Dil
Basit tanımıyla dil, bildirim aracıdır ve canlı bir araçtır. Bireylere hizmet etmektedir.
Geniş tanımı ile insanlar arasındaki ilişkilerde kullanılan jestler, mimikler, el, kol, yüz ve vücut hareketleri de toplumdan topluma az çok değişen anlatım ayrılıklarına rağmen, basit bildirim araçlarına dil denir. Bir toplumu oluşturan kişilerin düşünce ve duygularının, o toplumda ses ve anlam bakımından geçerli ortak ögeler ve kurallardan yararlanılarak başkalarına aktarılmasını sağlayan çok gelişmiş bir sistem aracı olarak da tanımlanabilmektedir.
- Kültür ise bir toplumu millet haline getiren ve milletten millete değişen değerler bütününe denir.
- Dil, kültürün temel taşıdır.
- Dil sürekli bir değişim halinde olması sebebiyle canlıdır. Bu nedenle dilin kullanımı da sürekli olarak değişmektedir.
- Dilin kullanımı bölgesel, kültürel farklılıklara göre çeşitli kollara ayrılır. Bu farklılıklar ve değişim hali nedeniyle de dillerin farklı kolları doğmuştur.
Standart Dil (Ölçünlü)
Bir dili toplu olarak konuşan ve yazanların hep birlikte uydukları belirli ölçü ve kurallara bağlı ortak dile “standart dil” denir. Sözlüklerde ve yazım kılavuzlarında tespit edilmiştir. Eğitim, hukuk, basın yayın alanları ile resmi yazışmalarda kullanılmaktadır. Sosyal sınıf ve yerel iz taşımaz.
Standart Türkçe İstanbul ağzına göre şekillenmiştir. Ağız özelliği taşıyan konuşmalar ve yazılı etinler standart Türkçenin dışında kalmaktadır. Örneğin; Ankara ağzı, Konya ağzı gibi.
Dilin Kullanımından Oluşan Türleri
Ağız
Ağız, dilin farklı tarzda konuşma şekillerine denilmektedir. Aynı dil içerisinde ses, şekil, söz dizimi ve anlamca farklılıklar gösterir. Belli bölgelere özgü olan konuşma dilidir.
Örnek: Karadeniz ağzı, Ege ağzı, İç Anadolu ağzı…
Şive
Şive, bir ana dilden yakın tarihte ayrılmış ve ona yakın olan kollarından her birine verilen isimdir. Lehçelerden farklı olarak daha yakın bir dönemde ayrılmıştır. Bu nedenle ana dil ile çeşitli benzerlikler gösterirler.
Örnek: Türkiye Türkçesi, Azerice, Kazakça, Türkmence
Lehçe
Lehçe, bir ana dilden çok eski dönemlerde ayrılmıştır. Bu nedenle bir ana dilin ses, söz dizimi, söz dağarcığı gibi yönlerinden büyük değişikliklere uğrayan koluna lehçe denilmektedir. Lehçeler, ayrıldıkları dilden çok büyük farklılıklar gösterdiği gibi zamanla yeni bir dil haline dahi gelebilmektedirler.
Örnek: Türkçenin Çuvaş lehçesi ve Yakutça lehçesi olmak üzere iki lehçesi bulunmaktadır.
Argo
Belli bir kesimin özellikle aynı sosyal çevreyi paylaşan insanların kendi aralarında oluşturdukları dile argo denir. Genel olarak ortak dili konuşan diğer insanların anlayamadığı bir dildir. Ortak dildeki veya yabancı bir dildeki bazı kelimelere özel anlamlar yükletilerek oluşturulur. Genellikle de kaba bir dil olarak değerlendirilen argo günümüzde esnaf, sanatçı argoları gibi argolar oluşturulduğu için kaba olarak değerlendirilmemektedir. Sokakta oluşturulan argo ise gündelik konuşmalarda tercih edilmez.
Örnekler
- Ortak dilde çalmak olan kelime argoda “araklamak” olarak nitelendirilir.
- Ortak dilde yalan söylemek, argoda ise atmasyon olarak nitelendirilebilmektedir.
- Ortak dilde okuldan kaçmak, argoda ise “kırmak” olarak nitelendirilir.
Jargon
Belirli bir meslek gruplarının, belli bir uğraşı veya ilgisi olan insanların kullandıkları ve teknik terimlerim ağırlıklı olduğu dile denilmektedir. O topluluk içerisinde bulunsan kişilerin sıkça kullandığı ve düşüncelerini kısaca ifade etmek için geliştirilen bir dildir. O topluluk içerisinde bulunmayan kişiler söylenileni anlayamazlar.
Örnekler
- Hasta eks oldu (Doktor jargonu)
- Arabanın şanzımanı (Otomobil tamircisi jargonu)
- DC motorda rotor sargılarından akan endüvi akımı sayesinde rotorda manyetik alan oluşur (Elektrik mühendisi jargonu)
