İmparatorlukların ulus devletlere dönüşmesine neden olan iki önemli gelişme yaşanmıştır: Westphalia Antlaşmaları ve Fransız İhtilali.
Westphalia Barışı, Fransız Devrimi’ne giden yolu açmış ve Fransız Devrimi’nin getirdiği ulusal egemenlik ilkesi, yerel ve bölgesel ayrıcalıkları yok etmiştir. Milliyetçilik ve demokrasi akımları, XIX. yüzyıldan itibaren ulus devletin yaygınlaşmasında etkili olmuş, XX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ulus devlet anlayışı küresel ölçekte yaygınlık kazanmıştır.
Çok uluslu bir yapıya sahip olan Osmanlı Devleti, Fransız İhtilali ile ortaya çıkan milliyetçilik akımlarından en çok etkilenen devlet olmuştur. Osmanlı Devleti bünyesinde bulunan uluslar etkilenerek bağımsızlık için destek aldıkları devletlerinde yardımları ile isyan etmiştir.
Sırplar ve Yunanlılar başta olmak üzere Osmanlı Devleti’ne bağlı Balkan ulusları, ayrılıkçı hareketlere girişmeye başlamıştır. Bu uluslar, özellikle 1828-1829 ve 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşları ile kendi ulus devletlerini kurmak için istedikleri fırsatları bulmuştur. Bu savaşlar sonunda imzalanan Edirne Antlaşması ile Yunanistan, Berlin Antlaşması ile de Sırbistan, Romanya ve Karadağ ulus devletleri kurulmuştur. II. Meşrutiyet’in meydana getirdiği karışıklıklardan istifade eden Bulgaristan, Balkan Savaşları’nı fırsat bilen Arnavutluk da bağımsızlığını ilan etmiştir.
Osmanlı Devleti’nin Balkan topraklarında Sırbistan, Yunanistan, Bulgaristan gibi ulus devletlerin ortaya çıkışı, beraberinde demografik hareketleri de beraberinde getirmiştir. Hristiyan topluluklar, çoğunluğu sağlamak için o bölgelerdeki Türk topluluklarını azaltmayı amaçlamıştır. İşgal edilen bölgeden Müslüman ve Türklerin çıkarılması için birçok zul üm ve baskı yapılmıştır. Yunanistan, Bulgaristan ve Makedonya’dan; Anadolu’ya doğru kafileler halinde göç dalgaları başlamıştır.
Milliyetçilik akımının etkisi ile ve Avrupalı devletlerin uyguladığı politikalar nedeniyle Balkanlardaki güven ortamı bozulmuştur. 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı sonunda imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşması da Osmanlı tarihinde bir dönüm noktası olmuştur. Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti, gayrimüslim tebaanın çoğunlukta olduğu topraklar dışında bir Müslüman Türk toprağı olan Kırım kaybedilmiştir.
Fransız İhtilalinin yaydığı milliyetçilik akımı ve Rusya’nın Balkan coğrafyasına yönelik politikaları, Balkanlarda da benzer siyasi sorunları ortaya çıkartmıştır. Hristiyanların faaliyetleri sonucu, Türkler bölgede azınlık durumuna düşürülmeye çalışılmıştır. 93 Harbi sonrası daralan Osmanlı topraklarına göç etmek zorunda kalan Türk ve Müslümanların büyük bir kısmı İstanbul’a ve Anadolu’ya, diğer bir bölümü de Batı Trakya’ya yerleşmiştir.
⭐ Anadolu’yagöçlerin nedenleri;
- Yoğun baskılar,
- Yaşanan savaşlar,
- Can güvenliğinin olmamasıdır.
Muhacirler; bütün malını mülkünü bırakıp geldikleri Anadolu’da, yerleştikleri yerlerde büyük sıkıntılar çekmiştir. 1912-1913 Balkan Savaşları sonucunda Balkanların siyasi haritası önemli ölçüde değişmiştir. Bu savaşlarda Osmanlı Devleti, Avrupa’daki topraklarının yaklaşık %80’ini, Avrupa’da yaşayan nüfusunun da %70’ini kaybetmiştir. Bu göçler Osmanlı Devleti’nin iktisadi ve sosyal problemlerle uğraşmasına neden olmuştur. Balkanlardan gelen göçmenlerin sorunlarını çözmek için İskan ve İaşe komisyonu ile Sevkiyatı Muhacirin komisyonu kurulmuştur.
Son Dönem Osmanlı Nüfusundaki Değişim: Kayıplar ve Göçler
XIX. yüzyıldan itibaren Osmanlı nüfus yapısını en çok etkileyen olaylar arasında Kırım ve Kafkaslardan gelen göçler yer almıştır. 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı sonunda imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşması, Osmanlı’nın Kırım Hanlığı’nı kaybetmesine yol açmış, bu durum Türk-İslam dünyası için önemli sosyal sonuçlar doğurmuştur. Rusya, ele geçirdiği Kırım ve Kafkasya bölgelerine Slavları yerleştirirken, yerli Müslüman halkı göçe zorlamış ve asimilasyon politikaları uygulamıştır.
Baskılar ve katliamlar nedeniyle çok sayıda Müslüman, Osmanlı topraklarına göç etmiştir. Osmanlı Devleti, bu muhacirlerin yerleşimini kolaylaştıran düzenlemeler yapmış ve onları Anadolu ile Rumeli topraklarına iskân etmiştir. Özellikle 93 Harbi sonrasında göçler hızlanmış ve 1831-1882 yılları arasında Anadolu’daki Müslüman nüfus iki katına çıkmıştır.
XIX. yüzyılda Rusya ve Fransız İhtilali’nin etkisiyle Balkanlarda ulus devletlerin kurulması ve Osmanlı’dan ayrılma süreçleri, bölgedeki Müslüman Türk nüfusu ciddi şekilde etkilemiştir. 1829 Edirne Antlaşması ile Yunanistan, 1878 Berlin Antlaşması ile Sırbistan, Romanya ve Karadağ bağımsızlıklarını kazanmıştır. 1908’de Bulgaristan, 1912-1913 Balkan Savaşları sırasında da Arnavutluk bağımsızlığını ilan etmiştir.
Hristiyan topluluklar, Balkan Türklerini azaltmaya yönelik baskı ve katliamlar gerçekleştirmiş, binlerce Müslüman Türk, Anadolu’ya göç etmek zorunda kalmıştır. Balkan Savaşları sırasında Osmanlı Devleti, Avrupa’daki topraklarının %80’ini ve nüfusunun %70’ini kaybetmiştir. 1878-1914 arasında Balkanlardan Anadolu’ya 2.200.000 kişi göç etmiştir.
Bu göçler Anadolu’nun kırsal kesimlerinde ziraat yapılan alanların artmasına ve yeni yerleşim birimlerinin oluşmasına katkı sağlasa da plansız yerleşimler ve şehirlerde nüfus artışı gibi sorunlara da neden olmuştur. Göçmenlerin yerleştirilmesi için 1913’te İskan-ı Muhacirin Nizamnamesi yayımlanmış ancak devletin içinde bulunduğu zorluklar nedeniyle göçmenler büyük sıkıntılar yaşamıştır.
