İnsanlarda Embriyonik Gelişim

Bikifi Instagram'da

Olgun yumurta ile spermin haploit çekirdeklerinin birleşmesine döllenme, döllenmiş yumurtaya ise zigot denir. Yumurta, spermleri kendine çekmek için bazı özel kimyasallar salgılar. Sperm yumurta içerisine girer girmez, girdiği yerden başlayarak bir döllenme zarı oluşturur. Buna kabuk tepkimesi denir. Yumurta kanalında döllenme gerçekleştikten sonra embriyonun rahimde gelişim süreci devam eder. İnsanlarda toplam gebelik süresi 38-40 haftadır. Döllenme sonucu oluşan zigot, önce embriyo, farklılaşmanın ileri evrelerinde fetüs adını alır.

Günümüzde embriyonik gelişim aşamalarının detaylı araştırılması ve bu konulardaki bilimsel ilerleme sayesinde bebeklik dönemlerindeki gelişim sorunları hamilelik döneminde tespit edilebilmekte ve tedaviye yönelik adımlar atılabilmektedir. Bu yüzden hamilelik sürecinde doktor gözetimi çok önemlidir.

Zigotun bölünerek sayıca ve hacimce artmasına büyüme denir. Büyümeyle boy ve kilo artışı gibi vücut ölçülerinde değişiklikler gözlenir. Gelişme ise zigotun kendi türüne ait özellikleri gösteren ergin bir hale gelmesini içeren bir kavramdır. Büyüme ve gelişme üzerinde kalıtım ve çevresel faktörler etkilidir. Zigotun büyüme ve gelişmesi sırasıyla; segmentasyon, gastrulasyon, farklılaşma ve organogenez dönemleriyle gerçekleşir.

Büyüme ve Gelişme Evreleri

Segmentasyon Evresi (Yaklaşık 3 Gün)

Zigot, yumurta kanalında sillerin hareketi ve düz kasların yardımıyla rahime doğru ilerlerken segmentasyon adı verilen birbirini izleyen hızlı mitoz bölünmeler geçirir. Hücre büyümesi görülmeden zigot gittikçe küçülen hücrelere bölünür. Bu nedenle hücre sayısı artmasına rağmen toplam hacim, zigot ile aynıdır. Hücrelerin DNA’sındaki genlerin tamamı aktiftir.

• Segmentasyon evresi yumurta kanalında gerçekleşir ve yaklaşık 3 gün sürer. Bu süreçte hücreler besin kaynağı olarak sitoplazmasını kullanır.
• Mitoz bölünmeler sonucu oluşan hücrelerden her biri blastomer adını alır. Blastomerler bölünmeye devam ederek çok sayıda hücre oluşmasını sağlar.
• Oluşan bu hücreler, aynı büyüklükte ve kalıtsal yapıdaki dut görünümlü hücre topluluğu olan morulayı oluşturur.
• Sekiz kez mitoz bölünme geçirdikten sonra hücreler, kenarlara doğru göç eder ve içi boş, top şeklindeki hücre topluluğu blastula oluşur.
• İçindeki sıvı dolu boşluk, blastula boşluğu (blastosöl) adını alır.
• Blastula evresindeki hücre kitlesine blastosist denir. Blastosist halindeki embriyo, rahime ulaşır ve döl yatağına tutunmaya başlar.
• Blastosistten alınan hücrelere embriyonal kök hücre denir. Bu hücrelerin, hücre kültürü gibi ortamlarda çoğaltılmasıyla birçok hücreye dönüşebilme yetenekleri vardır.
• Blastosistin rahim iç duvarına (endometriuma) tutunmasına implantasyon denir. İmplantasyondan sonra embriyoyu koruyan; amniyon, koryon, vitellüs, allantoyis zarları oluşur. Bu zarlar, embriyonik zarlar adını alır.

Segmentasyon evresinden sonra hücre bölünme hızı azalır ve oluşan hücrelerin türe özgü şekil aldığı embriyonik gelişimin büyüme ve farklılaşma evreleri başlar.

Gastrulasyon Evresi

• Gastrulasyon evresi, implantasyonun tamamlanmasıyla başlar.
• Blastosistin alt yüzeyindeki bir hücre takımı, hücre göçüyle blastula boşluğuna doğru hareket eder. Bu evrede tek tabakalı olan blastula, gastrulaya dönüşür.
• Gastrula boşluğu oluşur ve boşluğun dışarı açılan kısmına blastopor (ilk ağız) denir.
• Gastrula boşluğu ileriki dönemlerde sindirim borusunu, blastopor ise ağzı oluşturacaktır.
• Gastrulasyon evresinde, ileride çeşitli doku ve organları oluşturacak olan ektoderm (dış deri) ve endoderm (iç deri) hücre tabakaları meydana gelir.

Farklılaşma Evresi

• Farklılaşma evresinde gastrulasyondan sonra içeriye doğru göç eden hücreler blastosölde üçüncü bir tabaka oluşturur ve bu tabaka mezoderm (orta deri) adını alır.
• Mezoderm tabakası da endoderm ve ektoderm tabakası gibi ilerde çeşitli doku ve organları meydana getirir.

Organogenez Evresi

• Organogenez evresinde ektoderm, endoderm ve mezoderm tabakalarından, organ taslakları oluşur.
• Örneğin mezoderm tabakasından böbrek, üreme organları gibi yapılar oluşur.
• Birçok organ, birden fazla embriyonik tabakadan meydana gelebilir.

Ektoderm, Mezoderm ve Endoderm’den Farklılaşarak Gelişen Organ ve Sistemler

Birçok organ, birden fazla embriyonik tabakadan meydana gelebilir. Örneğin sindirim borusunun ön ucu ağızdır ve ağız içi ektodermden köken alırken bağırsak epiteli endodermden köken alır. Buna embriyonik indüksiyon denir.

Fetal Evre

Döllenmenin 4. haftasında kalp, dakikada yaklaşık 65 atımla (nabızla) çalışmaya başlamıştır. Gebeliğin 3. ayından sonra embriyo, fetüs olarak adlandırılır. Bu döneme fetal evre denir. Fetal evrede organlar artık daha belirgin bir hal alır. Ancak doğuma kadar hatta doğumda bile fetüsün sinir sistemi, böbrekler ve karaciğer gelişimi tam anlamıyla tamamlanmamıştır.

• Fetüs özellikle gebeliğin son 3 ayında ağırlaşır ve boyca uzar.
• Gebeliğin 3 ve 4. aylarında omurilik ve beyin sapı ile ilgili refleksler oluşmasına rağmen merkezî sinir sisteminin beyin kabuğunu ilgilendiren işlevleri doğumda bile tam gelişmemiştir.

Genellikle hamileliğin tamamlanması sonucu yaklaşık 270 gün sonra çocuk doğar. Bu dönemden önce doğan çocuklar prematüre olarak adlandırılır.

Hamilelikte Bebeğin Gelişimini Olumsuz Etkileyen Faktörler

Gebelik süreci hem genetik hem de çevresel faktörlerden etkilenen bir süreçtir. Bebeğin gelişimini etkileyen en önemli çevresel faktörlerden biri annenin ve çevresindekilerin kullandığı zararlı maddelerdir. Sigara, alkol, madde bağımlılığı gibi alışkanlıklar anne ve bebek sağlığını doğrudan olumsuz etkiler.

Gebelik sürecindeki beslenme yanlışlıklarının veya eksikliklerinin gelişmekte olan bebek üzerindeki etkileri mevcuttur. Bu olumsuz etkilerin sınırlandırılması için annelerin vitamin, mineral ve kalsiyum dengelerine dikkat etmekle birlikte sağlıklı (yağ ve protein açısından dengeli) bir yeme alışkanlığına sahip olmaları gerekir.