Bitkiler, fotosentez yapan, ökaryotik, ağaçlar, çiçekler, otlar, yosunlar ve benzeri organizmaları içinde bulunduran çok büyük bir canlılar alemidir. Tam parazit olmayan bitkiler hariç hepsi; kloroplast içerirler ve fotosentezle inorganik maddelerden organik madde üretirler (yani ototrofturlar). Karasal yaşamın oksijen ve besin kaynağıdırlar. Hücre zarlarının üzerinde selülozdan oluşan hücre çeperi bulunur.
✍ Karşılaştıma: Bitki ve Hayvan Hücreleri Arasındaki Farklılıklar
- Bitkilerin fotosentez yoluyla ürettiği ve depoladığı organik maddeler, besin zinciri yoluyla diğer canlılara aktarılır.
- Bitkilerde yapraklar mumsu bir madde olan kütin ile kaplanmıştır.
- Çöl gibi kurak ortamlara uyum sağlayan bitkilerde ise yapraklar körelerek, dikenlere dönüşmüş; gövde, oransal olarak yüzeyi azaltmak ve ısınmayı engelleyerek su kaybını önlemek amacıyla silindir veya küre şeklini almıştır.
- Bazı tam parazit olan bitki türleri klorofil taşımadığı için fotosentez yapamaz.
- Bitkilerde genelde yaprakların alt yüzeyinde O2-CO2 değişimini ve terlemeyi sağlayan açılıp kapanabilen stoma denilen açıklıklar bulunur.
Bitkilerin Temel Yapısı
- Bitkilerin toprak üstü kısımlarına sürgün, toprak altı kısımlarına kök denir.
- Bitkilerin kökleri, topraktan suyun ve suda çözünmüş hâlde bulunan mineral tuzların alınmasını sağlar.
- Fotosentez sonucu üretilen maddeleri depolar ve bitkiyi toprağa bağlar.
- Bitkilerde, kök, gövde, dal, yaprak, çiçek, meyve, tohum gibi yapılar bulunur
- Bitkiler kök, gövde ve yaprakları ile eşeysiz; çiçek, meyve, tohum gibi yapılarıyla eşeyli olarak çoğalır.
- Bitkilerde eşeyli üreme spor veya tohumla gerçekleşir.
- Bazı bitkilerde tohum oluştuktan sonra meyve gelişir.
Bitkilerin Sınıflandırılması
Bitkiler alemi yukarıda bulunan şemadaki gibi damarlı ve damarsız bitkiler olmak üzere 2 ana kategoriye ayrılır.
Damarsız Bitkiler
- İletim demetleri bulunmayan bitkilerdir
- Üreme ve gelişmelerinde çiçek ve tohum oluşturamazlar
- Kara ortamına tam uyum sağlayamadıklarından nemli yerlerde yaşarlar
- Gerçek kök, gövdeleri ve iletim demetleri yoktur
- İhtiyaç duydukları suyu nemli ortamdan doğrudan difüzyonla alır
- Hem eşeyli hem de eşeysiz olarak ürerler. Eşeysiz üremeleri sporla olur.
Damarlı Bitkiler
- Damarlı tohumsuz bitkiler ve damarlı tohumlu bitkiler olmak üzere iki kategoriye ayrılır.
- Damarlı bitkilerin büyük bir kısmı karada yaşar ve iletim demeti bulundururlar.
- İletim demetleride ksilem (odun borusu) ve floem‘den (soymuk borusun) oluşur.
- Ksilemden su ve suda çözünmüş bir takım inorganik maddeler taşınır.
- Floemden ise yapraklarda üretilen fotosentez ürünleri de dahil olmak üzere organik maddeler taşınır.
Damarlı Tohumsuz Bitkiler
Tohum oluşturma özelliği olmayan iletim demeti bulunduran bitkilerdir. Bu bitkiler tohum yerine sporla çoğalırlar (metagenez görülür). Toprak altı gövdelerine rizom denir. Bu grubun en bilinen üyesi eğrelti otlarıdır. Eğrelti otları daha çok nemli bölgelerde, orman altlarında veya bataklıklarda yetişir.
Damarlı Tohumlu Bitkiler
Tohum ve çiçek oluşturma yeteneği olan iletim demeti bulunduran bitkilerdir. Damarlı tohumlu bitkilerin genel özellikleri şu şekilde sıralanabilir;
- Gerçek kök, gövde ve yapraklara sahiptirler.
- Eşeyli ve eşeysiz olarak ürerler
- Döllenme gerçekleştikten sonra embriyonun ve besin deposunun bulunduğu bir yapı oluştururlar. Bu yapıya tohum taslağı adı verilir ve meyve ile birlikte olgunlaşır.
- Genel olarak tohumlarda; tohum kabuğu, embriyo ve çenek (besin doku) bulunur.
- Damarlı tohumlu bitkiler tohumlarının özelliklerine göre kendi içinde ikiye ayrılır. Açık tohumlular ve kapalı tohumlular.
Açık Tohumlular
Tohum taslakları, meyve yaprakları tarafından örtülmeden açıkta tohum meydana getiren bitkiler. Daha da basit bir ifadeyle bu bitkilerin tohumları kozalaklar gibidir. Yaprak dökmeyen çok yıllık bitkilerdir. Gerçek çiçekleri olmayan bu bitkiler genellikle rüzgarla tozlaşırlar. Yaprakları çoğunlukla iğnemsidir. Çam bu türün aklınızda kalması için iyi bir hatırlatıcı örnektir. Bu türün çiçekleri ayrı eşeylidir.
Kapalı Tohumlular
Bu bitkilerde tohum taslağı meyve yaprak ile çevrili bir odacık içinde olduğundan, tohumun oluşumu kapalı olarak gerçekleşir. Endospermleri triploit (3n) kromozomludur.
Açık tohumlulara göre daha gelişmişlerdir. Bitkiler aleminin en geniş kısmını oluştururlar. Meyve olarak adlandırılan yapıları vardır. Kendi içlerinde tek ve çift çenekli olmak üzere ikiye ayrılır.
- Tek Çenekli Bitkiler
- Embriyolarında bir tane çenek bulunduran bitkilerdir. Genellikle tek yıllık otsu bitkilerdir. Saçak kök taşırlar ve yapraklarında paralel damarlanma vardır. Bu tür bitkilerde kambiyum bulunmaz. Örnek olarak; tahıllar, soğanlı bitkiler, muz ağacı, zencefiller, orkideler, palmiyegiller, ananas, papirüs, şeker kamışı verilebilir.
- Çift Çenekli Bitkiler
- Embriyolarında iki tane çenek bulunduran bitkilerdir. Tek yıllık veya çok yıllık olabilirler. Çok yıllıklarında kambiyum bulunur. Bu sayede enine kalınlaşma görülür. İletim demetleri düzenlidir.
- Kazık kök taşırlar ve yapraklarında ağsı damarlanma vardır. Bitkilerin büyük bir kısmı çift çeneklidir ve en gelişmiş bitki grubu çift çenekli bitki grubudur.
Bitkilerin Hayatımızdaki Önemi
Bitkilerin hayatımızdaki önemine değinecek olursak; fotosentez yaptıklarından diğer canlılara oksijen ve besin kaynağı olarak hizmet eder. Her yıl bitkiler tarafından kullanılan su miktarı 280 milyar ton, CO2 miktarı 680 milyar ton, ve kullanılan bu maddelere karşılık olarak atmosfere bırakılan oksijen miktarı ise 500 milyar tondur. Ayrıca bitkiler bir çok hayvana ev sahipliği yaparlar. Bunun dışında inorganik besin döngülerinin devam etmelerinde ve doğal ısının belirli bir seviyede tutulmasında bitkilerin rolü çok büyüktür.
Bitkiler; mevsimlerin düzenlenmesinde, erozyonun önlenmesinde, toprağın zenginleştirilmesinde önemlidir. Ayrıca canlılara yaşam ortamı sunar, su döngüsüne katkı sağlar, çevre kirliliğini önler, dünyayı ultraviyole ışınlardan koruyan ozon tabakasının oluşmasına yardımcı olur ve küresel ısınmayı engeller.
