İlk Çağ’da Başlıca Medeniyet Havzaları

Bikifi Instagram'da

3200’lü yıllarda Sümerlerin yazıyı bulmasıyla başlayan tarihi çağların başında İlk Çağ gelir. İlk Çağ’daki başlıca medeniyet havzaları olarak İran, Hint, Çin, Mezopotamya, Yunan, Anadolu, Mısır ve Doğu Akdeniz medeniyetlerini örnek gösterebiliriz. Tarihteki önemli olayların kronolojisine ve başlıca medeniyet havzalarını ele alacağız.

İlk Çağ’daki Bazı Önemli Olayların Kronolojisi

İlk Çağ’daki Medeniyet Havzaları

İran Medeniyeti

• İran’da kurulmuştur.
• İki uygarlık devlet kurmuştur: Medler ve Persler
• Geniş topraklara sahip Persler, satraplık denilen eyalet sistemini oluşturmuşlardır. Eyalet yöneticileri “satrap”lar merkezden atanmıştır.
• Persler, gelişmiş bir posta teşkilatı kurmuşlardır. Tarihte bilinen ilk posta teşkilatıdır.
• Sardes’ten başlayan ve başkentleri Sus’a kadar uzanan Kral Yolu’nu yapmışlardır. Dolayısıyla gelişmiş bir ticaretleri vardır.
• Zerdüştlük dinini benimsemişlerdir. İyilik ve kötülüğün mücadelesi anlayışını benimsemişlerdir. Tapınaklarına “ateşgede” adı verilmiştir.
• Persler sanat anlayışında “Pers üslubu” adı verilen bir sanat oluşturmuşlardır. Büyük kayaları oyarak mezarlar yapmış ve bunları kabartmalarla süslemişlerdir.
• Büyük İskender son vermiştir.

Hint Medeniyeti

• İndus ve Ganj Nehir’leri boylarında ortaya çıkmıştır. Doğal kaynakları ve iklim yönünden oldukça elverişli topraklara sahiptirler. Bu nedenle sık sık istilaya uğramışlar ve özgün bir uygarlık kuramamışlardır.
• Kast sistemini geliştirmişlerdir.
  • Kast sistemi= Mesleklerin babadan oğula geçtiği ve aynı geleneklere bağlı bulunan çeşitli sosyal sınıflardan oluşan sistemdir. Kast sistemi İlk Çağ’da görülen en katı sosyal tabakalaşmadır.
• Hint medeniyetinde, matematikçiler sıfırı ilk defa kullanmıştır.
• Sayı sistemindeki gelişme aritmetiğin gelişim hızını etkilemiştir.
• Hindistan’dan başlayıp Akdeniz’e kadar devam eden Baharat Yolunda ticaret faaliyetlerinde bulunmuşlardır.
• Sanskritçe denilen bir dil ve İndus yazısını kullanmışlardır.
• Hinduizm ve Brahmanizm’den başka Hindistan’da Taoizm, Konfüçyüsçülük, Maniheizm dinleri varlık göstermiştir.
• Hindistan’la ilgili ilk bilgiler Veda adı verilen metinlerde görülür.

⭐Hindistan’da güçlü bir devlet, önemli bir medeniyet ve bir millet anlayışı oluşmamasının sebepleri;

1. Çok değişik din, dil, ırk, mezhep vs.’den insanların bulunması,
2. İklimin çok sıcak olması,
3. Kast sistemi

Çin Medeniyeti

• Sarı Irmak boylarında kurulmuşlardır.
• Yerleşik yaşam uygarlığının ilk önemli temsilcileridir.
• Çin uygarlığının oluşmasında Türk, Moğol ve Tibet uygarlıkları katkı sağlamıştır.
• Çin’de hanedanlıklar ülke yönetiminde etkili olmuştur.
• Çin’de en yaygın dinler Konfüçyanizm, Taoizm ve Budizm’dir.
• Mürekkep, kağıt, barut, pusula ve matbaayı ilk defa Çin Uygarlığında ortaya çıkmıştır.Bu durum Çinlilerin kültürel alanda ilerlediklerini gösterir.
• Galileo’dan önce güneş lekeleri konusunda bilgi vermişlerdir.
• Günümüzde de kullanılan geleneksel tıbbın tedavi yöntemleri olan masaj ve akupunkturu kullanmışlardır.
• İpek Yolu’nu oldukça kullanmışlar hatta hakim olabilmek adına Türklerle mücadele etmişlerdir.
• Türk akınlarından kurtulmak için Dünyanın 7 harikasından biri olan Çin Seddi‘yi yapmışlardır.
• Çin’de iki türlü mimari gelişmiştir.: Askeri mimari (Çin şeddi) ve Dini mimari (Budist tapınakları).
• Çin’de resim, kumaş işleme, porselen imalatı, heykelcilik, çinicilik gibi zanaat ve sanat dalları gelişmiştir.
• Budizm, resim ve heykelciliğin gelişiminde etkili olmuştur.
• Çin’de tarih yazıcılığı gelişmiştir. Türkler hakkında ilk bil­giler Çin kaynaklarında mevcuttur.

Mezopotamya Medeniyetleri

• Mezopotamya, Orta Doğu’da Fırat ve Dicle Nehirlerinin arasındaki bölgeye denir. Bereketli Hilal adı da verilmektedir.
• Mezopotamya birçok medeniyete ev sahipliği yapmış bir coğrafyadır. Göç yolları üzerinde bulunması, iklimin uygun, topraklarının verimli, sulama olanaklarının gelişmiş olması etkenleridir.
• Ulaşım, mimarlık, madencilik, çömlekçilik, dokumacılık, çiftçilik ve kanal yapımında gelişmişlerdir.
• Mezopotamya medeniyetleri aritmetik işlemlerde çarpım tablosunu kullanmış ve dört işlem yapmıştır.
• Alan ölçümleri ve su kanalları açmak için geometriden yararlanmışlardır.
• Dairenin alanı ve silindirin hacmini bulmuş ve “pi” sayısı için 3,125 değerini belirlemişlerdir.
• Çemberi 360 dereceye bölmüşlerdir.
• Mezopotamya’da astronomi gelişmiş, Ay ve Güneş tutulmaları hesaplanmış ve takvim yapılmıştır.
• Mezopotamya’nın siyasi tarihi Sümerler ile başlar.

📚 EK BİLGİ: Mezopotamya uygarlıklarını “ASABE” olarak kodlayabilirsiniz. (Asur, Sümer, Akad, Babil ve Elam)

Sümerler

• Mezopotamya’da siyasi tarih Sümerler ile başlamıştır.
• Sümerler, ilk siyasi örgütlenme olan şehir devletleri şeklinde yaşamışlardır. Bu şehir devletlerine “site” adı verilmiştir. En önemli şehirleri Ur, Uruk, Lagaş şehirleridir.
• Şehir devletlerinin başında dini ve siyasi gücü olan “patesi ya da ensi” adı verilen krallar vardır. Rahip-krallar tarafından yönetilmişlerdir.
• Çok tanrılı inançları vardır.
• Sümerler, tanrılarının yüksekte olduğunu düşündüklerinden tapınak olarak “Ziggurat” adı verilen yüksek kuleler yapmışlardır. Bu tapınakların en üst katından tanrılarını gözlemlemişler; böylece ilk astronomi çalışmalarını başlatmışlardır.
• M.Ö. 3000 yılında çivi yazısını bulmuşlardır.
• Dünyadaki ilk yazılı hukuk kuralları diyebileceğimiz yasaları Lagaş Kralı Urgakina yapmıştır. Sümer yasalarında maddi cezalar ağırlıklıdır. Fidye esası vardır.
• Gılgamış, Yaradılış ve Tufan destanları oluşturulmuştur.
• Sümerlerde bilim gelişmiştir. Özellikle Matematik, Astronomi, Geometri gibi bilimler gelişmiştir.
• Ay ve Güneş tutulmalarını hesaplamış; Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter, Satürn gibi gezegenleri tespit etmişlerdir.
• Takvimlerini ay yılı esasına göre hazırlayan Sümerler, bir yılın uzunluğunu sadece 4,5 dakikalık hata ile hesaplamışlardır.
• Sümer şehir devletlerinin siyasi varlıklarına Akadlar son vermiştir.

Babiller

• Mutlak krallığın ilk önemli temsilcileridir.
• Samiler tarafından Başkenti Babil olmak üzere kurulmuştur.
• En önemli kralları Hammurabi’dir. Kral Hammurabi dine dayalı devlet anlayışı yerine, gücünü ordudan alan mutlak krallık anlayışını getirmiştir. Rahip-kral özelliğine son vermiştir.
• Hammurabi kanunları ilk anayasa niteliğindeki kanunlardır. Daha serttir ve kısasa dayalıdır. Ceza, mülkiyet, ticaret alanlarında döneminin en gelişmiş kanunlarını yapmıştır.
• Mimaride gelişmişler, Babil Kulesi ve Babil’in Asma Bahçeleri gibi eserler inşa etmişlerdir.
• Hammurabi’den sonraki süreçte devlet zayıflamış ve Hititler bu devlete son vermiştir. Fakat Babiller, II. Babil ile ikinci kez devlet kurmuşlardır. Yahudiler, II. Babil devleti zamanında sürgün edilmiştir. Bu devlete Persler son vermiştir.

Asurlular

• Merkezleri Ninova’dır.
• Dünyadaki ilk kütüphane Ninova’da Asurlar tarafından kurulmuştur.
• Asurlular, toprakları tarıma elverişli olmadığı için hayvancılık ve ticaretle uğraşmışlardır.
• Sard’dan başlayıp Ninova’ya kadar uzanan Kral Yolu’nu çokça kullanmışlardır.
• İlk sömürge imparatorluğudur.
• Anadolu ve pek çok yere ticari koloniler kurmuşlardır.
• Bu koloniler aracılığıyla Anadolu’ya yazıyı taşımışlardır. Anadolu’daki ilk yazılı kaynaklar Asur tüccarlarının bıraktıkları Kültepe tabletleridir. Böylece Anadolu’da tarihi çağları başlatmışlardır.
• Çok tanrılı dine inanmışlardır.

Akadlar

• Akade adlı başkentleri vardır. Kral Sargon tarafından kurulmuş devlettir.
• Akadlar tarihte bilinen ilk imparatorluk ve düzenli orduyu kurmuşlardır.
• Tarım gelişmiştir. Su kanalları yapmışlardır.
• Zafer anıtı ve Agade tapınakları mimari eserleridir.
• Savaşçı bir toplum olarak Mezopotamya’da ön plana çıkmışlardır.

Elamlılar

• Sümer ülkesini istila etmişlerdir.
• Sami kökenlidirler.
• Başkentleri Sus’tur.
• Sümer kültürünü devam ettirmişlerdir.
• Madencilik, çömlek yapımı ile seramik sanatında ilerlemişlerdir.
• Mezopotamya’nın en güçsüz devletidir.
• Asurlular tarafından yıkılmışlardır.

Yunan Medeniyeti

• Dorlar tarafından Yunanistan ve Ege adalarında kurulmuştur.
• “Polis” denilen şehir devletleri halinde örgütlenmişlerdir. En önemli polisler; Atina, Korint, Sparta, Larissa’dır. Polislerin başında “Tiran” denilen krallar vardır.
• Denizcilikte ilerlemişler ve Ege, Karadeniz ve Akdeniz’de kolonicilik faaliyetlerinde bulunmuşlardır.
• Yunan uygarlığı, Helenistik kültürün en önemli temsilcisi olmuştur.
• Roma uygarlığının temellerini atmışlardır.
• Dünyada ilk defa demokratik yönetim Örneği Yunan Uygarlığında görülmüştür.
• Sınıflar arası mücadeleler yaşanmış ve bunları sona erdirmek için hukuki düzenlemeler yapmışlardır. Bunlardan Drakon Kanunları, Solon KanunlarıKleistenes Kanunları en önemlileridir.
• Başta Zeus olmak üzere Olimpos dağında oturan tanrıları adına düzenledikleri yarışmalar olimpiyatların temelini oluşturmuştur.
• Felsefede Aristo, Eflatun, edebiyatta Homeros (İlyada ve Odisse), tarihte Tukitides önemli bilim adamlarıdır.
• Alfabe ve takvime katkıda bulunmuşlardır.
• Yunan Uygarlığı çok tanrılı bir dine sahiptir.
• Yunanlılarda mimari ve heykel sanatı gelişmiştir.

Anadolu Medeniyetleri

Anadolu; coğrafi konumu, uygun iklimi, verimli toprakları, ulaşım yollarının üzerinde bulunması nedeniyle tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Anadolu geçiş bölgesi niteliğinde olduğu için birçok medeniyetten de etkilenmiştir.

Anadolu’nun tarihi Yontma Taş devrine kadar uzanmaktadır. Tarih öncesi dönemleri aydınlatan birçok eser Anadolu’da bulunmaktadır. Örneğin Yontma Taş dönemini aydınlatan ilk kalıntılar Antalya’da Karain ve Beldibi mağa­ralarında bulunmuştur. Aynı zamanda yine Cilalı Taş dönemini aydınlatan eserlere ise Konya-Çatalhöyük, Burdur-Hacılar’da rastlanmıştır. Anadolu’nun en önemli yerleşim yerleri olarak Kayseri-Kültepe, Çanakkale-Truva, Yozgat-Alişar sayılmaktadır.

Anadolu’da ilk siyasi yapıyı Hattiler kurmuştur. Daha sonrasında Hititler, Urartular, Liyalılar, Frigyalılar ve İyonyalılar Anadolu’da uygarlıklar kurmuşlardır.

Hititler

• Anadolu uygarlıklarının ilkini Hititler oluşturmaktadır.  
• Başkentleri Hattuşaş’tır. (Boğazköy-Çorum)
• Feodalite yönetim biçimini ilk kullanan devlet Hititlerdir.
• Pankuş adında bir meclis bulunmaktadır.
• Tavananna denilen kraliçe yönetimde söz sahibidir.
• Çok tanrılı din vardır. Her şehrin bir tanrısı olduğundan ülkelerine “Bin Tanrı İli” adı verilmiştir.
• Hititler hukuk kurallarında kadın haklarına yer vermiş, evlilik, boşanma, nikah gibi konulara değinmişlerdir.
  • Dünyada ilk defa Medeni Kanun Hititlerde kullanılmıştır.
• Hititler yaşadıkları olayları “Anal” adını verdikleri günlüklere yazmışlardır. Olayları kaydederken tanrıya hesap vereceklerini düşünerek yalan katmamışlar, doğruları yazmışlardır.
  • Anallar dünyada tarih yazıcılığını başlatan ilk örneklerdir.
• Asurların yazıyı getirmesi ile çivi ve resim yazılarını kullanmışlardır.
• İvriz ve Yazılıkaya Kabartmaları önemli eserlerindendir.
• Mısırlılarla Hititler dünyada ilk meydan savaşı olan Kadeş Savaşını yapmışlardır. Savaşın ardından dünyada ilk yazılı antlaşma olan Kadeş Antlaşmasını yapmışlardır.

Lidyalılar

• Gediz ve Küçük Menderes nehirleri arasındaki bölgede kurulmuştur.
• Başkentleri Manisa’daki Sard şehridir.
• Kral Yolu sayesinde Mezopotamya ile olan ticareti geliştirmişler ve çok zenginleşmişlerdir. 
• Kara ticaretinin öncü devletlerinden olmuşlardır.
• Parayı bulmuşlardır. Böylelikle ticaretin gelişmesinde önemli rol oynamışlardır.
• Orduda paralı asker kullanmışlardır. Orduya önem vermemeleri çabuk yıkılmalarında etkili olmuştur.
• Çok tanrılı dinlere inanmışlardır. Ölülerini tümülüs adı verilen yüksek tepeciklere eşyalarıyla birlikte gömmüşlerdir.
• Karun hazinesibu uygarlığa ait günümüze ulaşan en önemli mirastır.
• Altın işlemeciliğinde ileri gitmişlerdir.
• Persler tarafından yıkılmışlardır.

Frigler

• Kızılırmak ile Sakarya nehirleri çevresinde kurulmuşlardır.
• Merkezi Gordion’dur. (Ankara – Polatlı)
• En önemli kralları Kral Midas’tır.
• Frigyalılar tarıma önem vermişler ve tarımı korumak için yasalar koymuşlardır. Örneğin, öküzünü kesene, sabanını kırana, ekilmiş araziye zarar verene ölüm cezası vermişlerdir. 
• Kilim dokumacılığı ve hayvancılık gelişmiştir. 
• “Tapates” adı verilen dünyaca ünlü kilimleri vardır.
• Dini inançları çok tanrılıdır. 
• En büyük tanrıları bereketi simgeleyen Kibele (Ana Tanrıça) idir.
• Friglerden günümüze kalan en önemli eserler Kral Midas’ın mezarı ve Kibele tapınaklarıdır.

Urartular

• Doğu Anadolu’da Van Gölü çevresinde kurulmuşlardır.
• Başkentleri Tuşpa’dır. (Van)
• Tarım, hayvancılık, taş işlemeciliği ve madencilikle uğraşmışlardır.
• En önemli kralları Haldi‘dir.
• Urartular, tabiat varlıklarına çok önem vermişlerdir. Krallara ait ev ve oda biçiminde mezarlar yapmışlardır. Öldükten sonra yaşama inanmışlar ve mezarlarına çeşitli eşyalar koymuşlardır.
  • Ahiret inançları vardır.
• Su kanalları ve ilk barajları yapmışlardır.

İyonyalılar

• Diğer bir adıyla Akalardır.
• Dor istilası nedeniylekaçan Akalar Efes, Milet, Foça ve İzmir’de polis adı verilen şehir devletleri kurmuşlardır.
• Bu şehir devletleri, önceleri kralların ve soyluların oluşturduğu oligarşi ile sonradan da aristokratik (soylu) cumhuriyetlerle yönetilmişlerdir.
  • Bu durum Demokratik yönetim yapısının ortaya çıkmasında etkili olmuştur.
• Tıpta Hipokrat, tarihte Heredot, felsefede Diyojen, matematikte Pisagor, Tales gibi bilim adamları yetişmiştir.
• İyonya’da gelişmiş bir ticaret ağı oluşturmuşlardır. Koloniler kurmuşlardır.
• Çok tanrılı din anlayışı vardır.
• İyonyalılar Fenike Alfabesi’ni kullanmışlar ve geliştirmişlerdir.
• Mimaride iyon nizamı adı verilen bir tarz oluşturmuşlardır. Artemis tapınağı ve Hera tapınağı en önemli eserleridir. 

Mısır Medeniyeti

• Nil deltasında kurulmuşlardır.
• Kapalı bir bölge olduğu ve toplumun tutuculuğundan dolayı çevreden fazla etkilenmemişlerdir. Bu nedenle tarih öncesi dönemleri sırasıyla yaşayan tek toplumdur.
• Önceleri Nom denilen şehir devletleri vardır. Sonraları merkezi krallık gerçek­leşmiştir.
• “Firavun” adı verilen dini ve siyasi gücü olan tanrı-krallar ülkeyi yönetmişlerdir.
• Mısırlılar, hiyeroglif adı verilen resim yazısı kullanmışlar ve papirüs adı verilen kağıdı yapmışlardır.
• Çok tanrılı dinler görülür.
• Ahiret inancı kuvvetlidir. Bu nedenle mumyacılık ve anıt mezar yapımı gelişmiştir. Mısır’da firavunlar için piramitler, halk için ise labirent adı verilen mezarlar yapılmıştır.
• Tıp, eczacılık, kimya, matematik, geometri, takvim, hiyeroglif gelişmişlerdir.
• Matematikte ondalık sayı sistemini bulmuşlar, “pi sayısı”nı bugünkü değerine yakın hesaplamışlardır.
• İlk güneş takvimini icat etmişlerdir.
• Hititler ile yaptıkları ve Suriye’yi paylaştıkları “Kadeş Antlaşması” ilk yazılı antlaşmadır.

Doğu Akdeniz Medeniyeti

Fenikeliler

• Kuruldukları bölge Lübnan çevresidir.
• Deniz ticaretinde oldukça gelişmişlerdir.
  • Tarihin ilk “deniz kolonici” devletidir.
• Akdeniz’in ilk uzman gemicileri ve tüccarlarıdır.
• Fenikeliler 22 harfli ilk alfabeyi oluşturmuşlardır.
  • Bu alfabe Yunanlılar ve Romalılar tarafından düzenlenmiş ve günümüzdeki Latin alfabesi meydana getirilmiştir.
• Çok tanrılı inanca sahiptirler.

İbraniler

• Kenan Diyarı (günümüzdeki Filistin-İsrail bölgesi)’nda yaşamışlardır.
• Hayvancılık ile uğraşmışlardır.
• İbraniler tek tanrılı bir inanışa sahip ilk devlettir.
• Dinleri Musevilik’tir. (Milli bir din)
• Tanrılarına Yahova, kitaplarına Tevrat denir.
• Hz. Süleyman zamanında büyük bir devlet haline gelmişlerdir.
• Hz. Süleyman Mabedi önemli eserlerindendir.