Toplumsal yaşamdaki her gelişme ve değişme edebiyatı da etkilemiştir. Çünkü edebiyat, toplumların yaşam biçiminin yazıya ya da söze yansıtılmasıdır. Dünyanın en eski kavimlerinden biri olan Türkler tarih boyunca geniş coğrafyalarda yaşamış ve bu nedenle değişik dil ve kültürlerle karşılaşmıştır. Yaşanılan her coğrafya veya karşılaşılan her dil ve kültür Türklerin dilini ve edebiyatını da etkilemiştir.
Türk edebiyatının dönemlere ayrılmasında kullanılan başlıca ölçütler:
- Dil arayışı (Şive ve lehçe farklılıkları)
- Kültürel farklılaşma
- Dini hayat
- Sanat anlayışı
- Coğrafi değişim
Dil Arayışı
Türkler özellikle Orta Asya olmak üzere çok farklı alanlara yayılmıştır ve bulundukları bölgenin de özelliklerini alarak yeni bir şiveler oluşmaya başlamıştır. Bu yeni şiveler ise edebiyatın da farklılaşmasına ve bunun sonucunda da birçok farklı edebiyat kültürü oluşmasını sağlamıştır.
Kültürel Farklılaşma
Türkler tarih boyunca göçebe kültürü, İslamiyet kültürü ve Batı kültürü içerisinde yaşamıştır. İslamiyeti kabul etmeden önce göçebe bir yaşam sürdüren Türkler, İslamiyeti kabul ettikten sonra yerleşik yaşama geçmişler ve sosyal ve kültürel yapılarında büyük değişikler meydana gelmiştir. Bunun etkisiyle edebiyat ve dilleri de fazlasıyla etkilenmiş ve değişmiştir. Daha sonrasında Batı dünyasını tanımaya başlayan Türkler, Batı kültürünü benimsemeye başlamış ve Türk edebiyatında yine köklü değişiklikler meydana gelmiştir.
Dini Hayat
Türk edebiyatını en çok etkileyen ölçüt din değişimleridir. Türklerin dini inançları; dünya görüşlerini, yaşam biçimlerini oluşturmuş ve edebi eserlerini de değiştirmiştir. İslamiyeti kabul etmeden önceki dönemlere ait eserlerde Şamanizm ve Budizm etkileri görülmekteyken İslamiyetin kabulü ile birlikte artık edebi eserlerde İslam inancına bağlı dünya görüşleri işlenmeye başlanmıştır. Hat gibi yeni sanat dallarının da başlangıcı olmuştur.
✍NOT: Yukarıdaki açıklamalar ışığında Türk edebiyatında büyük değişimlere yol açan iki en önemli olay: Türklerin İslamiyet’i kabul etmeleri ve Türklerin Batı Uygarlığını benimsemeye başlamalarıdır.
