Tamlamalar en az iki kelimeden oluşan kelime öbekleridir. Tamlamalar isim (ad) ve sıfat tamlamaları olmak üzere 2 ana başlıkta incelenir.
İsim (Ad) Tamlamaları
İsim tamlamaları tamlayan ve tamlanan olmak üzere en az 2 kelime ile oluşur. İsim tamlamaları oluşurken tamlayan ve tamlanan kelimelere ilgi ve iyelik ekleri gelebilir. Öncelikle bu ekleri hatırlayalım.
Tamlayan/ İlgi Ekleri | -ın /-in /-un /-ün |
Tamlanan/ İyelik Ekleri | -ı /-i /-u /-ü |
Örnekler:
- Masanın kenarı
- Eklerden de ayırt edebileceğimiz gibi “masanın” kelimesi tamlayan, “kenarı” kelimesi ise tamlanandır.
- Parmağımın ucu
- Eklerden de ayırt edebileceğimiz gibi “parmağımın” kelimesi tamlayan, “ucu” kelimesi ise tamlanandır.
- Avucumun içi
- Eklerden de ayırt edebileceğimiz gibi “avucumun” kelimesi tamlayan, “içi” kelimesi ise tamlanandır.
İsim tamlamaları belirtili, belirtisiz, zincirleme ve takısız isim tamlamaları olmak üzere 4 alt başlıkta incelenir.
Belirtili İsim Tamlaması
Belirtili isim tamlamalarında hem tamlayan hem de tamlanan ek almaktadır.
Örnekler:
- Anneme dün defterin sayfasını gösterdim.
- “defterin” kelimesi tamlayan “sayfasını” kelimesi ise tamlanandır.
- Telefonun arkası çok fazla çizilmiş.
- “telefonun” kelimesi tamlayan “arkası” kelimesi ise tamlanandır.
- Ablamın çantası dolabın içinde olmalı.
- “ablamın” kelimesi tamlayan “çantası” kelimesi ise tamlanandır.
- Kapının rengi gerçekten de çok güzelmiş.
- “kapının” kelimesi tamlayan “rengi” kelimesi ise tamlanandır.
- Gözünün altı mosmor olmuş.
- “güzünün” kelimesi tamlayan “altı” kelimesi ise tamlanandır.
Belirtili isim tamlamasında tamlayan ve tamlanan arasına başka kelimeler girebilir veya tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir. Birden fazla tamlanan veya tamlayana sahip isim tamlamaları da oluşturulabilir.
- Arkadaşımın kahverengi çantası okulda kaybolmuş.
- “arkadaşımın” kelimesi tamlayan “çantası” kelimesi ise tamlanandır. Aralarına “kahverengi” kelimesi girmiştir.
- Öğretmenimiz paragrafın son cümlesi çok önemli dedi.
- “paragrafın” kelimesi tamlayan “cümlesi” kelimesi ise tamlanandır. Aralarına “son” kelimesi girmiştir.
- Beni benden alıyor gözleri sevdiğimin.
- “sevdiğimin” kelimesi tamlayan “gözleri” kelimesi ise tamlanandır. Tamlayan ve tamlananın yerleri değişmiştir.
- Kardeşimin kalemi ve defteri üst katta kalmış olmalı.
- “kardeşimin” kelimesi tamlayan “kalemi” ve “defteri” kelimeleri ise tamlanandır.
Belirtisiz İsim Tamlaması
Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan ek almaz, tamlanan ek alır. Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan yer değiştiremez veya aralarına bir kelime giremez.
Örnekler:
- Bu sene okula yeni bir tarih öğretmeni gelmiş.
- Geçen sene tatilde Çanakkale Boğazı’ndan geçmiştik.
- Dün eve taşınırken dolap kapağını getirmeyi unutmuşuz.
- Mehmet dolaptan alet çantasını verir misin?
- Bu sene okulumuzun okul üniformaları değişecektir.
- Lütfen bu çöp kovasını boşaltın.
- Bu haftaki yemek listesi hala panoya asılmamış.
- Sunumdaki yazı fontunu değiştirmeyi düşünüyor musun?
- Yeni aldığımız yemek masası odadaki dolabın yanına koyulacak.
Zincirleme İsim Tamlaması
Zincirleme isim tamlamalarında ikiden fazla isim vardır. İsim tamlamasındaki isimler kendi içlerinde de bir isim tamlaması oluşturarak zincirleme isim tamlamasını oluşturur.
Örnekler:
- Ayakkabı tabanının deseni
- zincirleme isim tamlamasında “ayakkabı tabanı” kendi içinde belirtisiz isim tamlamasıdır.
- Masanın ayağının deliği
- zincirleme isim tamlamasında “masanın ayağı” kendi içinde belirtili isim tamlamasıdır.
- Sinema kapısının boyutu
- zincirleme isim tamlamasında “sineme kapısı” kendi içinde belirtisiz isim tamlamasıdır.
- Mehmet’in matematik öğretmeni
- zincirleme isim tamlamasında “matematik öğretmeni” kendi içinde belirtisiz isim tamlamasıdır.
Takısız İsim Tamlaması
NOT: Takısız isim tamlamaları tartışmalı bir konudur. Bazı araştırmacılar bu tamlamaların sıfat olduğunu bazı araştırmacılar isim tamlaması olduğunu öne sürmektedir. Genel olarak takısız isim tamlaması hakkında karşımıza soru çıkmasa da biz konuya kısaca değineceğiz.
Takısız isim tamlamalarında tamlayan, tamlananın “neyden yapıldığını, hammaddesini, neye benzediğini” belirtir.
Örnekler:
- Altın yüzük
- İpek gömlek
- Demir masa
- Taş fırın
- Yün çorap
- Tahta sandalye
- Cam vazo
- Deri kemer
- Gümüş çatal
İsim Tamlamaları Özet
İsim tamlamalarını tablo şeklinde özetlediğimizde anlaması çok daha kolay olmaktadır.
Belirtili İsim Tamlaması | Belirtisiz İsim Tamlaması | Zincirleme İsim Tamlaması | Takısız İsim Tamlaması |
---|---|---|---|
Tamlayan da tamlanan da ekleri alır. | Tamlayan ek almaz, tamlanan ek alır. | İkiden fazla isim kendi içinde birden fazla tamlama oluştur. | Tamlayan da tamlanan da ek almaz. |
Ceketin kolu | Ceket kolu | Ceket kolunun düğmesi | gümüş kolye |
Sıfat Tamlamaları
Sıfatlar isimleri sayı, şekil, nitelik, renk gibi özellikler bakımından niteler. Sıfatlar isimlerden önce gelir. Bu yüzden sıfat tamlamalarında tamlayan sıfat tamlanan ise isimdir.
Hatırlatma: Sıfatların türlerine göre hangi soruları sormamız gerektiğini hatırlayalım. Sıfatları daha detaylı öğrenmek için sıfat nedir yazımızı okuyabilirsiniz.
Niteleme Sıfatları | Nasıl? |
İşaret Sıfatları | Hangi? |
Belgisiz Sıfatlar | Hangi? |
Asıl Sayı Sıfatı | Kaç? |
Sıra Sayı Sıfatı | Kaçıncı? |
Üleştirme Sıfatı | Kaçar? |
Kesir Sayı Sıfatı | Kaçta kaç? |
Soru Sıfatları | nasıl, kaç, kaçıncı, kaçar, hangi, ne kadar, ne? |
Örnekler:
- Seneler önce aldığım kırmızı şapkamı takma fırsatını şimdi buldum.
- Nasıl şapka? Kırmızı şapka
- Bizim ev, mavi arabanın arkasında kalıyor.
- Hangi ev? Bizim ev
- Nasıl araba? Mavi araba
- Yıpranmış, eskimiş defterimi çekmecede buldum.
- Nasıl defter? Yıpranmış defter
- Nasıl defter? Eskimiş defter (İki tamlayanı bulunan sıfat tamlaması)
- Katılımcıların isimleriyle ikişer liste oluşturur musun?
- Kaçar liste? İkişer liste
- Sınıfta ikinci sıra boş ise oraya ben geçebilirim.
- Kaçıncı sıra? İkinci sıra
- Bana şirketten beşte bir hisse vermezseniz borcunuzu ödemem.
- Kaçta kaç hisse? Beşte bir hisse