Anadolu’da Moğol İstilası

Anadolu’da kurulan ilk Türk beylikleri, ortak amaç uğruna bir arada hareket etmiştir. Türkiye Selçukluları ile Danişmentliler Haçlıları durdurmayı görev edinmiştir. Türkler Anadolu’da Bizans ve Haçlılar ile mücadele ederken, Doğu’dan gelen bir Moğol tehlikesi belirmiştir.

Türkiye Selçuklu Devleti, Harzemşahlar Devleti ve Moğol İlişkileri

Türkiye Selçuklu Devleti: I. Alâeddin Keykubad, Moğol tehlikesine karşı Konya, Kayseri ve Sivas gibi şehirlerde bulunan surları ve sınır kalelerini yeniletmiştir.

İlhanlılar (1256-1353): İlhanlılar, Cengiz Han’ın torunu olan Hülagu Han tarafından kurulmuştur. Merkezi Tebriz olan devlet İran’da kurulan bir Moğol devletidir. İlhanlılar Moğolların Büyük Kağan’ına bağlı bir eyalet gibi yönetilmiştir ancak kendi paraları ve bayrakları vardır.

Harzemşahlar Devleti (1077-1231): Harzemşahlar, Harzem ile İran bölgesinde hüküm sürmüş bir devlettir. Bu coğrafyada bulunan vali, emir ve hükümdarlar “Harzemşah” unvanı ile anılmaktadır.

Türkiye (Anadolu) Selçuklu Devleti – Genişleme Dönemi

I. Alaeddin Keykubat (1220-1237)

• Türkiye Selçuklu Devleti en geniş sınırlara bu dönemde ulaşmış, en parlak dönemini bu dönemde yaşamıştır.
• Alanya alınmış ve tersane kurulmuştur.
• Kırım’daki Suğdak Limanı alınmış ve İpek Yolu Karadeniz’e açılmıştır.
  • İlk denizaşırı seferdir.
• İpek Yolu’na saldıran Moğollar ve Slavlar uzaklaştırılmıştır.
• Harput Artukluları’na son verilmiştir.
• Mengücek beyliğine son verilmiş ve Anadolu Türk birliği sağlanmıştır.
• I. Alaeddin Keykubat’ın en önemli mücadeleleri Moğollara karşı olmuştur.
  • Sultan I. Alâeddin Keykubad Moğol tehlikesine karşı;
    • Konya, Kayseri ve Sivas gibi şehirlerin surlarını ve sınır kalelerini yeniden inşa ettirmiş, Türk boylarını sınırlara yerleştirmiştir.
    • Abbasi halifesinin Moğol tehlikesine karşı yardım isteğini geri çevirmemiş ve Bağdat’a kuvvet göndermiştir.
    • Eyyubilerle ittifak yapmış ve Moğollara dostluğu güçlendirmek için elçiler göndermiştir.
    • Harzemşahlara ittifak teklif etmiştir.

Yassıçemen Muharebesi (1230)

Türkiye Selçuklu Sultanı I. Alaeddin Keykubad, Moğol tehlikesini fark etmiş ve bu tehlikeyi engellemek için Harzemşahlar ile ittifak kurmayı teklif etmiştir. Celaleddin Harzemşah ise Eyyubilerin elindeki Ahlat’ı (Günümüzde Bitlis’e bağlı bir ilçe) kuşatmıştır. Celaleddin Harzemşah’ın yaptığı bu kuşatmayı I. Alaeddin Keykubad Anadolu için bir tehdit olarak algılamış ve iki devletin orduları Yassıçemen’de karşılaşmıştır.

⭐Yassıçemen Muharebesi’nin Sonuçları;

• Harzemşahlar yenilmişler ve bu yenilginin ardından zayıflamışlardır. Bu yenilgiden 1 yıl sonra Moğollar tarafından yıkılmışlardır.
• Harzemşahlar’ın yıkılışı ile Moğolların Anadolu akınlarının önünde bir engel kalmamıştır.
• Moğollardan kaçan Oğuzlar kontrol altında tutulamadığı için Anadolu’nun toplumsal dengesi bozulmuştur.
• Bu durum da Babailer Ayaklanması’na neden olmuştur.

Türkiye (Anadolu) Selçuklu Devleti – Dağılma ve Yıkılış Dönemi

II. Gıyaseddin Keyhüsrev

• I. Alaeddin Keykubat’ın ölümü üzerine genç yaşta tahta çıkmıştır.
• Önemli birçok devlet adamını öldürtmüştür.
• Ülkede huzursuzluk ve güvensizlik baş göstermiştir.
• Yanlış politikalar nedeniyle devlet gerilemeye başlamıştır.
• Döneminin en önemli olayı Babai İsyanı’dır.

⭐BABAİ İSYANI: Anadolu’da Yesevilik’i yaymaya çalışan Baba İlyas, Türkiye Selçuklu Devleti’nin tarihindeki en büyük isyana öncülük etmiştir. Baba İlyas’ın ölümünden sonra müritlerinden biri olan Baba İshak, 1240 yılında II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in dine aykırı hareket ettiğini propaganda ederek Babai İsyanı’nın çıkmasına öncülük etmiştir. Türkiye Selçuklu ordusu, Sivas’ı isyancılara bırakmak zorunda kalmış ardından Amasya ve Kayseri de isyancılar tarafından ele geçirilmiştir. Baba İlyas’ın yakalanarak Amasya Kalesi’nde idam edilmesi isyanın daha da büyümesine neden olmuştur. Bu isyanın sonucunda Türkiye Selçuklu yönetimi zayıflamış ve Moğol istilalarına açık bir konuma düşmüştür.

📝 Önerilen Ders Notu: Türkiye Selçukluları Kuruluş Dönemi

Moğollar Anadolu’da

Moğol İstilası, 1221’den itibaren batı yönünde gittikçe yoğunlaşmış ve Anadolu coğrafyası için bir tehdit haline gelmiştir. Anadolu’daki Moğol dönemi; Kösedağ yenilgisi ile başlamış ve Osmanlı Beyliği’nin kuruluşu sonrasına kadar sürmüştür. İran kökenli olan Selçuklu devlet adamları, devlet idaresinde Moğol temsilcisi gibi davransa da Türkmen beylerinin direnişi, bölgedeki Moğol gücünün kırılmasında etkili olmuştur.

Kösedağ Savaşı (1243)

Babai İsyanı ile zayıflayan Türkiye Selçuklu Devleti’nin durumunu gören Moğol komutanı Baycu Noyan Anadolu’ya girmiştir. Moğollar Erzurum’u almış ve Sivas civarında yer alan Kösedağ’da Selçuklular ile karşı karşıya gelmiştir.

⭐ Kösedağ Savaşı’nın Sonuçları;

• Moğollar, zayıflamış Selçukluları kolayca mağlup etmiştir.
• Anadolu Selçukluları bu mağlubiyetin ardından Moğollara bağlı yönetilmiştir.
• Trabzon Rum İmparatorluğu ve Ermeni Krallığı, Anadolu Selçuklu Devleti’nin egemenliğinden ayrılmış ve devlet dağılma dönemine girmiştir.
• Anadolu ticareti zayıflamış, Türk birliği kalmamış ve yeni beylikler kurulmuştur.
• Moğolların Anadolu’yu tahrip etmesi ve ağır vergilerinin ardından Anadolu Selçuklu Devleti 1308 yılında tamamen yıkılmıştır.

IV. Kılıç Arslan ile Vezir Süleyman Müineddin Pervane arasındaki çekişmelerde de Moğollar, Pervane’yi desteklemiş ve IV. Kılıç Arslan, 1266’da Pervane tarafından öldürülmüştür. Üç yaşında tahta geçirilen III. Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında hakimiyet ise tamamen Pervane’de olmuştur. Pervane, Moğollar ile Memlukluları birbirine düşürerek Anadolu’yu Moğol baskısından kurtarmak istemiştir.

Ayn–ı Calut Savaşı (1260)

Moğolların Suriye’ye ilerlemesi ve Eyyubi Sultanı Nasır Yusuf’a tehdit mektuplarının ardından Nasır Yusuf, Memlüklerden yardım istedi. Moğol komutanı Hülagu, Memlüklerin kendisine tabi olmasını istemiştir. Ancak Memlükler kabul etmemiş ve Ayn–ı Calut bölgesinde karşı karşıya gelmişlerdir.

⭐ Ayn–ı Calut Savaşı Sonuçları;

• Memlükler savaşı kazanmıştır.
• Memlükler, bu galibiyet ile Moğolların ilerleyişini durdurmuş ve Osmanlı Devleti’nin yükselişine kadar bölgedeki en güçlü devlet konumunda yer almıştır.

🌟 Memlükler, Moğollara karşı başarılı olan tek devlettir.

Moğollar Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Anadolu’da Moğol Hakimiyetinin Başlamasına Neden Olan Savaş Hangisidir?

Moğollar, Anadolu Selçuklu Devleti’ni Kösedağ savaşında yenerek Anadolu’ya hakim olmuştur.

Tarihte Moğol İstilasını İlk Hangi Devlet Durdurdu?

Memlükler, 1260 yılında Ayn–ı Calut zaferi ile Moğolları ilk kez yenilgiye uğratmıştır.

Moğol İstilasının Anadolu’nun Türkleşmesi Üzerindeki Etkileri Nelerdir?

Moğol İstilaları, Türklerin Anadolu’ya gelmesini ve Anadolu’da beylikler kurmasını sağlamıştır. Anadolu’yu kendine yurt edinen Türkler burada Türk-İslam kültürünü yaymıştır.

Moğolların Hakimiyetine Kim Son Verdi?

Ming Hanedanı, Kubilay Han’ın kurduğu Yuan Hanedanı’nı 1368 yılında yenilgiye uğratmıştır. Bu yenilgi ile Moğollar tamamen yıkılmıştır.

İkinci Beylikler Dönemi

• Anadolu Selçuklu Devleti, Kösedağ savaşındaki yenilginin ardından yıkılış dönemine girmiştir.
• Moğollar da Anadolu’da hakimiyet kurmayı başaramamıştır.
• Moğol İstilası sonrasında Türkmenlerin Anadolu’ya göçleri yoğunlaşmıştır.
• Türkiye Selçuklu Devleti’nin yıkılma sürecine girmesiyle birlikte Türkmen beyleri, Selçuklu otoritesinin kaybolduğu bölgelerde merkezi otoritesi zayıflayan Bizans’ın da durumundan faydalanarak müstakil ya da yarı müstakil halde devletçikler şeklinde teşkilatlanmıştır.
• Kösedağ Savaşı sonrasında da İkinci Beylikler Dönemi yaşanmaya başlanmıştır.
• Anadolu’da Karamanoğulları, Candaroğulları, Germiyanoğulları, Canikoğulları, Hamitoğulları, Aydınoğulları, Menteşeoğulları, Saruhanoğulları, Eşrefoğulları, TekeBeyliği, Karesioğulları, Eratnalılar, Dulkadiroğulları, Ramazanoğulları, KadıBurhaneddinDevleti gibi beylikler ortaya çıkmıştır.
• Bu dönem XIII. yüzyılın ikinci yarısında Karamanoğullarının faaliyetleri ile başlamış ve XVII. yüzyılın başlarına yani Ramazanoğulları topraklarının Osmanlı Devleti’ne dahil edilmesine kadar devam etmiştir.

📝 Önerilen Ders Notu: İkinci Türk Beylikleri Kuruluş Dönemi Gelişimleri

Moğollar Sonrası Anadolu’da Mutasavvıflar

Mevlana Celaleddin-i Rumi (1207-1273)

Kısa adıyla Mevlana, 1207 yılında Afganistan’ın Belh şehrinde doğmuştur. 1232 yılında Konya’ya gelmiş ve Seyyid Burhaneddin’e yanında kalmıştır. Celaleddin onun lakabıdır, Mevlana ise efendimiz anlamına gelir ve onu yüceltmek için söylenir. 1244 yılında Şems-i Tebrizi ile karşılaşmıştır. Onunla tanıştıktan sonra Mevlana’nın hayatında bazı farklı değişiklikler olmuştur. Mevlana vaazlarını, derslerini ve görevleri terk etmişti. Halk Mevlana’daki bu değişikliklerin sebebinin Şems-i Tebrizi olduğunu düşünüyordu. İnsanlar bu duruma isyan etmeye başlamıştı hatta bazı insanlar Şems-i Tebrizi’yi ölüm ile tehdit etmiştir. Bu durumlardan dolayı 1245 yılında ise Şems-i Tebrizi Konya’dan ayrılmıştır. Mevlana ise Şems-i Tebrizi’yi aramıştır. Mevlana 1273 yılında Konya’da vefat etmiştir.

Hacı Bektaş-ı Veli (1209-1271)

Horasan’ın Nişabur şehrinde doğmuştur. Anadolu’da Nevşehir’deki Sulucakarahöyük’e gelmiştir. Suluca Karahöyük’te 36 senede 36.000 halife yetiştirmiştir. Ankara, Kırşehir, Konya, Kayseri gibi şehirler a Bektaşiliğin ilk merkezleri olmuştur. Anadolu’nun İslamlaşması ve Türkleşmesine katkıda bulunmuştur. Hacı Bektaş-ı Veli 1271 yılında Sulucakarahöyük’te vefat etmiştir.

Yunus Emre (1238-1328)

Yunus Emre’nin 1238 yılında, Eskişehir’de doğduğu düşünülmektedir. Anadolu’da Türkçe, Türk edebiyatı ve tasavvufi Türk şiiri Yunus Emre ile zirveye ulaşmıştır. Yunus Emre 1328 yılında Eskişehir’de vefat etmiştir.