Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşmesi) Nedir?
Türkçe Dil Bilgisi kurallarına göre; sert sessizler ile sonlanan kelimelerin sonu mutlaka sert sessiz harflerden biri ile bitmelidir. Yani yumuşak sessiz harfler gelmemelidir. Bu doğrultuda yumuşak ünsüzler (c, d, g) dönüşerek “ç, t, k” şeklini alır.
Kısacası; Sert ünsüzlerden “ç, f, h, k, p, s, ş, t (Fıstıkçı Şahap)“ biriyle biten bir kelimeye yumuşak ünsüzlerin biriyle “b, c, d, g” başlayan bir ek geldiğinde yumuşak ünsüz, sert ünsüze (p, ç, t, k) dönüşür. Bu ses olayına ise ünsüz benzeşmesi ya da ünsüz sertleşmesi adı verilir.
⭐Örnek ile açıklamak gerekir ise;
- c ünsüzü= ç ünsüzüne,
- d ünsüzü = t ünsüzüne,
- g ünsüzü = k ünsüzüne dönüşür.
❗ Ünsüz benzeşmesi ya da sertleşmesi kökte veya gövdede olan bir ünsüz uyumu değildir. Sonradan meydana gelen bir ses olayıdır. Bu hususa da dikkat edilmesi gerekir.
📚 EK BİLGİ
Rakamlara gelen ekler de bu kurala uygun olarak yazılmalıdır. Yani; “3-4-5-60-70” vb. sayılardan sonra gelen eklere dikkat edilmelidir. Çünkü bu sayıların sonundaki sessizler, sert sessizlerdendir. Örneğin;
- 1925’te ➡ Doğru
- 1925’de ➡ Yanlış
📚 EK BİLGİ
Bu kural bileşik sözcüklerde uygulanmaz. Örneğin;
- Dikdört-gen
- Ak-deniz,
- Baş-bakan,
- Ak-ciğer gibi.
📚 EK BİLGİ
“-de, -da” bağlacı başlı başına bir kelime olduğu için bu kurala uymadan kullanılır. Örneğin;
- Hava hiç de sıcak değil.
- Gitsek de olur, bana fark etmez.
📚 EK BİLGİ
Bazı matematik terimleri de bu kurala uymaz. Örneğin;
- Beş-gen,
- Üç-gen gibi.
📚 EK BİLGİ: “-gil, -cağız” eklerinin ilk sessizi “-g” ve “-c” olmasına rağmen hiç bir koşulda değişmez. Bu nedenle bu ekler ünsüz benzeşmesi ya da sertleşmesi kuralına uymaz. Örneğin;
- Ahmetgil,
- Çocukcağız gibi.
📌 NOT: Ünsüz benzeşmesi ya da sertleşmesi kuralına uymamak yazım yanlışıdır. Bu nedenle ünsüz benzeşmesi ya da sertleşmesi ile ilgili sorular genel olarak yazım yanlışı sorularında sorulmaktadır.
Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşmesi) Örnekleri
Örnekler:
- kaçak – cı = kaçakçı
- kitap – cı = kitapçı
- raf – da = rafta
- günah – gar = günahkar
- patates – de = patateste
- köpek – cik = köpekçik
- bardak – cı = bardakçı
- simit – ci = simitçi
- sanat – gar = sanatkar
- koş – du = koştu
- tas – da = tasta
- konuş- dum = konuştum
- sokak-dan = sokaktan
- diş-ci= dişçi
- sabah-cı= sabahçı
Gerileyici Ünsüz Benzeşmesi (Dudak Ünsüzü Benzeşmesi)
“b” ünsüzünün sözcük içlerinde kendisinden önce gelen “n” ünsüzünü “m”ye çevirmesi olayına gerileyici ünsüz benzeşmesi denir.
⭐ Örneğin:
- Anbar ➡ ambar,
- Kanbur ➡kambur,
- Canbaz ➡ cambaz,
- Çenber ➡ çember,
- Sünbül ➡ sümbül,
- Zanbak ➡ zambak gibi.
📚 EK BİLGİ
Özel adlarda ve bileşik sözcüklerde gerileyici ünsüz benzeşmesi kuralı uygulanmaz. Örneğin;
- Onbaşı,
- Binbaşı,
- Safranbolu
- İstanbul,
- Sonbahar gibi.
