Büyük Ünlü Uyumu Nedir?
Büyük ünlü uyumu kuralı; kelimenin ilk hecesinde kalın ünlü varsa devamında da kalın ünlü olmalı, kelimenin ilk hecesinde ince ünlü varsa devamında da ince ünlü olmalıdır. Bu kurala incelik-kalınlık uyumu adı da verilmektedir.
⭐Kısaca büyük ünlü uyumu;
- İnce ünlüler (e, i, ö, ü) ➡ ince ünlüler (e, i, ö, ü)
- Kalın ünlüler (a, ı, o, u) ➡ kalın ünlüler (a, ı, o, u)
Büyük ünlü uyumu sadece Türkçe sözcükler için geçerli bir kuraldır. Yabancı kelimelerde bu kural aranmaz. Örneğin; jeton, cihan, müzakere gibi.
📚 EK BİLGİ: Bazı sözcükler Türkçe olmalarına rağmen zamanla değişerek büyük ünlü uyumuna uymaz duruma gelmişlerdir. Örneğin;
- alma ➡ elma
- ana ➡ anne
- kangı ➡ hangi
- karındaş ➡ kardeş
- kanı ➡ hani
- şişmen ➡ şişman
- ınanmak ➡ inanmak
📚EK BİLGİ: Türkçede büyük sesli uyumuna uymayan ekler bulunmaktadır. Bu ekler; “-yor, -ken, -ki, -leyin, -mtrak, -gil”dir. Bu eklerin özelliği sesli harflerini değiştirmemeleridir. Örnek vermek gerekirse;
- bak-ı-yor = Büyük sesli uyumuna uyar.
- gül-ü-yor = Büyük sesli uyumuna uymaz.
- benim-ki = Büyük sesli uyumuna uyar.
- okulda-ki = Büyük sesli uyumuna uymaz.
- güler-ken = Büyük sesli uyumuna uyar.
- koşar-ken = Büyük sesli uyumuna uymaz.
- Sabahle-yin = Büyük sesli uyumuna uyar.
- gecele-yin = Büyük sesli uyumuna uymaz.
- sarı-mtırak = Büyük sesli uyumuna uyar.
- ekşi-mtırak = Büyük sesli uyumuna uymaz.
- teyzem-gil = Büyük sesli uyumuna uyar.
- dayım-gil = Büyük sesli uyumuna uymaz.
📚 EK BİLGİ: Türkçede ekler, sözcüğün son hecesine uygun olarak getirildiği için bazen büyük ünlü uyumuna uymaz. Örneğin;
- televizyon-un
- kardeş-ler
- jeton-a
- kitap-lık
- otomobil-e
- kinaye-li
📌NOT: Tek heceli, bitişik yazılan birleşik kelimelerde, alıntı kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz. Örneğin;
- saç, gül, açıkgöz, bilgisayar, nişasta, otomatik, imambayıldı, Çanakkale, gecekondu, cumartesi, demirbaş, ip, süt, çok, güllaç, hanımeli gibi
Büyük Ünlü Uyumuna Örnekler
Büyük Ünlü Uyumuna Uyan Örnekler:
- iğne (ince – ince)
- atkı (kalın – kalın)
- bacak (kalın – kalın)
- kesinti (ince – ince – ince)
- yuvarlak (kalın – kalın – kalın)
- dikdörtgen (ince – ince – ince)
Büyük Ünlü Uyumuna Uymayan Örnekler:
- kalem (kalın – ince)
- elma (ince – kalın)
- hangi (kalın – ince)
- şişman (ince – kalın)
- bahçe (kalın – ince)
- inanmak (ince – kalın – kalın)
