Cümlelerin okunabilirliğini arttırmak, ifadeleri ayırmak, kelimelerin vurgularını ayarlanmak için noktalama işaretlerinden yararlanırız.
Nokta (.)
Nokta işareti; cümlelerin sonuna, kısaltmaların sonuna, sıra ifade eden sayıların sonuna, madde bildiren sayı veya sembollerden sonra, tarihlerin yazılışında, saatlerin gösteriminde, matematikte çarpma işareti, kitapların künyelerinin sonunda ve genel ağ adreslerinde kullanılır.
- Ben, yarın da okula gitmeyeceğim.
- Dr. (doktor) Alm. (Almanca) vb. (ve benzeri) Cad. (cadde)
- 5. (beşinci) 11. (on birinci) 1000. (bininci)
- VI. (altıncı) XVII. (on yedinci)
- A. İnsanlar B. Hayvanlar
- 02.10.2020
- Saat 16.30’da buluşalım.
- 5.10 = 50
Virgül (,)
Virgül aynı görevli kelimeler sıralamak için kullanılır.
- Poşette, elma, portakal, mandalina ve limon var.
Sıralı cümlelerin arasına virgül koyulur.
- Kardeşim pazardan gelirken düşmüş, kolunu incitmiş.
Yüklemden uzakta bulunan özneyi belirtmek için özneden sonra virgül kullanılır.
- Profesör, toplantıdaki insanların tek tek yüz ifadelerini gördükten sonra onlara önündeki notlarından çok güzel bir konuşma yaptı.
Cümlelerin arasında bulunan ara sözleri veya ara cümleleri virgülle ayırabiliriz.
- Sabahattin Ali’nin en sevdiğim kitabını ,Kürk Mantolu Madonna, arkadaşıma hediye ettim.
Hitaplarda, tırnak içinde olmayan aktarma cümlelerinde ve konuşma çizgisinden önce virgül kullanılır.
- Dur, yolcu! Bilmeden gelip bastığın/Bu toprak bir devrin battığı yerdir.
- Kimse yanıma gelmesin, dedi.
- Hoca sınıftaki öğrencilere, -Bugün sizlerden özür diliyorum, dedi.
Virgül Kullanılmayan Yerler
Virgül; bağlaçlardan önce veya sonra, tekrarlı bağlaçlar arasına, ikilemelerin arasına, şart ekinden (-sa/-se) sonra, bağlaç görevindeki “da/de” ifadesinden sonra ve zarf fiil eklerinden “-ip/ -ince/-arak/-ken/-dikçe…” sonra kullanılmaz.
- Bu okuldaki dördüncü veya beşinci senesiymiş.
- Hem okula gitmiyorsun hem de ödevlerini yapmıyorsun.
- Caddeden yavaş yavaş yürüyerek geçtik.
- Kimse benimle tatile gelmezse tek giderim.
- Geçen haftaki toplantıda da aynı konulardan bahsetti.
- Önce sizin eve gidip oradan sinemaya geçelim.
Noktalı Virgül (;)
Noktalı virgül bir cümledeki farklı türdeki kelime veya kelime gruplarını ayırmak için kullanılır.
- Kırtasiyeden kalem, silgi, defter; marketten yumurta, reçel, salça almasını söyledim.
Cümledeki ögelerin arasında virgül bulunuyorsa virgül kullanılarak sıralı cümleler birbirinden ayrılır.
- Bu olaylar beni çok üzüyor, ağlamaktan yoruldum; mutlu olmak, gülmek, eğlenmek istiyorum.
Bir cümlede ikiden fazla aynı görevde öge bulunuyorsa özneden sonra noktalı virgül işareti kullanılabilir.
- Bu makaledeki yazılar; iddialı, çarpıcı, enteresan gözüküyor.
İki Nokta (:)
Bir cümlede örnek vermek veya açıklama yapmak için cümlenin sonuna iki nokta konur.
- Türk edebiyatında Romatizm’in bazı temsilcileri: Namık Kemal, Ahmet Mithat, Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamit Tarhan, Ziya Paşa.
- Bizim ihtiyacımız olan tek bir şey var: cesaret.
Diyaloglarda konuşma yapan kişiden sonra iki nokta kullanılır:
- Kemal: Biz buraya nasıl geldik.
- İhsan: Sizi buraya biz getirdik.
Genel ağ adreslerinde ve matematikte de iki nokta kullanılır.
- http://
- 30:3 = 10
Bir kişiden veya metinden alıntı yaparken iki nokta kullanılır.
- Ne demiş Descartes: “Rastgele bir doğruya ulaşmaktansa, yöntemli bir çabayla yanlışa ulaşmayı yeğlerim.”
Üç Nokta (…)
Üç nokta tamamlanmamış cümlelerde, okuyucunun hayal gücüne bırakın metinlerde ve argo, küfür içeren kelimelerinde kullanılır.
- Biz de bu semtten…
- Masalı sonunda aslan … Tüm ormandaki hayvanlar mutluydu.
- İki ucu b…u değnek
Diyaloglarda eksik kalan konuşmalarda üç nokta kullanılır.
- — Bu semt çok güzelmiş. Burasının adı neydi acaba?
- — Beyefendi.
- — …
- —İyi misiniz beyefendi?
Üç nokta ünlemlerden ve pekiştirmelerden sonra kullanılır. Ancak cümlede ünlem veya soru işareti varsa üç yerine iki nokta koyulması yeterlidir.
- —Ben size ne zaman gidin diye izin verdim.
- Hayır… Sadece sus ve beni dinle.
- Burası nasıl bir yer böyle?..
Soru İşareti (?)
Soru eki bulunan veya soru bildiren ifadelerin bulunduğu cümlelerde soru işareti kullanılır.
- Kim bu şiiri okumak ister?
- Adınız? Soyadınız?
Kesin olarak bilinmeyen tarihlerde, yer isimlerinde soru işareti kullanılır.
- 1941 (?) yılında dünyaya gelen ünlü isim.
- Bu trenle son durağa 4 saatte (?) gideriz.
Ünlem İşareti (!)
Ünlemler: hitaplardan, seslenmelerden; coşku, sevinç, korku vb. duyguları ifade eden kelimelerden sonra veya cümlelerin sonuna konur.
- Dur yolcu! Bilmeden gelip bastığın / Bu toprak, bir devrin battığı yerdir.
- Eyvah! çantamı evde unuttum.
- Eyvah, çantamı evde unuttum!
Bir cümlede alay veya küçümseme bildiren ifadeler varsa ünlem kullanılır.
- Kendisi okulun en iyi (!) öğretmeniymiş.
Tırnak İşareti (” “)
Tırnak işaretleri: bir kişiden veya bir metinden alınan cümlelerde, kitap, yazar, eser isimlerinde ve özellikle belirtilmek istenen ifadelerde kullanılır.
- Kanuni Sultan Süleyman’ın “Ben ölünce bir elimi tabutumun dışına atın. İnsanlar görsünler ki, padişah olan Kanuni bile bu dünyadan eli boş gitmiştir.” sözü her zaman aklıma gelir.
- Dün okuduğum “Kardeşimin Hikayesi“ kitabı beni çok etkiledi.
- Size her gün hayattaki en önemli şeyin “zaman“ olduğu söylüyorum.
Kesme İşareti (‘)
Kesme işareti: özel isimlerden sonra gelen yapım eki ve çokluk (-lar/-ler) eki haricindeki eklerde, özel isimlerden sonra gelen saygı ifadelerinde, kısaltmalara gelen eklerde, sayılara gelen eklerde kullanılır.
- Bu kitabı Mehmet‘ten aldım.
- Mehmet Bey‘in odasına girmeye çekiniyorum.
- Bu yardımlar AFAD‘ın ekibi tarafından yapılıyor.
- Saat daha sabah 7‘de evden çıkmamı söyledi.
NOT: Özel isimlere gelen yapım ekleri ve çokluk eki ayrılmaz. Özel isimlere yapım ekleri ve çokluk ekinden sonra gelen ekler de ayrılmaz.
- Gamzelerin ailesi çok iyi karşıladı bizi.
- Bu coğrafyada Hıristiyanlıktan dolayı bu ve bunun gibi figür ve mozaikler yaygındır.
Bazı seslerin söylenişini göstermek amacıyla kesme işareti kullanılır.
- Engel aramızı açtı n’eyleyim
Yay Ayraç/Parantez ( )
Yay ayraç işareti: cümlede bazı alakalı olmayan ifadeleri yazmak için, yabancı kelimelerin Türkçe okunuşları için, eserlerin kimin eseri olduğunu belirtmek için, bir kelimenin eş anlamlısını belirtmek için, tiyatro veya sinema metinlerinde eylemleri, hareketleri belirtmek için kullanılır.
- Kampa gittiğimiz yerde orman, göl (kirli bir göldü) ve dağ manzarası vardı.
- Bir çok eseri bulunan Agatha Christie (Agata Kıristi) İngiliz yazardır.
- İşim gücüm budur benim / Gökyüzünü boyarım her sabah (ORHAN VELİ KANIK)
- Tayyareler (uçaklar) çok alçaktan geçiyordu.
- Gözlüklü adam (yavaşça yerinde kalkarak) — Sen kimsin de bana hesap soruyorsun, dedi.
Alay, küçümseme ifadelerinde ünlem ile birlikte, tarihi bilinmeyen ifadelerde soru işareti ile birlikte yay ayraç kullanılır.
- Hayatımda gördüğüm ek zeki (!) insan.
- Yazar 1893 (?) yılında vefat etmiş.
Kısa Çizgi (-)
Kısa çizgi: satıra sığmayan kelimeleri ayırmak için, ara söz veya cümlelerin başına ve sonuna, kelimelerdeki ekleri, kökleri, ögeleri, heceleri belirtmek için, sıcaklık birimlerinde ve matematikte kullanılır.
Bu okulda tanıdık kim-
seyi görmedim
- Evlendikten sonra doğduğu şehre -Antalya’ya- geri dönmek istedi.
- eklerde: al–acak, gel–mek
- hecelerde: a–ra–dım, so–ru
- –5°C
- 10–2 = 8
Kısa çizgi “arasında, -den, -a” gibi ek anlamlarında kullanılır.
- 2015–2017 yıllarında spora ara verdi.
- Bu akşam Türkiye–Hırvatistan maçı var.
- Türkçe–Almanca ve Almanca–Türkçe sözlük almalıyım.
Uzun Çizgi (—)
Konuşma çizgisi de denilen uzun çizgi tiyatrodaki konuşmalarda, günlük diyaloglarda kullanılır.
Tiyatro metni örneği:
Patron — Bu saatte daha yeni mi geliyorsun ofise?
Memur — Gerçekten işe geç kalmak için haklı sebeplerim var. Sadece beni dinleyin.
Eğik Çizgi (/)
Eğik çizgi: şiirlerin dizelerini yan yana yazmak, adreslerde, tarihlerde, genel ağ adreslerinde ve matematikte kullanılır.
- İşim gücüm budur benim, / Gökyüzünü boyarım her sabah
- Papatya Sokağı No: 11 / 2 Papatya / İstanbul
- 03/10/2019
- https://bikifi.com
- 20/4 = 5
