Ad Aktarması Nedir?
Ad aktarması ya da mecaz-ı mürsel; herhangi bir benzetme amacı gütmeden bir kelimenin başka bir ismin anlamını karşılamasına denir. Örneğin “camı aç, ışığı yak, Antalya’ya indim, çaydanlığı yak” gibi cümleler ile günlük hayatımızda farkında olmadan çokça kullanılır.
⭐Ad aktarmasının gerçekleşebilmesi için iki husus olmalıdır;
- Benzetme amacının olmaması gerekir. Benzetme amacı taşıdığı anda istiare sanatına dönüşür. En dikkat edilmesi gereken husustur.
- Sözcüğün gerçek anlamının dışında mecaz anlamda kullanılması gerekmektedir.
Örnek vermek gerekirse;
- Nazım Hikmet’i severek okurum. ➡ Burada Nazım Hikmet’i severek okurum derken aslında Nazım Hikmet’in kitapları veya eserleri kast edilmektedir. Eserlerin adını tek tek söylemek yerine kısa yoldan yazarın adını söylemek tercih edilerek ad aktarması yapılmaktadır.
Ad aktarması parça-bütün, iç-dış, neden-sonuç, sanatçı-eser, yer-insan, yer-olay gibi ilişkilerle bir ifadenin başka bir ifade yerine kullanılması ile yapılmaktadır.
Ad Aktarması Örnekleri
Parça – Bütün İlgisi
Herhangi bir nesnenin ya da varlığın parçası verilip bütünü veya bütünü verilip parçası kast edilir.
- Bütün gözler sahneye çevrilmişti. (Bütün gözler denilerek izleyiciler kast edilmiş olup göz parça, izleyiciler bütünü oluşturmaktadır)
- Uçak İzmir’e inmişti. (İzmir denilerek İzmir Havaalanı kast edilmiş olup İzmir bütün, İzmir Havaalanı ise parçayı oluşturmaktadır)
- Camı açsana! (Cam üzerinden bütün kast edilmektedir)
- Nalbant, atları nallıyordu. (Atlar denilerek atların toynakları kast edilmiş olup at bütün, atın toynağı ise parçayı oluşturmaktadır)
İç – Dış İlgisi
Herhangi bir varlığın ya da nesnenin içi söylenip dışı veya dışı söylenip içi kast edilir.
- Üşüdüğü için sobayı yaktı. (Sobayı değil, sobanın içindekilerin yakıldığı kast edilir)
- Tuvalet kağıtlarını lütfen çöpe atınız! (Çöp denilerek çöpün içi kast edilir; çöp kutusu burada dış, çöp ise iç olarak kullanılır)
- Adresi markete sorarak bulabildik. (Market (dış) denilerek marketin içindeki insanlar (iç) kast edilmiştir)
- Bir depoyla gidip geldik. (Depo denilerek benzin kast edilmiştir, depo dış anlamında benzin iç anlamında kullanılmıştır)
Sanatçı – Eser İlgisi
Bir sanatçının adı söylenerek onun yapıtları kast edilir.
- Sezen Aksu‘yu severek dinlerim. (Sezen Aksu’nun şarkılarını dinleriz)
- Fuzuli’nin dilini yeni nesil anlayamaz. (Fuzuli’nin eserlerindeki dilin ağırlığı kast edilir)
- Davetlilere piyanosuyla önce Mozart çaldı. (Mozart’ın müzikleri anlamında kullanılmıştır)
Yer – İnsan İlgisi
Cümlede bir yer ismi verilerek içindeki insanlar kast edilir.
- Ankara’dan herhangi bir açıklama gelmedi. (Ankara’daki insanlar kast edilir)
- Koğuş, ayağa kalk! (Koğuşun içerisindeki kişiler kast edilir)
- Son dakika golü ile tribünler üzüldü. (Üzülen tribünleri dolduran taraftarlardır.)
Neden – Sonuç İlgisi
Sadece sonuç söylenerek aslında neden kast edilir.
- Bereket yağıyor! (Yağmurun yağması kast edilir)
- O halde gelerek herkese hastalık bulaştırdı. (Hastalık nedendir, bulaşan mikroptur)
- Öğretmenler “gökten tatil yağıyor” diyerek coştular. (Tatil derken kar kast edilir)
İnsan, Eşya – Araç İlgisi
Eşya söylenerek onu kullanan kişiler kast edilir.
- Bugünkü yarışa yirmi araç katılacak. (Araç derken aracı kullanacak kişiler kast edilir)
- Eserlerin usta kalemlerin elinden çıktığı çok belliydi. (Usta şair veya yazarlar kast edilir)
- Ülkenin en iyi kramponları tuttuğu takımdaydı. (Oyuncular kast edilir)
Bölge, Yön – Ülke İlgisi
Yön söylenerek bir ülke ya da bölge kast edilir.
- Batı, bize yardımcı olmadı. ( Batı denilerek Avrupa kast edilir)
- Doğu’da yaşanan kargaşalar birçok ülkeyi etkilemeye başladı. (Doğu denilerek Asya kast edilir)
Somut – Soyut İlgisi
Somut bir kavramın soyut, soyut bir kavramın ise somut bir kavram ile anlatılmasıdır.
- Yürek isteyen bir hareketti. (Yürek somut kavramı ile cesaret soyut kavramı kast edilir)
- Beynimizi kullanmak için çok geç kalmıştık. (Beyin somut kavramı ile akıl soyut kavramı kast edilir)
