Cumhuriyet Dönemi Tiyatrosu

Kurtuluş Savaşı ile edebiyat alanında oluşan durgunluk sonrası, Cumhuriyet Dönemi ile birlikte birçok edebi türde gelişim ve değişim sağlandığı gibi tiyatro alanında da değişimler ve gelişimler yaşanmıştır.

Tiyatro alanında en önemli adım; İstanbul Belediyesi’ne bağlı “Darülbedayi’nin kurulması olmuştur. Darülbedayi’nin adı 1934’ten sonra İstanbul Şehir Tiyatroları olarak değiştirilmiştir. Darülbedayi’nin başına Muhsin Ertuğrul’un getirilmesi de tiyatronun gelişmesinde çok önemli bir rol olmuştur. Sahne, dekor ve oyunculuk anlayışını değiştiren Ertuğrul, sanatçıları tiyatro yazmaya teşvik etmiş ve Müslüman kadın-erkek oyuncuların yetişmesini sağlamıştır.

Devlet konservatuarlarının açılması ile de tiyatro, müzik ve opera gibi alanlar Türk edebiyatında iyice kalıcı hale gelmiştir.

Türk Tiyatrosu diğer edebi türlerde de olduğu gibi Cumhuriyet Dönemi içerisinde 1923-1950 ve 1950-1980 yılları arasında ayrı ayrı incelenmektedir.

1923-1950 Yılları Arasında Türk Tiyatrosu

• Türk tiyatrosu gerçek kimliğini bu dönemde bulmuştur.
• Cumhuriyet’in ilk yıllarında tiyatro Batılı ve uygar bir toplum yaratmak için bir araç olarak görülmüştür.
• Özellikle Atatürk döneminde yazılan tiyatroların amacı; aydın, uygar ve yeni Türkiye’nin ideallerini yansıtmaktır.
• Bu dönem tiyatroları tekniğe uygun olarak yazılmıştır.
• Sade bir dil kullanılmıştır.
• Nazım nesir karışık yazılmıştır.
• Bu dönemde epik ve absürt tiyatro çeşitlerinden yararlanılmıştır.
• Akılcı ve bilimin öne çıktığı eserler yazılmıştır.
• Teknolojinin imkanları sahnelerde kullanılmaya başlamıştır.
• Bu yıllarda tiyatroda işlenen konular;
  • Kurtuluş Savaşı,
  • Atatürk’ün hayatı ve fikirleri,
  • Türk tarihi= Bu konuya en iyi örnekler; Yaşar Nabi’nin Mete, Behçet Kemal’in Çoban ve Atilla, Necip Fazıl’ın SabırTaşı adlı eserleridir. Eserlerde Türk uygarlığının erdemlerini anlatmışlardır.
  • Efsaneler ve masallar= Bu konunun en iyi işlendiği tiyatro Faruk Nafız Çamlıbel‘in yazdığı Akın isimli oyundur. Amacı; Türk tarihine değinerek ulusal bilinci geliştirmektir.
  • Ruhsal Çelişkiler= Bu konuyu işleyen yazarlar; Halit Fahri Ozansoy, Vedat Nedim Tör, Necip Fazıl Kısakürek ve Nazım Hikmet‘tir.
  • Batılılaşma= Bu konuyu en iyi işleyen yazarlar; Necip Fazıl, Sabahattin Ali, Reşat Nuri ve Nahit Sırrı‘dır. Yanlış Batılılaşma ele alınmıştır.
  • Cumhuriyet düzeni,
  • Milliyetçilik
  • Aile Yapısı= Bu konuyu en iyi işleyen yazarlar; Ahmet Kutsi Tecer, Cevat Fehmi Başkut ve Ahmet Muhip Dıranas‘tır.
• 1940’lı yıllarda geleneksel Türk tiyatrosunun izleri eserlerde görülmeye başlanmıştır. Ahmet Kutsi Tecer bu konuda ön plana çıkmıştır.
• 1950’li yıllardan sonra ise köy sorunlarına değinilmeye başlanmıştır. Bu konuyu en iyi işleyen yazar ise Necati Cumalı‘dır.
• 1950’lilerden sonra bireysel bunalımlar ve tedirginlikler tiyatroda konu olarak görülmeye başlamıştır. Bu konuda en iyi eserleri yazan sanatçılar; Melih Cevdet, Haldun Taner, Orhan Asena ve Nezihe Meriç olmuştur.

1950-1980 Yılları Arasında Türk Tiyatrosu

• Bu dönemde toplumsal değişimler tiyatroya da yansımıştır. Bu nedenle tiyatro alanında değişimler yaşanıldığı görülmektedir. Bu dönemde İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa, Adana gibi büyük şehirlerde Devlet Tiyatroları kurulmuş ve tiyatro toplulukları turnelere çıkarak ülkenin birçok yerinde oyunlar sahnelemiştir.
• 1958 yılında Ankara Üniversitesinde tiyatro enstitüsü kurulmuştur.
• 1960-1980 arasında özel tiyatroların sayısında artış olmuştur.
• 1950’den sonra oyun sayısının artmasıyla beraber oyun konuları da çeşitlenmiştir. Türk tiyatrosunun en parlak dönemlerinden olan 1960’lı yıllarda toplumsal sorunları ele alan başarılı eserler yazılmıştır.
• 1950’li yıllardan sonra ise köy sorunlarına değinilmeye başlanmıştır. Cahit Atay’ın “Pusula“, Necati Cumalı’nın “Susuz Yaz” eserleri bu konuya verilecek en iyi örneklerdir. Bu konuyu ele alan sanatçılar; ağalar ve köylüler arasındaki sorunları ve köylünün yoksulluğunu gözler önüne sermişlerdir.
• Yine bu dönemde aile ve evlilikler de oyunlarda konu olarak görülmüştür. Orhan Asena’nın “Yalan“, Ahmet Muhip’in “O Böyle İstemezdi“, Sabahattin Kudret Aksal’ın “Kahvede Şenlik Var” adlı oyunları bu konuyu işleyen en önemli eserlerdir. Bu konuyu işleyen sanatçılar; aile içindeki sorunları, evliliklerdeki çatışmaları gözler önüne sermişlerdir.
• Eğitimin önemi hakkında da eserler yazılmıştır. Bu eserlere en iyi örnek; Rıfat Ilgaz’ın Hababam Sınıfı adlı eserdir.
• Yanlış Batılılaşma konusu bu dönemde de görülmüştür. Cevat Fehmi Başkut’un “Küçük Şehir” ve Haldun Taner’in “Dışarıdakiler” ve “Fazilet Eczanesi” en iyi örneklerdendir.
• Keşanlı Ali Destanı adlı oyunuyla Haldun Taner, geleneksel Türk tiyatrosunun özelliklerini, toplumsal ve siyasal özelliklerle birleştirerek epik tiyatro adında bir tür oluşturmuştur.
• Oktay Rıfat, Turgut Özakman, Melih Cevdet, Nezihe Meriç gibi isimler eserlerinde kişiden hareketle topluma yönelmişlerdir. Oktay Rıfat’ın Kadınlar Arasında, Haldun Taner’in Fazilet Eczanesi ve Huzur Çıkmazı, Melih Cevdet’in İçerdekiler adlı oyunları bireyden yola çıkarak toplumsal aksaklıkları ve sorunları işler.
• Refik Erduran, Cengiz Han’ın Bisikleti adlı oyununda önceki yaşam alışkanlıklarından kurtulmaya çalışan birey üzerinden yanlış Batılılaşmayı ele almıştır.
• Bu dönemde Osmanlı tarihini ön plana çıkaran, halk kahramanlarını anlatan ve mitolojik ögeler barındıran oyunlar yazılmıştır. Bu tarzdaki oyunları daha çok Turan Oflazoğlu, Güngör Dilmen, Orhan Asena ve Necati Cumalı gibi isimler yazmıştır.