Yaklaşık 4,5 milyar yaşında olan Dünya, günümüze kadar çeşitli evrelerden geçmiştir. Jeolojik zamanlar adı verilen bu evrelerin her birinde, değişik canlı türleri ve iklim koşulları gözlemlenmiştir.
Dünya’nın yapısını inceleyen jeoloji bilimi, jeolojik zamanları belirlerken fosillerden ve tortul tabakaların özelliklerinden yararlanmaktadır. Yer kabuğu tarihinin; tektonik hareketler, iklim değişimleri, bitki ve hayvan türlerindeki farklılıklarına göre ayrılan bölümlerine “jeolojik zaman” denilmektedir.
Jeolojik Devirler
Jeolojik devirler; Üçüncü Zaman, İkinci Zaman, Birinci Zaman, İlkel Zaman olmak üzere ayrılmaktadır.
İlkel Zaman (Prekambriyen-Azoik)
- İlk çok hücreli canlılar ortaya çıkmıştır.
- En eski kıta çekirdekleri oluşmuştur.
- Algler ve bakteriler ortaya çıkmıştır.
- Dünya ortaya çıkmıştır.
I. Jeolojik Zaman (Paleozoik)
- Taş kömürü yatakları meydana gelmiştir.
- Kaledonya ve Hersinya kıvrımları oluşmuştur.
- Ural ve İskandinav sıra dağları meydana gelmiştir.
- Gür bitki örtüsü ortaya çıkmıştır.
- İlk kara bitkileri, ilk balıklar, ilk deniz kabukluları ve ilk sürüngenler ortaya çıkmıştır.
- Pangaea bir bütün halindedir.
II. Jeolojik Zaman (Mezozoik – Mesozoyik)
- Bu dönem, Alp kıvrımlarına hazırlık dönemidir.
- Bu zamanda, yer kabuğu kırıklarla par çalanarak ayrı kıtalara bölünmeye başlamış, deniz ilerlemesi sonucu karalar denizlerin altında kalmıştır.
- İlk memeliler, ilk çiçekli bitkiler, ilk kuşlar ve dinozorlar ortaya çıkmıştır.
- Ekvatoral ve soğuk iklimlerin belirmiştir.
- İkinci zamanı karakterize eden canlılar ammonit ve dinazorlardır.
III. Jeolojik Zaman
Neojen ve Paleojen Dönem
- Bugünkü iklim bölgeleri ve bitki toplulukları oluşmuştur.
- Dünya’da ve Türkiye’de şiddetli yerkabuğu hareketleri olmuştur.
- Alp kıvrımları oluşmuş ve eski kıta kütlelerine eklenmiştir.
- Kıtalar günümüzdeki görünümlerini kazanmışlardır.
- Şiddetli volkanik olaylar ve depremler meydana gelmiştir.
- Büyük memeli hayvanlar ortaya çıkmıştır.
- Atlas ve Hint okyanusları oluşmuştur.
- Linyit, petrol, tuz ve boraksit yataklarının oluşumu da bu dönemlerdedir.
Kuvaterner Dönem
- Buzul çağı ve buzul sonrası çağ olmak üzere ikiye ayrılır.
- Buzul çağında Kuzey Yarım Küre’de şiddetli soğumalar görülmüştür.
- Özellikle Batı Avrupa, İskandinavya ve Kanada buzullar altında kalmıştır.
- Deniz seviyeleri alçalmıştır.
- Buzul çağı sonrası sıcaklıkların artmasıyla günümüz iklim koşulları oluşmuştur.
- Denizler bu günkü seviyeye ulaşmıştır.
- Günümüz ekosistemi ortaya çıkmıştır.
- Egeid karası çökerek ege denizi oluşmuştur.
- İstanbul ve Çanakkale boğazları oluşarak Karadeniz Akdeniz’e bağlanmıştır.
- İnsanoğlu ve mamutlar bu dönemde ortaya çıkmıştır.
Türkiye’nin Jeolojik Zamanları
Türkiye, Alp-Himalaya kıvrım sistemi üzerindedir. Topoğrafik olarak Kuzey Anadolu Dağları ile Toros Dağları arasındadır. Bu iki dağ arasında ise Anadolu Platosu bulunmaktadır.
Türkiye bugünkü görünümünü 3. jeolojik zamanın sonlarında başlarında almıştır.
I. Jeolojik Zamanda Türkiye
Bu zamanda Türkiye’nin bulunduğu alanın büyük bir kısmını Tethys adı verilen deniz kaplamaktaydı. Su yüzeyinde masif adı verilen dirençli sert kara kütleleri vardı. Türkiye’de görülen başlıca masifli araziler; Trakya’da Yıldız dağları, Eğe bölgesinde Saruhan – Menteşe, İç Anadolu’da Kırşehir, Doğu Anadolu’da Bitlis, Karadeniz’de Devrekani, Akdeniz’de Alanya – Anamur, Güneydoğu Anadolu’da Mardin – Derik masifleridir. Yine bu dönemde Zonguldak ve çevresinde taş kömürü yatakları oluşmuştur.
II. Jeolojik Zamanda Türkiye
Önceki dönemde oluşan kıvrım sistemleri aşınarak Anadolu’nun bulunduğu yerde Tethys denizinde tortullaşarak birikmeye başlamıştır. Deniz ilerlemesi sonucu kara kütlelerini sular basmıştır. Bu zamanın sonlarına doğru Toroslar ve Kuzey Anadolu dağları oluşmaya başlamıştır.
III. Jeolojik Zamanın Başında Türkiye
Bu zamanda, Toroslar ve Kuzey Anadolu dağları oluşumlarını tamamlamıştır. Alp – Himalaya kıvrım sistemi bu dönemde oluşmuştur. Sıcak ve bol yağışlı iklim şartları zengin bitki örtüsünün yetişmesine neden olmuştur.
Türkiye’de petrol, linyit, tuz ve bor yatakları bu dönemde olmuştur. Kuzey ve Güney yönlü sıkışmaya uğrayan Anadolu arazisinde kırılmalar sonucunda fay hatları oluşmuş. Fay hatları boyunca volkanik olaylar ve depremler görülmüştür.
Kuvaterner Dönemde Türkiye
Türkiye bugünkü görünümünü kazanmıştır. Toptan yükselmeye başlamış; dağlar, platolar yüksekte yer almıştır. Akarsuların aşındırma ve biriktirme faaliyeti hızlanmıştır.
Egeid karası çökerek Ege denizi oluşmuştur. Deniz ilerlemesi sonucu İstanbul ve Çanakkale boğazları oluşmuş. Daha önceden tatlı su gölü olan Karadeniz boğazlar vasıtasıyla Ege denizine bağlanarak tuzlu bir deniz haline gelmiştir.
Buzul çağının yaşandığı dönemde Türkiye’de buzullar 2200 metreye kadar inmiştir. Türkiye’de Doğu Anadolu’da ve İç Anadolu’da genç volkanik dağlar bu dönemde oluşmuştur.
