Kök, en küçük anlamlı yapıdır. Bir kelimenin ek almamış en küçük birimidir. Ayrıca isim kökü, fiil kökü, sesteş kök ve ortak kök olmak üzere 4 alt başlıkta incelenir.
Örnekler:
- çıkıntı = çık (kök)
- yapmacık = yap (kök)
- sakinleşmelisin = sakin (kök)
- bakışma = bak (kök)
İsim Kökü
Varlıkları, duyguları, düşünceleri tanımlayan köklere isim kökü denir. İsim kökleri “-mek/ -mak” mastar eki aldıklarında anlamsız olurlar. Kelimelerin cümle içindeki anlamlarına dikkat etmeliyiz.
Reklam
Örnekler:
- Kitaplıktakileri çekmeceden aldın.
- Kitap –
mak
- Kitap –
- Pastaneden bana poğaça alır mısın?
- Pasta –
mak
- Pasta –
- Acilen bir gözlükçüye gitmeliyim.
- Göz –
mak
- Göz –
- Videolarda kanlı kıyafetler var.
- Kan –
mak(Kan kelimesi hem isim hem de fiil kökü olarak kullanılabilir ancak cümledeki anlamından isim kökü olduğunu anlıyoruz.)
- Kan –
NOT: Yansıma kelimeler de isim köküdür.
- Mutfaktaki camlar çatladı.
- çat –
mak(Yansıma kelimedir, isim köküdür.)
- çat –
- Dalları taşırken birkaçından çıtırtı sesi geldi.
- çıt –
mak(Yansıma kelimedir, isim köküdür.)
- çıt –
Fiil Kökü
Bir kelimenin anlam taşıyan en küçük birimi bir eylem, hareket veya iş bildiriyorsa fiil köküdür. Fiil kökleri “-mek/ -mak” mastar eki aldıklarında anlamlı olurlar. Kelimelerin cümle içindeki anlamlarına dikkat etmeliyiz.
Örnekler:
- Şuan gerçekten de gördüklerime inanamıyorum.
- Gör – mek
- Süt uzun süre yüksek ateşte durduğu için taştı.
- Taş – mak
- Şömineye atmak için dalları biraz kırmalısın.
- Kır – mak
- Bugünkü toplantımız gerçekten de çok verimli geçti.
- Ver – mek
Sesteş Kök
Sesteş kökler, yazılışları aynı olan ancak anlamları farklı olan köklerdir. İki kök arasında anlam ilişkisi bulunmaz.
Reklam
Örnekler:
- Geçen yaz bu konular hakkında bolca yazıyı araştırdım.
- “yaz” kelimesi hem mevsim hem de “yaz – mak” fiili olarak kullanılabilir bu yüzden sesteş bir köktür.
- Bahçeden kopardığım gülü görünce bana güldü.
- “gül” kelimesi hem çiçek hem de “gül – mek” fiili olarak kullanılabilir bu yüzden sesteş bir köktür.
Ortak Kök
Ortak kökler hem isim hem de fiil olarak kullanılabilir ve sesteş kökten farkı kökler arasında anlam ilişkisi bulunmasıdır.
Örnekler:
- Yeni yaptığım tatlıların şekeri biraz fazla dediler.
- “tat” kelimesi hem “tat, lezzet” hem de “tadına bakmak” olarak isim ve fiil olarak kullanılabilen ortak bir köktür.
- Dün kırtasiyeden kardeşime boyama kitabı aldım.
- “boya” kelimesi hem “bir renk olarak boya” hem de “boya yapmak” olarak isim ve fiil olarak kullanılabilen ortak bir köktür.
