dil birliği, din birliği, güç birliği, iş birliği, iş bölümü, yer çekimi vb.
Durum ve bilgi kelimeleriyle kurulan birleşik kelimeler:
anlam bilimi, dil bilimi, edebiyat bilimi, gök bilimi, halk bilimi, ruh bilimi, toplum bilimi, dil bilgisi, halk bilgisi, ses bilgisi vb.
Yuvar ve küre sözleriyle kurulan birleşik kelimeler:
göz yuvarı, hava yuvarı, ısı yuvarı, yer yuvarı; ışık küre, su küre, taş küre, yarı küre vb.
Yiyecek, içecek adlarından biriyle kurulan birleşik kelimeler:
bohça böreği, talaş böreği; badem yağı, kuyruk yağı; Adana kebabı; İnegöl köftesi, İzmir köftesi; ezogelin çorbası, yoğurt çorbası; Kemalpaşa tatlısı, yoğurt tatlısı; badem şekeri, kestane şekeri vb.
Çoban Yıldızı, Kervan Yıldızı, Kutup Yıldızı, kuyruklu yıldız; gök taşı, hava taşı, meteor taşı vb.
Organ veya organ yerine geçen kelimelerden biriyle kurulan birleşik kelimeler:
patlak göz; aşık kemiği, elmacık kemiği; serçe parmak, yüzük parmağı; azı dişi, süt dişi; kuyruk sokumu, safra kesesi; çatma kaş, takma diş; karga burun, kepçe kulak vb.
İnsanın bir niteliğini benzetme yöntemiyle anlatmak için bitki, hayvan ve nesne adları kullanılan birleşik kelimeler:
çetin ceviz, çöpsüz üzüm; eski kurt, sarı çıyan, sağmal inek; eski toprak, eski tüfek, sapsız balta, çakır pençe, demir yumruk vb.
Zaman ile ilgili birleşik kelimeler:
bağ bozumu, gece yarısı, gün ortası, hafta başı, hafta sonu vb.
C) -r / -ar / -er, -maz / -mez ve -an / -en sıfat-fiil ekleriyle kurulan sıfat tamlamalarından oluşan birleşik kelimeler ayrı yazılır.
bakar kör, çalar saat, çıkar yol, döner sermaye, güler yüz, koşar adım, yazar kasa, yeter sayı; çıkmaz sokak, tükenmez kalem; akan yıldız, doyuran buhar, uçan daire vb.
D)Renk sözü veya renklerden birinin adıyla kurulan isim tamlamalarında renk adları ayrı yazılır.
bal rengi, duman rengi, gümüş rengi, portakal rengi, saman rengi; ateş kırmızısı, boncuk mavisi, gece mavisi, limon sarısı, safra yeşili, süt kırı vb.
E) Rengin tonunu belirtmek için renkten önce kullanılan sıfatlar ayrı yazılır.
açık mavi, açık yeşil, kara sarı, kirli sarı, koyu mavi, koyu yeşil vb.
F) Yer adlarında kullanılan batı, doğu, güney, kuzey, güneybatı, güneydoğu, kuzeybatı, kuzeydoğu, aşağı, yukarı, orta, iç, yakın, uzak kelimeleri ayrı yazılır.
Batı Trakya, Doğu Anadolu, Güney Kutbu, Kuzey Amerika, Güneydoğu Anadolu, Aşağı Ayrancı, Orta Anadolu, Orta Asya, Orta Doğu, İç Asya, İç Anadolu, Yakın Doğu, Uzak Doğu vb.
G) Kişi adlarından oluşmuş mahalle, bulvar, cadde, sokak, ilçe, köy vb. yer ve kuruluş adlarında, sondaki unvanlar hariç şahıs adları ayrı yazılır.
Yunus Emre Mahallesi; Gazi Mustafa Kemal Bulvarı, Ziya Gökalp Bulvarı; Nene Hatun Caddesi; Fevzi Çakmak Sokağı, Cemal Nadir Sokağı; Koca Mustafapaşa; Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi, Sütçü İmam Üniversitesi vb.
H) Dış, iç, sıra sözleriyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır.
ahlak dışı, çağ dışı, din dışı, kanun dışı, olağan dışı, yasa dışı; ceviz içi, hafta içi, yurt içi; aklı sıra, ardı sıra, peşi sıra, yanı sıra vb.
I) Somut olarak yer belirten alt ve üst sözleriyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır.
deri altı, su altı, toprak altı, yer altı (yüzey); böbrek üstü bezi, tepe üstü (en yüksek nokta) vb.
İ) Alt, üst, ana, ön, art, arka, yan, karşı, iç, dış, orta, büyük, küçük, sağ, sol, peşin, bir, iki, tek, çok, çift sözlerinin başa getirilmesiyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır.
alt yazı; üst kat, üst küme; ana bilim dalı, ana dili; ön söz, ön yargı; iç savaş; dış borç; orta kulak, orta oyunu; küçük harf, küçük parmak; sağ açık, sağ bek; sol açık, sol bek; peşin hüküm; bir hücreli; iki anlamlı; tek eşli, tek hücreli; çok düzlemli, çok hücreli vb.
3. Bağlaç Olan da, de’nin Yazılışı
Bağlaç olan da, de ayrı yazılır ve büyük ünlü uyumuna uyar. Özel kelimelerden kesme işareti ile ayrılmaz. “ya” kelimesinden sonra ayrı yazılır. Bağlaç da, de asla ta, te şeklinde yazılmaz.
Yanında kitaplarını da getirmiş.
Bugün bahçede Kardelen de ip atlıyordu.
Sabah kahvaltıdan sonra bisiklet sürmeye ya da basketbol oynamaya gidelim
4. Bağlaç Olan ki’nin Yazılışı
Bağlaç ki ayrı yazılır.
Öyle bir bağırdı ki tüm sınıf korktu.
Kalıplaşmış kelimelerde ki bitişik yazılır.
belki, çünkü, hâlbuki, mademki, meğerki, oysaki, sanki
5. Bitişik Yazılan Birleşik Kelimeler
Kelimeler birleşirken ses düşmesine uğruyorsa bitişik yazılırlar.
İki veya daha çok kelimenin birleşmesinden oluşmuş kişi adları, soyadları, lakaplar il, ilçe, semt vb. yer adları bitişik yazılır.
Alper, Birol, Gülseren, Şenol, Abasıyanık, Adıvar, Atatürk, Gökalp, Güntekin, İnönü, Karaosmanoğlu, Tanpınar, Boynueğri Mehmet Paşa, Yirmisekiz Çelebi Mehmet vb.
Çanakkale, Gümüşhane, Acıpayam, Pınarbaşı, Şebinkarahisar, Beşiktaş, Kabataş vb.
Ara yönler bitişik yazılır.
güneybatı, güneydoğu, kuzeybatı, kuzeydoğu
Her iki kelimesi de anlam değiştirmediği halde bitişik yazılan kelimeler vardır.
Baş, bir topluluğun yönetici anlamındaki başı, ağa, baba, bey, efendi, hanım, nine, ev, hane, name, zade, -zede kelimeleri ve ekleriyle oluşan birleşik kelimeler bitişik yazılır.
başağırlık, başbakan, başçavuş, başeser, başhekim, başhemşire, başkahraman, başkent vb.
aşçıbaşı, binbaşı, onbaşı, ustabaşı vb.
ağabey, beyefendi, efendibaba, hanımanne, hanımefendi vb.
aşevi, bakımevi, basımevi, doğumevi, gözlemevi, huzurevi vb.
çayhane, dershane, kahvehane; beyanname, kanunname, seyahatname; amcazade, dayızade vb.
Cümleler büyük harfle başlar. Cümleler tırnak içine alındığında da cümle büyük harfle başlar.
Günler geçmek bilmiyor.
Fatih Sultan Mehmet “Ey Konstantiniye! Ya sen beni alırsın, ya ben seni alırım.” demiş.
İki noktadan sonra İki noktadan sonra cümle ve özel ad niteliğinde olan kelimeler büyük harfle başlar.
Mutluluğun tek bir sırrı var: Sevgi.
Dizeler büyük harf ile başlar.
Sokaktayım, kimsesiz bir sokak ortasında; Yürüyorum, arkama bakmadan yürüyorum.
Kişilerin isimleri, soy isimleri; isimden önce gelen unvanları, saygı ifadeleri, makam mevki bildiren ifadeler, akrabalık bağı ifade eden kelimeler büyük harfle başlar.
Aziz Sancar
Komutan Ali
Dr. Ali
Mimar Sinan
Nene Hatun
Dayı Kemal
Sayın Bakan
NOT : Akrabalık bağı ifade eden kelimeler sadece ismin önündeyken büyük yazılır.
Ali dayım nerede?
Dayı Muhsin gelecekmiş.
Mektuplarda, resmi yazışmalardaki hitaplar büyük harfle başlar.
Sevgili Annem,
Hayvanlara verilen özel adlar büyük harfle başlar.
Kedim Boncuk mamasını yememiş.
Millet, ülke, din, dil, lehçe adları büyük harfle başlar.
Türk, Kazak, Azeri
Avusturya, Almanya
İslam, Hıristiyanlık, Hanefilik, Katoliklik
Türkçe, İngilizce, Rusça
Allah, Tanrı, Odin
Gezegen ve yıldız adları büyük harfle başlar. Ancak dünya, güneş, ay kelimeleri gezegen anlamı dışında kullanıldıklarında küçük harfle başlar.
Merkür, Satürn
Bıktım artık bu dünyadan da tüm insanlardan da.
Doğu ve batı kelimeleri düşünce, hayat tarzı anlamlarını bildirdiğinde ilk harfleri büyük yazılır. Ancak bu kelimeler yön bildiriyorsa küçük harfle yazılır.
Batı medeniyeti, Doğu mistisizmi
Edirne’nin güneyi
Kıta, bölge, il, ilçe, köy, semt adları büyük harfle başlar. Ancak özel ada dahil olmayıp tamlama kuran şehir, il, ilçe, belde gibi kelimeler küçük harfle başlar.
Avrupa, Amerika, Asya
Londra, Edirne, İstanbul, Berlin
Çiçek Mahallesi, Çiçek Sokak, Çiçek Caddesi
Konya ili, Uzungöl beldesi, Baharlı köyü
Saray, köşk, han, kale, köprü, kule, anıt gibi yapı adları büyük harfle başlar.
Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, genelge adları büyük harfle başlar.
Medeni Kanun, Türk Bayrağı Tüzüğü, Telif Hakkı Yayın ve Satış Yönetmeliği vb.
Kurum, kuruluş, kurul, merkez, bakanlık, üniversite, fakülte, bölüm, kanun, tüzük, yönetmelik ve makam sözleri, kitap, dergi, gazete ve sanat eserleri asılları kastedildiğinde büyük harfle başlar. Özel ada dâhil olmayan gazete, dergi, tablo vb. sözler büyük harfle başlamaz
Türkiye Büyük Millet Meclisi
Türk Dil Kurumu
2876 sayılı Kanun
Telif Hakkı Yayın ve Satış Yönetmeliği
Kendi Gök Kubbemiz
Kaplumbağa Terbiyecisi
Onuncu Yıl Marşı
Resmi Gazete
Sinekli Bakkal
Millet gazetesi, Türk Kültürü dergisi, Halı Dokuyan Kızlar tablosu
Bağlaçlar sadece kelimelerin tüm harfleri büyük yazılmışsa büyük yazılırlar.
Mai ve Siyah = MAİ VE SİYAH
Dil ve Tarih Yüksek Kurumu = DİL VE TARİH YÜKSEK KURUMU
Ya Devlet Başa ya Kuzgun Leşe = YA DEVLET BAŞA YA KUZGUN LEŞE
Ulusal, resmî ve dinî bayramlarla anma ve kutlama günleri, Kurultay, bilgi şöleni, çalıştay, açık oturum vb. toplantıların adları büyük harfle başlar.
Cumhuriyet Bayramı, Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı, Ramazan Bayramı, Kurban Bayramı, Nevruz Bayramı
Miraç Kandili, Berat Kandili
Anneler Günü, Öğretmenler Günü
Kitle İletişim Araçlarında Türkçenin Kullanımı Bilgi Şöleni
Karamanlı Türkçesi Araştırmaları Çalıştayı
Tarihi olay, çağ ve dönem adları büyük harfle başlar.
Kurtuluş Savaşı
Millî Mücadele
Cilalı Taş Devri, Lale Devri
İlk Çağ, Orta Çağ
Cahiliye Dönemi, Buzul Dönemi, Millî Edebiyat Dönemi
Özel adlardan türetilen kelimeler başka bir anlam kazanmamışsa büyük harfle başlar.
Türklük, Türkleşmek, Türkçü, Türkçülük, Türkçe
acem (Türk müziğinde bir perde), hicaz (Türk müziğinde bir makam), nihavent (Türk müziğinde bir makam), amper (elektrik akımında şiddet birimi), jul (fizikte iş birimi), allahlık (saf, zararsız kimse), donkişotluk (gereği yokken kahramanlık göstermeye kalkışma)
Yer, millet ve kişi adlarıyla kurulan birleşik kelimelerde sadece özel adlar büyük harfle başlar.
Antep fıstığı, Brüksel lahanası, Frenk gömleği, Hindistan cevizi, İngiliz anahtarı
Ay ve gün adları eğer belirli bir tarihi bildiriyorsa büyük harfle yazılır.
29 Ekim 1923
Lale Festivali 25 Haziran’da başlayacak.
Tabela, levha ve levha niteliğindeki yazılarda geçen kelimeler büyük harfle başlar.
Giriş, Çıkış, Müdür, Başkan, Otobüs Durağı, Dolmuş Durağı, Şehirler Arası Telefon, 3. Kat, 4. Sınıf, 1. Blok vb.
8. Deyimlerin Yazılışı
Deyimler ayrı yazılır.
Başı sıkışmak
Bin dereden su getirmek
Öpüp başına koymak
9. Düzeltme İşareti (^)
Eş sesli kelimeleri ayırt etmek amacıyla kullanılır.
hala-hâla
adet-âdet
hal-hâl
aşık-âşık
Arapça ve Farsçadan dilimize geçen kelimelerin bazılarında kullanılır.
dergâh, gâvur, karargâh, tezgâh, sükûn, sükût vb.
Yer ve kişi adlarında ince l harfinden sonra a,u harfi geliyorsa düzeltme işareti kullanılır.
NOT : Büyük harflerle yapılan kısaltmalarda sadece T.C. (Türkiye Cumhuriyeti) ve T. (Türkçe) kısaltmalarında nokta işareti kullanılır.
Ölçü birimlerinde uluslararası kısaltmalar kullanılır.
m (metre), mm (milimetre), cm (santimetre), km (kilometre), g (gram), kg (kilogram), l (litre), hl (hektolitre), mg (miligram), m² (metrekare), cm² (santimetrekare) vb.
Kurum, kuruluş, ülke, yol harici kısaltmalarda kelime rütbe, özel isim ise ilk harfi büyük diğerleri küçük; cins bir isim ise tümü küçük yazılır.
Alm. (Almanca), İng. (İngilizce), Ataşehir Mah. (Kocatepe Mahallesi), Gündüz Sok. (Güniz Sokağı), Prof. (Profesör), Dr. (Doktor), Av. (Avukat), Alb. (Albay), Gen. (General); sf. (sıfat), haz. (hazırlayan), çev. (çeviren), ed. (edebiyat), fiz. (fizik), kim. (kimya) vb.
Küçük harflerle yapılan kısaltmalarda ekler kelimenin okunuşuna göre yazılır.
cm’yi, kg’dan, mm’den vb.
Büyük harflerle yapılan kısaltmalarda ekler kısaltmanın son harfinin okunuşuna göre yazılır. Kısaltmaların sonundaki harfler yumuşamaya uğramaz.
BDT’ye, TDK’den, THY’de, TRT’den, TL’nin vb.
Kısaltması büyük harflerle yapılan ancak bir kelime gibi okunan kısaltmalarda ekler kısaltmanın okunuşuna göre yazılır.
ASELSAN’da, BOTAŞ’ın, NATO’dan, UNESCO’ya vb.
Numara kelimesinin kısaltması da bir kelime gibi okunduğu için gelen ekler okunuşa göre getirilir.
No.lu, No.suz
Sonunda nokta bulunan kısaltmalar veya üslü ifadelerden sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz.
Alm.dan, İng.yi, cm³e, m²ye
16. Mastarlara Gelen Eklerin Yazılışı
Mastar ekiyle (-ma, -me) biten kelimeden sonra -a / -e, -ı / -i ekleri gelirse araya y kaynaştırma ünsüzü girer.
Birden fazla kelimeden oluşan sayılar ayrı yazılır.
altı bin, sekiz yüz, altmış beş, bir milyon beş yüz on altı bin seksen altı
Senet ve çeklerde sayılar bitişik yazılır.
322,80 (üçyüzyirmiikiTL,seksenkr.)
İskambil oyunlarının adı sayılardan oluşuyorsa bitişik yazılır.
altmışaltı, ellibir, yirmibir vb.
Sayıların basamakları dördü geçtiğinde üçlü gruplandırmayla nokta kullanılarak ayrılırlar.
156.702.241, 1.300.000
Kesir ifade eden sayılar virgülle ayrılır.
11,4 (11 tam, onda 4)
Sıra ifade eden kelimelerden sonra nokta koyulur ya da kesme işaretiyle ayrılır. Kesme işaretiyle ayrılırsa nokta koyulmaz.
11. sıra = 11’inci sıra
70.’inci kutu = 70’inci kutu
Üleştirme sayıları yazıyla yazılır.
2’şer = ikişer
Kesirli ifadelere gelen ekler alttaki sayının okunuşuna göre yazılır.
3/5’i (3 bölü beşi)
19. Simgeler
Elementlerin simgeleri uluslararası şekliyle kullanılır. Elementlerin simgesine kesme işareti ile ek gelemez. Elementin ismini gelebilir.
C (karbon), Ca (kalsiyum), Fe (demir)
Au’ya = altına
Fe’ye = demire
20. Soru Eki mı, mi, mu, mü’nün Yazılışı
Soru eki mı, mi, mu, mü her zaman ayrı yazılır. Soru eki mı, mi, mu, mü’den sonra gelen ekler ayrılmaz. Birleşik fiillerde mi eki kelimelerin arasına girebilir.
Gelecek mi?
Gelecek misin?
Vaz mı geçiyormuş?
Güzel mi güzel bir çiçek.
21. Yabancı Özel Adların Yazılışı
Latin harflerini kullanan yabancı dillerdeki kelimeler o dildeki biçimiyle yazılır.
Beethoven, Chopin, Molière, New York, Rio de Janeiro vb.
Dilimize yerleşmiş Batı kökenli adlar vardır.
Napolyon, Atina, Brüksel, Cenevre, Londra, Münih, Paris, Roma, Selânik, Venedik
Yabancı kelimelerden türemiş akım adları Türkçe okunuşlarıyla yazılır.
Dekartçılık, Epikürcülük, Kalvenci, Kalvencilik, Kalvenizm vb.
Yunanca ve Rusça harflerin ses değerleri Türkçedeki karşılıklarıyla yazılır.
Herodotos, Sokrates, Aristoteles vb.
Çaykovski, Çehov, Dostoyevski vb.
NOT : Herodotos, Sokrates, Aristoteles, Platon, Pythagoras, Eukleides adları dilimize Herodot, Sokrat, Aristo, Eflatun, Pisagor, Öklid biçimlerinde yerleşmiştir.
Çincede soyadları önce yazılır ve araya kısa çizgi koyulur. Sadece Konfüçyüs gibi yaygınlık kazanan isimler kısa çizgisiz kullanılır.
Sun Yat-sen
Japonca kelimeler Türkçede yerleşmiş şekliyle kullanılır.
Tokyo, Hiroşima, Kyoto
Türk devletleri ve Türk kişi ve yer adları yer Türkçede yerleşmiş şekliyle kullanılır.
Azerbaycan, Özbekistan, Taşkent, Semerkant, Bakü, Cengiz Aytmatov, İslam Kerimov vb.
