Türkçedeki kelimelerin yapısını ve kelimelere gelen eklerin belirli kurallar çerçevesinde değişmesi, uyum göstermesi ses bilgisi sayesinde olur.
Alfabemizde 8 ünlü harf bulunmaktadır. Bu 8 harfin yarısı kalın yarısı da incedir.
Kalın Ünlüler | İnce Ünlüler |
a, ı, o, u | e, i ,ö, ü |
Alfabemizde 21 ünsüz harf bulunmaktadır. Bu 21 harfin 8’i sert, 13’ü de yumuşaktır.
Sürekli Sert Ünsüzler | f, h, s, ş |
Süreksiz Sert Ünsüzler | ç, k, p, t |
Sürekli Yumuşak Ünsüzler | ğ, j, l, m, n, r, v, y, z |
Süreksiz Yumuşak Ünsüzler | b, c, d, g |
Büyük ünlü uyumu kuralı; kelimenin ilk hecesinde kalın ünlü varsa devamında da kalın ünlü olmalı, kelimenin ilk hecesinde ince ünlü varsa devamında da ince ünlü olmalıdır.
NOT: Tek heceli, bitişik yazılan birleşik kelimelerde, alıntı kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz. Örnekler: saç, gül, açıkgöz, bilgisayar, nişasta, otomatik…
Büyük Ünlü Uyumuna Uyan Örnekler:
Büyük Ünlü Uyumuna Uymayan Örnekler:
NOT: “-gil, -ken, -leyin, -mtırak, -yor” ekleri büyük ünlü uyumuna uymaz. Örnekler: çalışır-ken, ekşi-mtırak…
Küçük ünlü uyumu kuralı; kelimede düz ünlüden sonra düz ünlü gelmeli, yuvarlak ünlüden sonra ise ya yuvarlak dar ya da düz geniş ünlüler gelmelidir.
Düz Ünlüler | a, e, ı, i |
Yuvarlak Ünlüler | o, ö, u, ü |
Dar Ünlüler | ı, i, u, ü |
Geniş Ünlüler | a, e, o, ö |
NOT: Alıntı kelimelerde küçük ünlü uyumu aranmaz. Örnekler: aktör, alkol, bandrol, daktilo…
Küçük Ünlü Uyumuna Uyan Örnekler:
Küçük Ünlü Uyumuna Uymayan Örnekler:
Sert ünsüzlerden “ç, f, h, k, p, s, ş, t(Fıstıkçı Şahap)” biriyle biten bir kelimeye yumuşak ünsüzlerin biriyle “c, d, g” başlayan bir ek geldiğinde yumuşak ünsüz, sert ünsüze dönüşür.
Örnekler:
Bir kelimenin sonu sert ünsüzlerden “p, ç, t, k” biriyle bitiyorsa ve kelimeye ünlüyle başlayan bir ek geliyorsa sert ünsüzler “b, c, d, g” şeklinde yumuşar.
Örnekler:
NOT: Tek heceli kelimelerin bazıları ünsüz yumuşamasına uymaz.
NOT: Özel isimlere gelen ekler ünsüz yumuşamasına uğramaz.
Bir kelimenin son hecesinde dar ünlü “ı, i, u, ü” bulunuyorsa ünlü bir harf ile başlayan bir ek geldiğinde kelimenin son hecesindeki ünlü düşer. Yapım eki alırken veya bazı kelimeler birleşirken de ünlü düşmesi oluşabilir.
Örnekler:
“k” harfiyle biten bazı kelimelere “-cık/-cak” eki geldiğinde “k” harfi düşer.
Örnekler:
Bazı kelimelere “-cık” eki eklenirken ünlü türemesi oluşur.
Örnekler:
Genellikle Arapça kökenli kelimeler ek aldığında son harften bir tane daha türemesi sonucu ünsüz türemesi oluşur.
Örnekler:
Kelimeler geniş ünlülerden “a, e” biriyle bitiyorsa “-yor” eki alırken geniş ünlüler dar ünlülere “ı, i u, ü” dönüşür.
Örnekler:
NOT: “de, ye” fiilleri ek alırken ünlü yumuşamasına uğrayabilir. Araya kaynaştırma ünsüzü girer.
Ulama, ünsüzle biten bir kelimeden sonra ünlüyle başlayan bir kelime geldiğinde kelimelerin birlikte okunmasıdır. Özellikle şiirlerde kullanılır.
Örnekler:
NOT: Ünsüzle biten kelimeden sonra noktalama işareti kullanılmışsa ulama oluşmaz.
Kaynaşma, bazı kelimelere ek gelirken iki ünlü arasına kaynaştırma ünsüzlerinden “n, s, ş, y” birinin girmesiyle oluşur.
Örnekler:
Vurgu, bir kelimedeki hecenin veya bir cümledeki kelimenin daha vurgulu söylenmesidir. Vurgu, kelime ve cümle vurgusu olmak üzere 2 başlıkta incelenir.
Kelimelerde vurgu genellikle son hecede bulunur. Kelime ek aldıkça vurgu eklere kayar.
“ki, de” bağlaçları, “mi” soru edatı ve olumsuzluk eki “ma, me” vurguyu kendinden önceki heceye yansıtır.
Ünlemler ve pekiştirilmiş kelimelerde vurgu ilk hecede bulunur.
Fiil cümlelerinde vurgu yüklemden önceki kelime ve kelime öbeğinde bulunur.
İsim veya isim soylu yüklemlerde vurgu yüklemde bulunur.
Koşul cümlelerinde vurgu koşul bildiren kelimede, soru cümlelerinde de soru ifadesi bildiren kelimededir.
Yayınlanan Son 3 Yazı
Güncellenen Son 7 Yazı