Dünyada Bitkiler

Bikifi Instagram'da

Bitki örtüsü; yeryüzünün herhangi bir bölgesinde yetişen bitkilerin oluşturduğu topluluklara denilmektedir. Bitki toplulukları, bir bölgede var olan iklimin en önemli kanıtıdır. 

İklim ve bitki örtüsü:Ekvatordan uzaklaştıkça veya yeryüzünden yükseldikçe sıcaklıkların azalmasına bağlı olarak bitki türlerinde önemli değişiklikler görülmektedir. Doğal bitki örtüsünün Ekvator ile kutuplar arasında veya dağ yamaçları boyunca geniş yapraklılar, karışık yapraklılar ve iğne yapraklılar şeklinde kuşaklar oluşturması sıcaklığın bitki örtüsü üzerindeki etkisine en iyi örnektir. Bitki örtüsünü etkileyen diğer önemli etmen ise yağış miktarıdır. Örneğin; Ekvator ve ılıman okyanus iklim bölgelerinde gür bitki örtüsü hakimken; yağışların az olduğu yerlerde ise otsu bitkilerin veya kurakçıl ağaçların görüldüğü gözlemlenmektedir.

Yer şekilleri ve bitki örtüsü: Yer şekillerinin yükselti, bakı, eğim ve dağların uzanış doğrultuları gibi özellikleri bitki oluşumunu etkilemektedir. Dağ yamaçları boyunca yükseltinin artmasına bağlı olarak sıcaklık düşer ve alt yamaçlardan üst yamaçlara doğru farklı bitki toplulukları oluşur. Güneş’e dönük olan dağ yamaçları daha fazla enerji alır ve ışık, sıcaklık ve nem etkisi ile farklı bitki örtüleri oluşur. Bu durum bitki örtüleri üzerinde bakı durumunun etkisidir. Kıyıya paralel uzanan dağların iç taraflarına ılıman hava geçmediği için bitki örtüsü fakirleşir. Eğim ise toprak özelliklerini etkileyerek dolaylı olarak bitkilerin yetişmesini etkilemektedir.

Toprak faktörü ve bitki örtüsü: Bitkiler yaşama olanağı buldukları ve kendi ihtiyaçlarına uygun toprak yapılarında var olurlar. Bitkiler besinlerini topraktan aldığı için mineral durumu; sıkı ya da gevşek olması; killi, kumlu veya humuslu olması bitki gelişimini önemli oranda etkilemektedir.

Beşeri faktörler ve bitki örtüsü: İnsanların tahrip ettiği topraklar üzerinde zayıf bitki örtüleri oluşmaktadır. Bunun yanı sıra insanların yaptığı ağaçlandırma çalışmaları ve hayvanların gübreleri bitki örtüsünü pozitif yönde de etkilemektedir.

Bitki Formasyonları

Bitki formasyonları; orman, çalı ve ot formasyonları olmak üzere üçe ayrılır.

Orman (Ağaç) Formasyonu

Sıcaklık ve yağış koşullarının yeterli olduğu yerlerde ağaç toplulukları yetişmektedir. Ağaçların boyu ve yaprak boyutları Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe küçülmektedir. Sıcak iklim bölgelerinde geniş yapraklı, soğuk iklim bölgelerinde iğne yapraklı ve ılıman iklim bölgelerinde ise karışık yapraklı ağaç toplulukları bulunmaktadır.

Ekvatoral Yağmur Ormanları

Ekvatoral iklim bölgesinin bitki örtüsüdür. Bu iklim bölgelerinde her mevsim yağışlı ve yıllık sıcaklık ortalaması fazladır. Yıllık yağış miktarı 2000-4000 mm’ler arasındadır. Yıl boyunca yeşil kalan bu ormanlar, boyları 50-60 metreyi bulan geniş yapraklı ağaçlardan oluşmaktadır. Bitkiler yıl boyunca yeşil kalmaktadır. Bu ormanlara karanlık ormanlar da denilmektedir. Amazon ve Kongo havzaları ile Endonezya ve Malezya’da görülür.

Muson Ormanları

Tropikal bölgede Muson rüzgarlarının ve Muson yağmurlarının görüldüğü bölgelerin bitki örtüsüdür. Yaz yağışlarına bağlı olarak yeşillenirler ve kışların kurak geçmesi sonucunda yapraklarını dökerler. Yaygın olarak görülen ağaç türü ise Teak‘tır. Yağış miktarının 2000 mm’nin üzerinde olması sebebiyle oldukça gür ve geniş yapraklı ağaçlardır. Bu orman formasyonu en çok iki kattır. Muson ormanları; Musonlar Asyası’nda Hindistan ve Hindi Çin Yarımadası, Doğu Çin, Japonya ve Koreler ile Kuzey Avustralya’da görülmektedir.

Orta Kuşağın Karışık Ormanları

Bu ormanlar; orta kuşağın ılıman okyanusal iklim bölgelerinde görülmektedir. Geniş yapraklı ağaçlar ile iğne yapraklı ağaçlardan oluşmaktadır. Sıcaklığın fazla olduğu yerlerde geniş yapraklı, sıcaklığın düşük olduğu yerlerde ise iğne yapraklı ağaçlar yetişmektedir. Batı Avrupa, kuzeydoğu Avustralya, Güney Şili ve Kuzeybatı Amerika’da görülür.

Tayga (İğne Yapraklı) Ormanları

Sert karasal iklimin iğne yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlarıdır. Bu ormanlar sıcaklığın düşük olması nedeniyle iğne yapraklı ağaçlardan oluşur. 60° enlemleri civarında, kutuplara yakın bölgelerde yayılış göstermektedir. Çam, köknar ve ladin tayga ormanlarının tipik ağaçlarıdır. Bu ormanlara “borealormanları” da denilir. Kanada, İskandinav yarımadası ve Sibirya’da yaygındır.

Çalı Formasyonu

Ormanların tahribi sonucu oluşan kısa boylu, bodur ağaçların ve çalılıkların oluşturduğu bitki topluluklarına çalı formasyonu denir. Maki, garig ve psödömakilerden meydana gelmiş olan bitki formasyonudur.

Maki

Akdeniz ikliminin bitki örtüsüdür. Yıl boyunca yeşil kalan kısa boylu, bodur ağaç ve çalılardan oluşmaktadır. Yaz kuraklığına dayanabilmek ve su kaybını azaltmak için yaprakları sert, kaygan ya da kadifemsi tüylerle kaplıdır. Başlıca maki türleri; defne, mersin. kocayemiş, zakkum, zeytin, keçiboynuzu ve kermes meşesidir. Akdeniz çevresinde, Güney Afrika Kap Bölgesi’nde, Kaliforniya, Orta Şili ve Güney Avustralya’da görülür.

Garig

Akdeniz iklim bölgelerinde makinin tahrip edilmesiyle ortaya çıkan bodur çalı topluluğudur. Toprakların daha elverişsiz, yer şekillerinin daha eğimli ve yağış miktarının daha az olduğu kesimlerde görülmektedir. Bu bitkiler kurakçıl bitkilerdir. Başlıca garig türleri; kermez meşesi, akçakesme, adaçayı, kekik, laden, diken çalısı, nane, funda ve sarı çiçekli yasemindir. Frigana da denilmektedir.

Psödomaki

Ormanların tahrip edildiği yerlerde oluşan; nemli, ılıman iklim bölgelerinde ortaya çıkan ve makiye benzeyen çalı topluluğuna denir. Karadeniz kıyılarında görülür. Yalancı maki de denilmektedir. Fındık ve yabani zeytin, psödomakilere örnektir.

Ot Formasyonu

İklim şartlarının ağaç yetişmesine olanak sağlamadığı yerlerde ve belirli mevsimlerde yetişen, ot cinsinden bitkilerin oluşturduğu topluluktur.

Savan

Tropikal iklim bölgelerindeki yaz yağışlarına bağlı olarak yeşeren, kış kuraklığıyla sararan uzun boylu otlara denir. Savanlar, Ekvatoral yağmur ormanları ile sıcak çöller arasındaki geçiş bölgesinde yer alan geniş çayırlıklardır. 10°-20° enlemleri arasında Brezilya, Venezuela, Kolombiya, Peru, Sudan, Çad ve Nijerya gibi ülkelerde görülmektedir.

Step (Bozkır)

Orta kuşak karasal iklimin ılıman bölgelerinde görülen ilkbahar yağışlarıyla yeşerip, yaz kuraklığıyla sararan kısa boylu otlara denir. Bozkır alanlarında yıllık yağış miktarı 250-300 mm civarındadır. Başlıca bozkır türleri; geven, çoban yastığı, üzerlik otu, yavşan otu, adaçayı, sığır kuyruğu ve kekiktir. Orta Asya, orta Avrupa, Amerika’nın iç kısımları ve Türkiye’de görülür.

Ormanların insanlar tarafından tahrip edilmesi sonucunda ortaya çıkan bozkırlara “antropojen bozkır” denir. Bu yerlerde bozkırların arasında yer yer ağaçlara da rastlanmaktadır.

Çayır

Orta kuşağın yarı nemli karasal iklim bölgelerinde görülmektedir. Yaz yağışlarına bağlı olarak yeşeren uzun boylu, gür otlara denir. Orman üst sınırından sonra yetişen çayırlara ise dağ çayırları ya da alpin çayırları denilmektedir. Bu ot toplulukları kışın karlar altında kaldığından çernezyom toprakları üzerinde humus oluşumuna neden olmaktadırlar. Karadeniz’in kuzeyinde, Rusya, Kanada, ABD ve Kazakistan’da görülürler.

Tundra

Yaz mevsiminde bu bataklıklarda yetişen soğuğa dayanıklı otsu bitkilere tundra denir. Ağaçlar bulunmamaktadır. En yaygın tundra türü; likenlerdir. Tundralar Avrupa’nın kuzey kıyılarında, kuzey Sibirya’da, kuzey Kanada ve Grönland adası kıyılarında görülmektedir.

Çöl Bitkileri

Dünyadaki bitki toplulukları, yıllık yağış miktarının 200 mm’nin altında olduğu çöllerde görülen otlar, çalılar ve kaktüslerden oluşur. Çöl bölgelerinde yer altı sularının yüzeye çıktığı alanlara vaha denir. Vahalarda hurma ve palmiye ağaçları da bulunmaktadır. Yıllık yağış miktarının 200 mm’nin altında, günlük sıcaklık farklarının çok yüksek olduğu, geniş kum veya kayalıklardan oluşan bölgelerde görülürler. Büyük Sahra Çölü, Kalahari Çölü, Arabistan Çölü, Büyük Victoria Çölü ve Gobi Çölü ile Kızılkum ve Karakum çölleri örnektir.