Dış Kuvvetler: Rüzgar

Dış kuvvetler, enerjisini ve kaynağını güneşten alan kuvvetlere denir. Dış kuvvetler; akarsular, rüzgarlar, dalgalar, buzullar ve akıntılardır. İç kuvvetlerin etkisiyle oluşan yer şekilleri, dış kuvvetlerin etkisiyle biçimlenmekte, değişmekte ve bazen yok olmaktadır.

Yeryüzünü şekillendiren başlıca dış kuvvetler; çözülme, akarsular, yer altı suları (karstlaşma), dalga ve akıntılar, kütle hareketleri, rüzgarlar, buzullar ve canlılar olmak üzere sekize ayrılır.

Rüzgarların Oluşturduğu Yer Şekilleri

Rüzgarlar, kurak-yarı kurak iklim bölgelerinde ve bitki örtüsünün zayıf olduğu alanlarda etkilidirler. Çünkü bu bölgelerde toprak tanelidir ve kolaylıkla yerlerinden sökülerek taşınabilmektedir. Rüzgarlar; seyrek bitki örtüsü, şiddetli fiziksel çözülme ve diğer dış kuvvetlerin etkisiyle çeşitli aşınım ve birikim şekilleri oluşturmaktadır.

Rüzgarların etkisi; hıza, taşınılan malzemenin boyutuna, bitki örtüsüne, yağış miktarına, zemin yapısına bağlı olarak farklılık göstermektedir.

Rüzgar Aşındırması ile Oluşan Şekiller

Günlük sıcaklık farklarının fazla olduğu yerlerde fiziksel çözünme de fazladır. Rüzgarlar, bu yerlerde oluşan kırıntıları, tozları ve kumları havaya kaldırarak önlerine çıkan engelleri aşındırır.

Mantar Kaya

Şeytan masası olarak da bilinir. Kurak ve yarı kurak bölgelerde rüzgarların havaya kaldırdığı kum tanelerinin kayaların alt kısımlarını aşındırması ile oluşan mantar görünümlü kayalara denilmektedir.

Tafoni

Rüzgar kovuğu olarak da bilinir. Suda çözünebilen kayaçların bulunduğu yerlerde kayaçların çözünen kısımlarının rüzgar tarafından aşındırılması sonucunda oluşan oyuklara denilmektedir.

Yardang

Rüzgarlar tarafından yamaçlarda bulunan gevşek materyallerin aşındırılması ve taşınması sonucunda dirençli kayaların oluşturduğu pürüzlü, girintili çıkıntılı şekillerdir.

Şahit Kaya

Rüzgarın kolay aşınan kaya ve tortulları aşındırması ve aşındırılan maddelerin başka yerlerde oluşturduğu şekillerdir. Farklı dirence ve aşınma özelliklerine sahip kaya ve tortulların bulunduğu yerlerde görülmektedir.

Hamada

Çöl kaldırımı olarak da bilinmektedir. İnce taneli malzemelerin taşınması ile geriye çakıl boyutunda kalan malzemenin oluşturduğu şekillerdir.

Rüzgar Biriktirmesi ile Oluşan Şekiller

Rüzgarların hızının azalması ile taşıma güçleri de azalır. Böylece taşınan kumlar, tozlar ve çakıllar yere çöker.

Barkan

Rüzgarların hilal şeklinde oluşturduğu kum tepelerine denir. Rüzgarların hızına göre yer değiştirirler. Tropikal ve karasal çöllerde yaygın olarak görülür.

Kumullar

Rüzgarların taşıdığı kumları, hızının kesildiği yerlere veya bir engelin gerisinde biriktirmesi ile oluşan kum tepeciklerine denir. Çöllerde, okyanus veya denizlerin rüzgara açık kıyılarında görülür.

Lös

Kurak ya da yarı kurak bölgelerde rüzgarın taşıdığı ince boyuttaki malzemelerin hızının azaldığı yerlerde biriktirmesi ile oluşan depolardır. Taşınmış topraklar grubuna girerler ve verimli topraklardır.