İnsanlar ilk zamanlarından beri doğal kaynakları kullanarak yaşamlarını sürdürmüştür. Dolayısıyla doğal kaynakların türü ve kullanım miktarı sürekli değişmiştir. İnsanların ihtiyaçlarının değişmesi ve yeni icatları ile birlikte sulama kanalları açılmış, barajlar yapılmış, enerji kaynakları ve madenler işlenmiştir. Bu faaliyetler ise çevre sorunlara neden olmuştur.
Doğal kaynakların aşırı tüketilmesi ve yenilenememesi, çevre sorunlarının küresel bir boyut kazanmasına neden olmuştur. Küresel çevre sorunları; Sanayi Devrimi’nden sonra teknolojik gelişmeye bağlı olarak doğal kaynakların daha yoğun bir biçimde kullanılması ile hızlanmıştır. Son yıllarda gerçekleşen küresel iklim değişikliği, ozon seyrelmesi, asit yağışları, çölleşme, biyoçeşitliliğin azalması vb. olumsuzluklar küresel çevre sorunları olarak kabul edilmektedir.
⭐ Küresel çevre sorunları;
- Ozon tabakasının seyrelmesi
- Biyolojik çeşitliliğin yok olması
- Küresel ısınma
- İklim dengesizlikleri
- Asit yağmurları
- Erozyon
- Çölleşme
- Suların kirlenmesidir.
Küresel İklim Değişikliği
Beşeri faaliyetler sonucu sera etkisi yapan gazların atmosferdeki oranlarının hızla artmasıyla gerçekleşen küresel iklim değişikliği, küresel çevre sorunlarının başında yer alır. Karbondioksit, metan, diazotoksit, kloroflorokarbon gibi gazlar, yeryüzünden yansıyan ısının atmosfer dışına çıkmasını engelleyerek sera etkisinin artmasına ve dünyanın daha fazla ısınmasına neden olmaktadır.
Sanayi Devrimi’nden sonra fosil yakıtların aşırı kullanımı, sanayileşme, hızlı nüfus artışı ve ormanların yok edilmesi gibi nedenlerden dolayı sera etkisinde ciddi bir artış görülmektedir. Yapılan araştırmalara göre iklim değişikliğinin en önemli nedeni insan faaliyetleridir. Bu konuda yapılan araştırmalarda 1906 ve 2005 yılları arasında dünyanın sıcaklığı O,74°C civarında artış göstermiştir. Küresel iklim değişikliğinin tarım, orman ve bitki örtüsü, tatlı su kaynakları, deniz seviyesi, insan sağlığı ve biyoçeşitlilik üzerinde önemli etkileri vardır.
⭐ Küresel ısınmaya bağlı olarak ortaya çıkan çevre sorunları;
- Buzulların eriyerek deniz seviyesinin yükselmesi,
- Kıyılarda toprak kaybı,
- Temiz su kaynaklarının tuzlu suya karışması,
- Yaz sıcaklarının artması,
- Orman yangınları,
- Çöl ve ırmak sularında azalma,
- Kuraklık,
- Bazı bölgelerde aşırı yağışların ve dondurucu soğukların görülmesi,
- Bu değişiklikler sonucunda bitki ve hayvan türlerinin azalması ve yok olması,
- Dünya’daki sıcaklık ortalamalarının yükselmesi ve iklim değişiklikleri,
- 1960’lardan bu yana küresel kar tabakasının %10 azalması,
- Batı Avrupa’ya ilkbaharın, 1975 yılına göre bir ile iki hafta daha erken gelmesi,
- Günümüzde buzulların ortalama kalınlıklarının 1980 yılına göre 6 metre daha ince olması,
- Alp Dağları’nda buzullarla kaplı alanın, 1850 yılındakinin yarısından daha az olması,
- Kuzey ve Güney Kutbu’ndaki buzullardan kopan parçaların sayısının ve büyüklüklerinin her geçen yıl biraz daha artması,
- Deniz seviyelerindeki yükselme,
- Isınan hava, daha fazla su buharı barındırdığı için Dünya’daki bazı bölgelerde yağış miktarının, sellerin ve fırtınaların artması; bazı bölgelerde ise kuraklığın artması,
- Göl ve ırmaklardaki tatlı su kaynaklarının %20 oranında azalmasıdır.
Ozon Seyrelmesi
Ozon gazı zehirli ve yakıcı bir gazdır. Stratosfer katmanı içerisinde bulunmaktadır. Bu gazın en önemli işlevi, Dünya’yı Güneş’ten gelen zararlı ultraviyole ışınlarına karşı korumaktır. Ultraviyole ışınlar, canlılar için çok zararlıdır. Örneğin; ultraviyole ışınlar bitkilerin büyüme hızını yavaşlattığı gibi cilt kanserine ve göz hastalıklarına neden olur.
Klor, flor ve karbon içeren bileşikler Kloroflorokarbon (CFC) gazları; buzdolabı, klima, sprey, deodorant gibi ürünlerde bulunan Hidrokloroflorokarbon (HCFC) gazları ve yangın söndürücü olarak kullanılan gaz Halonlar ozon tabakasının seyrelmesine neden olmaktadır.
⭐ Ozon tabakasının incelmesinin sonuçları;
- Gözde katarakt problemine neden olur.
- Yoğun ultraviyole ışınlarından dolayı cilt kanserine neden olur.
- Bitkilerde fotosentez hızını düşürür, ürünlerde azalmaya neden olur.
- İnsanlarda bağışıklık sistemine zarar verir.
- Bitki ve hayvanlara zarar verdiği için biyoçeşitliliği bozar.
- Dünya üzerinde sıcaklık artışı ile beraber küresel ısınmaya neden olur.
Asit Yağmurları
Asit yağmurları; sülfür ve azot oksit gibi kimyasal maddelerin su buharı ile birleşerek aside dönüşmesi ve
su döngüsü ile yağmur veya kar olarak yeryüzüne dönmesi ile oluşmaktadır. Kısacası çok miktarda kükürt ve azot içeren bu tip yağmurlara “asit yağmurları“ denir. Asit yağmurları, özellikle Sanayi Devrimi’nden sonra etkisini hissettirmeye başlamıştır.
⭐ Asit yağmurlarının zararları;
- Sulara düşen asit yağmurları, sudaki asit dengesini bozar ve deniz canlılarını etkiler.
- Havada bulunan sülfat solunum yoluyla alınmakta ve bronşit, astım, kanser gibi çeşitli hastalıklara neden olmaktadır.
- Mermer gibi kalsiyum karbonat kayaçlardan yapılmış olan eserlere zarar verir.
- Topraktaki alüminyumun çözülmesine neden olur ve ağaç köklerinin besinlerden faydalanmasını engeller.
- Ormanlar yok olur.
⭐ Asit yağmurlarınınoluşmasını engellemek için yapılması gerekenler;
- Fosil kökenli enerji kaynakları yerine, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı yaygınlaştırılmalıdır.
- Yeşil alanların yüz ölçümü artırılmalı orman tahribatının önüne geçilmelidir.
- Şehir içi ulaşımlarda özel araçların yerine toplu taşıma araçları kullanılmalıdır.
- Sanayi tesislerinin bacalarına filtre takılmalıdır.
- Emisyonu fazla olan araçlara sınırlandırma getirilmeli ve araçların bakımları düzenli olarak yapılmalıdır.
Çölleşme, Kuraklık ve Erozyon
Erozyon; verimli alanların dış kuvvetler tarafından aşındırılması ve süpürülmesidir. Erozyon doğal ve hızlandırılmış olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. En tehlike erozyon çeşidi, insan etkisi sonucunda ortaya çıkan hızlandırılmış erozyondur. Kökleri aracılığıyla toprağı bir arada tutan ve aşınmalarını yavaşlatan bitki örtüsünün tahrip edilmesi; anız yakılması; tarlaların nadasa bırakılması; otlak ve çayırlarda aşırı ve sürekli hayvan otlatılması hızlandırılmış erozyona neden olmaktadır.
Dünya genelinde nemli ve yarı nemli bölgelerde akarsu erozyonu, kurak bölgelerde ise rüzgar erozyonu etkilidir. Erozyonun hızla devam ettiği bölgelerde çölleşme görülmektedir. Yağışın az, su kaynaklarının yetersiz, kurak mevsimlerin uzun, toprağın ince ve gevşek, bitki örtüsünün seyrek olduğu alanlarda çölleşme daha hızlıdır.
⭐Kuraklık ve çölleşmenin zararları;
- Arazi ve ekosistemlerin biyolojik üretkenliği kaybolarak tarımsal üretim azalır.
- Biyoçeşitlilik azalır.
- Toprak erozyonu hızlanır.
- Yer altı su seviyesinin alçalmasına bağlı olarak su kıtlığı yaşanır.
- Çölleşen bölgelerde görülen fakirlik ve açlığa bağlı olarak göçlerde artış yaşanır.
Bitki ve Hayvan Türlerinin Tahribi
Kentleşme, çölleşme, yangınlar ve orman tahribatı, küresel ısınma gibi birçok küresel çevre sorunu bazı bitki ve hayvan türünü yok etmiş, bazılarının da nesillerini tehlikeye sokmuştur. Biyoçeşitliliğin hızla azalmasında etkili olan başlıca faktörler; madencilik faaliyetleri, tarımsal faaliyetler, şehirleşme ve artan enerji ihtiyacı şeklinde sıralanabilir.
Yüzyıllar boyunca insanlar, haşerelerden korunmak ya da tarım alanlarını zararlı böceklerden korumak için bilinçli olarak türleri başka alanlara salıvermiş ya da bir türü farkında olmadan bir kıtadan diğerine gemilerle taşımıştır. Ait olmadığı yerde yaşamaya başlayan bu türlerin bir kısmı, yerli türlere zarar vermiş ve ekolojik dengenin bozulmasına neden olmuştur.
