İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı

📅 07 Ocak 2022|13 Mart 2022
İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı

Konu Özeti

Destan Dönemi olarak da anılan bu dönem, anonim özellikler taşıyan milli bir edebiyattır. Sözlü edebiyat geleneği şiire dayanmaktadır. Bu döneme ait şiirler; koşuklar, sagular, destanlar ve savlardır. Yazılı edebiyat, Göktürk Kitabeleri ve Uygur Metinleri olmak üzere iki başlık altında incelenmektedir.

Bu konuda
  • İslamiyet öncesi Türk edebiyatını
  • Sözlü ve yazılı edebiyat ve özelliklerini
  • Sözlü ve yazılı edebiyat dönemine ait türleri ve başlıca eserleri
öğreneceksiniz.
Instagram Logo
Bikifi Instagram'da

İslamiyet öncesi Türk edebiyatı özellikle Orta Asya’da başlamış ve gelişmiştir. Bu dönemden kalan yazılı eserler az olsa da sözlü edebiyat ürünleri özellikle destanlar oldukça fazladır. Bu nedenle bu döneme “destan dönemi” de denilmektedir. Bu dönem edebiyatı dil, anlatım, duyuş ve zevk açısından milli bir edebiyattır. Yabancı etkilerden uzaktır. Yerli ve milli özellikler taşımaktadır. Türk toplumlarının yaşam, dini inanç, töreleri ve olaylar karşısındaki sosyal ve estetik özelliklerini yansıtan bir edebiyattır.

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatının Özellikleri

  • Göçebe kültüre dayalı bir yaşam biçimi hakimdir.
  • Totemcilikten Şamanizm, sonrasında Manihaizm ve Budizm gibi dinlere inanış söz konusudur.
  • Kağanların mutlak güç ve üstün varlık oldukları inanışı yaygındır. Han, tigin, yabgu gibi unvanlar verilmiştir.
  • Bu dönemde kullanılan Türkçe saf ve özgündür. Duygu ve düşüncelerin anlatımı akıcı, içten ve güçlü benzetmeler ile yapılmaktadır.
  • Türkçe’nin lehçelere ayrılması bu dönemde gerçekleşmiştir. Göktürkçe ve Uygurca olarak bölünmüştür.
  • En yaygın edebi tür şiirdir. Nazım birimi dörtlük, ölçüsü hece ölçüsü (7’li, 8’li, 11’li) , uyak türü ise yarım uyaktır. Uyak düzeni ise aaab şeklindedir.
  • Şiirlerde ahenk uyak dışında ses tekrarları ve aliterasyon ile de sağlanmıştır.
  • Şiirler anonim özellik taşımaktadır.
  • Milli bir edebiyattır.

Bu dönem edebiyat ürünleri sözlü ve yazılı olmak üzere ikiye ayrılır.

İslamiyet öncesi türk edebiyatının sınıflandırılması sözlü ve yazılı edebiyat

Sözlü Edebiyat

Yazı bulunmadan önce, insanların duygu ve düşüncelerini beden dili ve müzikle ortaya koyduğu dil ürünlerine sözlü edebiyat denir. Sözlü edebiyat dönemine ait en yaygın kullanılan edebiyat ürünü şiirdir. Türk boyları içerisinde “şaman, kam, ozan, baksı” gibi adları olan insanlar hekimlik gibi yetkinliklerin dışında aynı zamanda şairdir ve din törenlerinde “kopuz” eşliğinde şiirler söylemişler.

Sözlü edebiyat geleneği şiire dayanmaktadır. Bu döneme ait şiirler; koşuklar, sagular, destanlar ve savlardır. Günlük yaşantıdan izler taşırlar ve halkın konuştuğu dille söylenirler.

Aynı zamanda bu dönem eserleri anonim özelliği taşımaktadır. Yabancı etkilerden uzak, yerli ve milli bir edebiyattır. Türk topluluklarındaki doğa, hayat ve tarih olayları karşısında verilen tepkileri ve estetik anlayışını anlatmaktadır. Sevgi, aşk, ölüm, yiğitlik, savaş, din, doğa güzellikleri gibi konular işlemiştir.

Yazılı Edebiyat

Duygu ve düşüncelerin, şekil ve sembollerden oluşan yazıyla ifade edilmesi ile başlayan döneme yazılı edebiyat dönemi denir. Fakat yazılı edebiyata geçilmesi sözlü edebiyatı da ortadan kaldırmamıştır.

Türklerin yazılı edebiyatı 8. yüzyılda taşların üzerine yazılan Göktürk alfabesiyle yazılan Göktürk Yazıtları ile başlamıştır.

Yazılı edebiyat Göktürk Kitabeleri ve Uygur Metinleri olmak üzere iki başlık altında incelenmektedir.

Göktürk Kitabeleri (Orgun Yazıtları)

Türk edebiyatının bilinen ilk yazılı metinleridir. Anlatımının içten ve akıcı olması, dilinin yalın ve derinlik taşıması sebebiyle Türkçenin 8. yüzyılda edebi bir dil olarak ne kadar gelişmiş olduğunu göstermiştir. Bu yazıtlar Şamanizm inancını ve göçebe kültürünü yansıtmaktadır. Bu yazıtlara “bengü taşı” denilmiştir. Aynı zamanda bu yazıtlarda kağan tanrısal güce sahip bir kişi olarak anlatılmıştır. 3 yazıttan oluşmaktadır: Vezir Tonyukuk Anıtı, Kül Tigin Anıtı, Bilge Kağan Anıtı.

  • Vezir Tonyukuk Anıtı= Vezir Tonyukuk tarafından 720 yılında dikilmiş ve yazılmıştır. Anı ve tarih karışımı bir metindir.
  • Kül Tigin Anıtı= Bilge Kağan tarafındna 732 yılında diktirilmiş ve Yolug Tigin tarafından yazılmıştır.
  • Bilge Kağan Anıtı= Bilge Kağan’nın oğlu Tenri Kağan diktirmiştir. 735 yılında dikilmiştir. Yolug Tigin yazmıştır.

Uygur Metinleri

Uygur alfabesi ile yazılan metinlerdir. 18 harften oluşmaktadır. Kağıt üzerine yazılan metinler oldukları için o döneme ait birçok malzeme bulunmaktadır. Yazıların çoğu Mani ve Buda dinlerinin etkisi ile yazılmıştır.

Bu metinlerin en bilinenleri: Sekiz Yükmek (Sekiz Yığın), Altun Yaruk (Altın Işık), Irk Bitig (Fal Kitabı), Kalyanamkara ve Papamkara (İyi Düşünceli Şehzade ile Kötü Düşünceli Şehzade)

Benzer İçerikler
Türk Edebiyatının Dönemleri
Güncel
Edebiyat

Türk Edebiyatının Dönemleri

İçeriğe Git>
Türk Edebiyatında Şiir (İslamiyet Etkisinde Gelişen Türk Şiiri)
Güncel
Edebiyat

Türk Edebiyatında Şiir (İslamiyet Etkisinde Gelişen Türk Şiiri)

İçeriğe Git>
Edebiyatın Tanımı ve Dönemleri
Güncel
Edebiyat

Edebiyatın Tanımı ve Dönemleri

İçeriğe Git>
Şiirde Ahenk Unsurları
Güncel
Edebiyat

Şiirde Ahenk Unsurları

İçeriğe Git>
Türk Edebiyatında Hikaye (Halk Edebiyatından – Milli Edebiyata Kadar)
Güncel
Edebiyat

Türk Edebiyatında Hikaye (Halk Edebiyatından – Milli Edebiyata Kadar)

İçeriğe Git>
Türk Edebiyatında Şiir (İslamiyet Öncesi Dönem ve Geçiş Dönemi)
Güncel
Edebiyat

Türk Edebiyatında Şiir (İslamiyet Öncesi Dönem ve Geçiş Dönemi)

İçeriğe Git>
Copyright © 2024 Bikifi
Star Logo
tiktok Logo
Pinterest Logo
Instagram Logo
Twitter Logo