Baki’nin Hayatı
Baki, asıl adıyla Mahmud Abdülbaki, 1526 yılında İstanbul’da doğmuştur. Babası müezzinlik yapan fakir bir aileden gelen Baki, küçük yaşlarda babasını kaybetmiş ve annesi tarafından büyütülmüştür. Çocukluğu maddi zorluklar içinde geçmesine rağmen, zekası ve öğrenme aşkı sayesinde dönemin önemli medreselerinde eğitim almayı başarmıştır.
Gençlik yıllarında hem dini ilimlerde hem de edebiyatta kendini geliştiren Baki, özellikle Arapça ve Farsça dillerinde ustalaşmıştır. Bu dillerdeki hakimiyeti, ileride yazacağı şiirlerde kendisine büyük avantaj sağlamıştır. Medrese eğitimini tamamladıktan sonra müderrislik görevine başlamış, aynı zamanda şiir yazmaya da devam etmiştir.
Baki’nin Hayatındaki Önemli Anlar
Baki’nin hayatında dönüm noktası olan olay, yazdığı bir kasideyi Kanuni Sultan Süleyman’a sunmasıdır. Padişah, genç şairin yeteneğini fark etmiş ve onu himayesine almıştır. Bu olay, Baki’nin hem maddi hem de manevi açıdan rahatlamasını sağlamıştır. Artık geçim derdi olmadan şiirlerine odaklanabilmiştir.
Kanuni’nin 1566 yılında Zigetvar Seferi’nde vefat etmesi üzerine Baki’nin yazdığı mersiye (ağıt), Türk edebiyatının en güzel örneklerinden biri olarak kabul edilir. Bu mersiyede padişahın ölümünü o kadar etkileyici anlatmıştır ki, okuyanları gözyaşlarına boğmuştur. Daha sonra II. Selim ve III. Murad dönemlerinde de saray şairi olarak görev yapmış, kazaskerlik makamına kadar yükselmiştir.
Baki’nin Edebi Kişiliği
Baki, Divan edebiyatının “sultânü’ş-şuarâ” (şairlerin sultanı) unvanını almaya hak kazanmış büyük bir ustadır. Şiirlerinde ahenk, ses uyumu ve anlam derinliği mükemmel bir denge içindedir. Özellikle gazel türünde yazdığı şiirler, bugün bile hayranlıkla okunmaktadır. Dili son derece süslü ve sanatlı kullanmasına rağmen, şiirleri anlaşılmaz değildir.
Şiirlerinde aşk, güzellik, bahar, gül ve bülbül gibi klasik Divan edebiyatı temalarını işlemiştir. Ancak bu temaları işleyiş biçimi, söyleyişteki ustalığı ve kelimeleri kullanmadaki mahareti onu diğer şairlerden ayırmıştır. Baki’nin şiirlerinde hayat sevinci, dünya nimetlerinden zevk alma ve güzellikleri övme ön plandadır. Bu yönüyle tasavvufi şairlerden ayrılır.
Baki’nin Eserleri
Baki’nin başlıca eserleri şunlardır:
- Divan: Baki’nin tüm şiirlerini içeren eseridir. İçinde gazeller, kasideler, rubâiler ve kıt’alar bulunur. Özellikle gazelleri Türk edebiyatının zirve örnekleri arasında sayılır.
- Kanuni Mersiyesi: Kanuni Sultan Süleyman’ın ölümü üzerine yazılmış 17 beyitlik mersiyedir. “Gitti bu mülkün Süleyman’ı cihandan” dizesiyle başlayan bu şiir, padişahın azametini ve yokluğunun acısını derin bir şekilde anlatır.
- Memlük Türküsü: Baki’nin halk şiiri tarzında yazdığı nadir eserlerinden biridir. Sade bir dille yazılmış olması bakımından diğer eserlerinden ayrılır.
- Kasideler: Çeşitli padişahlar ve devlet adamları için yazdığı övgü şiirleridir. Bu kasidelerde dönemin siyasi ve sosyal yapısı hakkında da bilgiler bulunur.
- Cevahirü’l-Bahr: Aruz vezninin kurallarını anlatan manzum bir eserdir. Genç şairlere yol göstermek amacıyla yazılmıştır.
Baki Zamanındaki Edebi Ortam
Baki’nin yaşadığı 16. yüzyıl, Osmanlı İmparatorluğu’nun en parlak dönemidir. Kanuni Sultan Süleyman döneminde imparatorluk sınırları en geniş haline ulaşmış, ekonomik refah artmıştır. Bu zenginlik ve güç, sanata ve edebiyata da yansımıştır. Padişahlar ve devlet adamları şairleri himaye etmiş, onlara maddi destek sağlamışlardır.
Bu dönemde Fuzuli, Hayali Bey, Taşlıcalı Yahya gibi büyük şairler yetişmiştir. Şairler arasında güçlü bir rekabet vardı ve herkes en güzel şiiri yazma yarışındaydı. Divan edebiyatının kuralları tam olarak oturmuş, Farsça’nın etkisi doruk noktasına ulaşmıştı. Baki, işte böyle bir ortamda yetişmiş ve kendini kanıtlamayı başarmıştır. Çağdaşları arasında “şairlerin sultanı” unvanını alması, onun ne kadar başarılı olduğunun göstergesidir.
