Anadolu'nun Türkleşmesi

Boylar Birliğinden Devlete

Türkler boylar birliği şeklinde teşkilatlanmıştır. Bu teşkilatlanmanın en küçük yapısı oguştur (aile). Oguşların birleşmesiyle urug (sülale), urugların birleşmesiyle boylar, boyların birleşmesiyle bodun (millet) oluşur. Milletlerin bir araya gelmesi ole oluşan siyası yapıya teşkilat denir. Teşkilat olan devlete de il veya el adı verilir.

Oguş > Urug > Boy > Bodun > Teşkilat > İl/El

Eski Türk devletlerindeki en dinamik yapı, boylardır. Türk boyları her zaman birleşerek devlet haline gelmiştir. Ailelerin veya sülalelerin reisleri, beyleri seçmiştir. Seçilen beylerin sorumlulukları; töreleri uygulanmak, adaleti sağlamak, ekonomik faaliyetleri yürütmek ve boyu korumak olmuştur.

İlk Türk beylikleri Malazgirt Savaşı’ndan sonra kurulmaya başlanmıştır. Türklerin yavaş bir şekilde merkezi devlet kurmakta geç kalmasının sebebi ise; konar-göçer (göçebe) olarak yaşamlarını sürdürmeleridir.

📌NOT: Anadolu’nun Türkleşmesi Türklerin 1071 yılındaki Malazgirt zaferi ile başlamıştır.

📌NOT: Pasinler Savaşı (1048), Malazgirt Savaşı (1071) ve Miryokefalon Savaşı (1176) Anadolu’nun Türkleşmesinde etkili olan savaşlardır.

Türkiye Selçuklularında Teşkilat ve Sosyokültürel Yapı

Türkiye Selçukluları kuruluş döneminde Bizans, Haçlılar, Eyyubiler ve ve Türk beylikleri ile mücadele etmiştir. Bu nedenle sosyal ve ekonomik alanda gelişmeler yavaş ilerlemiştir.
Türkiye Selçuklularının devlet teşkilatının, askeri teşkilatının oluşmasında Büyük Selçuklu Devleti’nin etkisi büyüktür.
Tahta kimin geçeceği konusunda kesin bir hüküm yoktur, bu nedenle Türkiye Selçuklularında sık sık taht kavgaları yaşanmıştır.
Fakat Türkiye Selçuklularında veliaht sistemi uygulanmıştır. Veliahtlık sisteminde sultan unvanı babadan oğula geçmektedir.
Türkiye Selçuklularında eski bir Türk geleneği olarak ülke topraklarının, hanedan üyelerine paylaştırıldığı da görülmüştür.
- Örneğin; II. Kılıç Arslan ülkeyi 11 oğlu arasında paylaştırmıştır.
Türkiye Selçuklularında devletin yönetim merkezi dergah/ bargah olarak adlandırılan saraydır. Aynı zamanda hükümdarın şahsi ikametgahı olarak da kullanılmıştır.
- Konya’daki Alaeddin Köşkü, Kayseri’de Keykubadiye Sarayı, Beyşehir’deki Kubadabad Sarayı Alanya’daki Alaiye Sarayı Türkiye Selçukluları Dönemi’ne ait önemli saraylardandır.
Hükümdarın özel hayatını sürdürdüğü saray alana da harem denilmiştir.
Saray teşkilatında en önemli görevliye “hacip“; haciplerin reislerine de “hacibü’l-hüccab” denilmiştir.
Sultanın vekili vezirdir. Vezir, sultan adına ülkeyi yönetmektedir.
Türkiye Selçuklularının askeri teşkilatı; Türkmenler, hassa askerleri (gulamlar), ikta askerleri, vassal devlet kuvvetleri ve ücretli askerlerden oluşmaktadır.
- Türkmenleri devletin devamında sorunlara neden olmaya başlaması, devlette gulam sisteminin yaygınlaşmasına sebep olmuştur.
Sultanın hizmetine Gulamhane‘de yetiştirilen kişilerden verilmiştir.
- Gulamhane, savaşta tutsak olarak alınan gayrimüslim çocuklarının eğitildiği okuldur.
Ordunun başında beylerbeyi veya emirü’l ümeralar, donanmanın başında ise reis’ül bahr veya meliküs-sevahil denilen komutanlar bulunmaktaydı.
Türkiye Selçuklularında tüm devlet işlerinin karara bağlandığı en yüksek yönetim organı Divan-ı Saltanat/ Divan-ı Ala olarak isimlendirilmiştir.
- Günümüzdeki bakanlar kurulu olarak görev yapmışlardır.
- Vezir başkanlık etmiştir.
Atabeg veya atabey uygulaması Türkiye Selçuklularında da devam etmiştir.
- Şehzadeler, melik unvanı ile küçük yaştan itibaren devlet işlerinde tecrübe kazanmaları için atabeg denilen devlet adamlarının gözetiminde vilayetlere gönderilmiştir.
Naib-i Saltanat ve pervane gibi Büyük Selçuklularda bulunmayan görevliler Türkiye Selçuklu Devleti’nde bulunmuştur.
- Naib-i Saltanat veya Niyabet-i Saltanat, ilk defa Türkiye Selçuklularında görülmüştür. Bu sistem, hükümdar şehirde yokken onun yerine birisinin devleti yönetmesidir.
Büyük Selçuklu Devleti’nin geliştirdiği ikta sistemi, taşra teşkilatında Türkiye Selçukluları tarafından da uygulanmıştır.
- Arazi işlerinden sorumlu görevliye pervane adı verilmiştir. Divan-ı Ala üyelerindendir.