İnsanın geçmişini, doğa ile mücadelesini, birbirleri ile olan sosyal ilişkilerini ve inançlarını öğrenmek geçmişten günümüze ulaşabilen izlerin incelenmesine bağlıdır. İnsanoğlunun geçmiş yaşamına dair bilgiler yerleşim yerlerinden, yaşam alanlarından, tapınaklardan, mezarlardan elde edilmektedir. Yazıdan önceki dönemin aydınlatılabilmesi için en önemli unsur arkeolojik araştırmalardır.
Günümüzden yaklaşık 2.5 milyon yıl öncesinde dünya buzlarla kaplıydı. Buzların erimesiyle kuzey yarım kürenin bazı yerlerinde insanların yaşayabileceği ılıman iklime sahip bölgeler oluşmuştur. 12000 yıl önce Anadolu’nun güneydoğusunda yer alan Mezopotamya’da “Bereketli Hilal (Verimli Hilal/ Münbit Hilâl)” olarak isimlendirilen bölgede insanların yaşayabileceği bir iklim oluşmuş ve Bereketli Hilal bölgesinde yazları sıcak ve kurak, kışları ise yağmurlu geçen Akdeniz iklimi görülmüştür. Bu nedenle bu bölgede ilk yerleşim yerleri görülmeye ve nüfus artmaya başlamıştır.
İlk İnsanların Hayat Tarzı ve Geçim Kaynakları
Tarih öncesi dönem de denilen ve yazının icadından önceki dönemde insanlar avcılık ve besin toplayıcılığı yapmaktaydılar. Bu dönemde insanlar toplayıcı ve tüketici biçiminde bir hayat tarzı sürdürmekteydiler. Aynı zamanda bu dönem insanları konar-göçer yani göçebe bir yaşam sürdürmüşlerdir. Doğadan korunmak için mağaralarda ve ağaç kovuklarında yaşamışlardır.
Daha sonra insanlar yabani tahılları ıslah edip tarım yapmaya başlamışlardır. Bu da beraberinde yerleşik hayatın gelişmiş ve nüfus artmıştır. Tarım ile birlikte yerleşik yaşama geçen insanoğlu artık hayvancılığa da başlamıştır. Keçi, koyun, sığır, domuz, at ve köpek gibi hayvanlar evcilleştirilmiş ve insanların beslenmesi kolaylaşmıştır.
✨DETAY BİLGİ: Urfa ve Diyarbakır çevresinde bulunan buğday taneleri tahılın anavatanının Anadolu olduğunu göstermektedir.
M.Ö. 9000 yılları civarından sonra üretimin gerçekleştirildiğinin izlerine ulaşılmıştır. Dünyanın en eski buğday tüylerinden biri olan “Emmer evcil buğdayı” Çayönü Höyüğü (Diyarbakır) ve Cafer Höyüğünde (Malatya) bulunmuştur.
Yazı icadından önce insanlar çoğunlukla mağaralarda; tarıma başlandıktan sonra “Megaron” tipi evlerde küçük gruplar halinden yaşamışlardır. Megaron tipi evlere İzmir’de bulunan Limantepe ve Baklatepe höyüklerinde rastlanmıştır.
Artık insanoğlu hayvan derilerinden, bitki liflerinden giysiler yapmaya; kabataş, obsidyen, kemik ve pişirilmiş topraklardan araç-gereçler yapmaya; ok ve yay yapmaya; ürünleri korumak amacıyla saklama kapları yapmaya; araç-gereçlerini boyamaya, üzerlerine motifler yapmaya başlamışlardır.
📚 EK BİLGİ:
- Höyük: Çeşitli sebeplerden dolayı yıkılmış ve üst üste birikerek küçük tepe oluşturmuş tarihi yapılar.
- Mikrolit: Genellikle çakmaktaşı veya çörtten yapılan küçük taş aletidir. Mızrak ve ok uçlarında da kullanılmıştır.
Yerleşik İnsan ve Medeniyet
İnsanların yerleşik hayattaki ilk izlerine, yazının bulunmasından önceki dönemde Göbeklitepe, Çatalhöyük ve Çayönü gibi yerlerde rastlanmaktadır.
Göbeklitepe
Şanlıurfa kent merkezinin 18 km kuzeydoğusunda, Örencik köyü civarında bulunur. 1995 yılında Arkeolog Klaus Schmidt tarafından yapılan kazı çalışmaları sonucunda ortaya çıkmış, dünyanın bilinen en eski kült yapılar topluluğudur. “T” biçiminde dikilitaşlarda insan ve hayvan sembollerinin oyulmuş ve kabartılmıştır. Günümüzden 11600 yıl öncesine dayandığı öne sürülmektedir. yıl Günümüzde “UNESCO Dünya Mirası” listesinde yer almaktadır. Göbeklitepe’nin bilinen ilk ve en büyük tapınak olduğu düşünülüyor.
Çatalhöyük
Konya’nın Çumra ilçesinin yakınlarında bulunur. Arkeolog J. Mellart tarafından ortaya çıkartılmış bir kenttir. Günümüzde “UNESCO Dünya Mirası” listesinde yer almaktadır. Günümüzden yaklaşık 9000 yıl öncesine aittir. Doğu ve batı yönlerinde yan yana 2 höyükten oluşmaktadır.
Çayönü
Diyarbakır’ın Ergani ilçesinde bulunur. Höyük, 4,5 metre yükseklikte 160 x 350 metre boyutlarındadır. Çayönü’ndeki yerleşme alanı Halet Çambel ve Robert J. Braidwood başkanlığında 1964 yılında başlatılan kazı çalışmasıyla ortaya çıkmıştır.
📚EK BİLGİ:
- Konya, Akşehir-Dursunlu fosil yatakları Anadolu’da, insanların yaşadığını gösteren en eski buluntu yeridir.
- İstanbul-Yarımburgaz mağarası insanların ilk yerleşim yerlerinden biri olduğunu gösterir.
- Antalya-Karain Mağarası Anadolu’da insan kemiklerinin bulunduğu en eski yer olduğu ileri sürülmektedir.
Sözlü Kültür
Yazının bulunmasından önceki dönemlerde insanlar bilgilerini, düşüncelerini, kültürlerini sözlü olarak birbirlerine aktarmışlardır. Eski Yunan’da mitolojiler ve efsane anlatıcıları, Türklerde aşıklar ve ozanlar, diğer toplumlarda ise yaşlılar bu görevi üstlenmişlerdir. Sözlü kültür ürünleri olarak mit, efsane, destan örnek gösterilebilir.
Toplumların sözlü anlatımları kimi zaman benzerlik taşımaktadır. Örneğin toplumların tufan ve yaratılış hikayeleri oldukça benzerdir. Bu da toplumların birbirlerinden etkilendiklerini göstermektedir.
Tarih Öncesi Dönemlendirme
Yazının bulunmasından önceki zamanların dönemlendirilmesidir. Bu sınıflandırma yapılırken insanların kullanmış oldukları araç-gereçler ve madenler dikkate alınmıştır.
📝 Ders Notu: Tarih Öncesi Çağlar ve Tarihi Çağlar
Zaman geçtikçe bu dönemlendirmede üretim ve yerleşme biçimi ile yaşam koşulları etkili olmuştur. Tarih öncesi devirlerin, başlangıç ve bitiş zamanları bölgelere göre farklılıklar gösterir. Yazının icadıyla birlikte tarihi çağlar başlamıştır.
