📌 Protistler, ökaryot hücre yapısına sahip olan alemler içerisinde en ilkel, tek ve çok hücreli organizmaları barındıran gruptur
Protista alemindeki canlılar; bakteriler ve arkelerden zarlı organel bulundurması sayesinde ayrılırlar. Protista alemini oluşturan canlılar; vücut şekilleri, üremeleri, beslenmeleri veya yaşam biçimleri yönünden çok büyük farklılıklar göstermektedir. Bir hücreli ve çok hücreli ökaryot canlılardan oluşur. Bireysel olarak, koloni halinde, serbest ya da parazit olarak yaşayan formları bulunur. Tatlı sularda yaşayan tek hücreli üyelerinde kontraktil koful (boşaltım kofulu) vardır.
Daha çok suyun içinde yaşarlar. Su dışında yaşayan türleri ise nemli bölgeleri veya diğer canlıların artıklarının içinde ve çevresinde yaşar.
Beslenmeleri fotosentez, absorbsiyon ya da fagositoz ile, çoğalmaları ise eşeyli ya da eşeysiz üreme ile gerçekleşen protistlerin hareketsiz olanları olabildiği gibi, kam çı, siller ya da yalancı ayaklarla hareket edenleri de bulunur. Günümüzde soyu devam eden yaklaşık 60.000 üyesi bulunurken, 60.000 kadar da soyu tükenmiş fosil türü bilinmektedir. Protista alemi; kamçılılar, silliler, kök ayaklılar, sporlular, cıvık mantarlar ve algler olmak üzere 6 grup altında incelenirler.
Protozoalar
Bir hücreli canlılardan oluşmuş bir protista grubudur. 4 bölümde incelenir.
Kamçılılar
Tek hücreli olup vücudunun ön tarafında hareketi sağlayan bir ya da birkaç kamçı bulundururlar. Çoğalmaları uzun eksen boyunca ikiye bölünme şeklindedir yani eşeysiz ürerler. Öglena, Giardia ve Noctiluca örnek olarak verilebilir. Bu grubun popüler canlı türü öglenadır.
Öglena: Bunlar tek hücreli, kloroplast taşıyan fotosentetik canlılardır. Çoğunlukla tatlı sularda yaşarlar. Dolayısıyla ışık varlığında fotosentez yaparlar. Geceleri ise, hayvanlar gibi besinlerini organik olarak dışarıdan alırlar. Yani gündüz ototrof, geceleri heterotrof yaşarlar. Işığın varlığını algılayan göz lekesi gibi ufak bir yapısı vardır. Bu yapı sayesinde ototrof veya heteretrof hareket edeceğine karar verir.
Kamçısı bulunur ve bu sayede hayvanlar gibi aktif hareket yapabilir. Karbonhidratlar paramellum halinde depo edilir. Bu madde nişasta ve glikojenden farklıdır. Öglenanın etrafı pelliküla denilen sert bir yapıyla çevrilmiştir. Bu yapı canlıyı, iç ve dış etkilerden korur.
Kök Ayaklılar
Besin alma ve hareket, yalancı ayakdenilen sitoplazma uzantıları ile sağlanır. Kamçılılara ve sillilere göre daha az organel taşırlar. Heterotrof beslenirler. Bu gruptaki canlıların en tanınmış örnekleri amiple ve ışınlı canlılardır (radiolaria). Belirli bir hücre şekilleri yoktur.
Sporlular
Spor denilen özel hücrelerle çoğalan tek hücreli canlılardır. İnsanlarda ve hayvanlarda parazit olarak yaşayan türleri vardır. Sporlulardan en çok bilinen Plazmodyum malaria isimli tür, insanlarda sıtma hastalığına neden olur. Hareket etmelerini sağlayan özel bir yapıya sahip değildirler. Üremelerinde eşeysiz üreme eşeyli üremeyi takip eder. Buna meteganez denir.
Silliler (Ciliata)
Sillerle kaplı bir hücrelilerdir. Silliler Tek hücrelilerin en gelişmiş sınıfıdır. Canlının çevresi pelikula denilen sert bir yapı ile korunmuştur. Pelikulada, sil veya kirpik denilen uzantılar bulunur. Sitoplazmalarında, büyük ve küçük çekirdek gözlenir. Büyük çekirdek metabolizma olaylarını ve eşeysiz üremeyi kontrol ederken, küçük çekirdek eşeyli üremeden sorumludur. Vücutlarında hücre ağzı, yutak ve boşaltım açıklığı gibi yapılar bulunur. Heterotrof beslenme görülür.
En tanınmış üyesi terliksi hayvan yani paramesyumdur. Paramesyum tatlı sularda yaşar ve hücresine giren fazla suyu atmak için 2 tane kontraktil kofula ihtiyaç duyar. Vücudunun dış yüzeyinde hareket etmeye ve besinleri yakalamaya yarayan sillerbulunur. Sillerin arasında trikosist adı verilen savunma iğneleri bulunur.
Algler
Tatlı ve tuzlu sularda ya da nemli yerlerde yaşayan ökaryot canlılardır. Gerçek kök, gövde ve yaprakları gelişmemiştir. Kloroplast içerdikleri için fotosentez yaparak kendi besinlerini üretirler. Suda yaşayan heterotrof canlıların besin ve oksijen kaynağıdırlar. Bir hücreli ve çok hücreli olanları vardır. Bu gruptaki canlılar, bitki benzeri bazı özellikleri göstermelerine rağmen, bitkilerin tüm özelliklerini içermedikleri için algler sınıfında incelenir.
Cıvık Mantarlar
Mantarların protistlere benzeyen grubudur. Ancak hücre çeperine sahip olmadıkları için ve amipsi hareket yaptıkları için mantarlar aleminde incelenmezler. Belirgin şekilleri yoktur. Çok çekirdekli hücrelere sahiptirler.
Nemli ve organik maddece zengin ortamlarda yaşarlar. Heterotrof canlılardır. Ayrıştırıcı olduklarından madde döngüsünde rol oynarlar. Besinlerini amiplerde olduğu gibi yalancı ayaklarıyla alırlar.
Protista Alemindeki Canlıların Biyolojik Önemi ve İnsan Sağlığıyla İlişkisi
Protistaların sularda yaşayan türleri buralarda yaşayan balıkların ve diğer hayvanların besin kaynağını oluşturmaktadırlar. Bir hücreli alglerden diatomerlerin ölü kabukları diş parlatıcı toz yapımında kullanılır ve diş macunlarının yapısına parlatıcı olarak katılır. Bir hücreli alglerin bazı türleri zehir üreterek birçok balık türünün ölümüne neden olabilmektedir.
Bazı protozoa türleri, insanlarda çeşitli hastalıklara neden olabilmektedirler. Örneğin amip insanlarda, dizanteri denilen bir hastalığa sebep olmaktadır.
Bu konudan sonra tek hücreli canlılardan çok hücreli canlılara geçiş adındaki konu anlatımımızın okunması önerilir.
