Solunum Çeşitleri

📅 24 Mart 2016|27 Şubat 2022
Solunum Çeşitleri

Konu Özeti

Farklı canlılar, yaşam ortamları vb. sebeplerden dolayı farklı solunum sistemlerine sahiptir. İnsanlar memeliler sınıfında olduğu için akciğer solunumu yapmaktadır. İnsanlar oksijenli solunum yapar ve gaz alışverişi sırasında dışarı karbondioksit verir içeri oksijen alır.

Bu konuda
  • Solunumun tanımını ve solunum çeşitlerini
  • Farklı canlılardaki solunum tiplerini
öğreneceksiniz.
Instagram Logo
Bikifi Instagram'da

Oksijenli solunum yapan bir canlının hücreleri için gerekli oksijeni vücuduna alma ve hücreye taşıma olayına solunum (gaz alışverişi) denir. Oksijenli solunum yapan canlılar için gaz alışverişi sırasında karbondioksit verilir oksijen alınır.

Akciğer, deri ve solungaç; gaz alışverişinde kullanılan başlıca organlar arasındadır. Solunum olayı iç solunum ve dış solunum olmak üzere iki kısımda gerçekleşir.

Dış solunum: Solunum organlarıyla dış ortamdan hava alınması ve verilmesi, yani soluk alıp vermeye denir.

İç solunum: Solunum organındaki oksijenin hücrelere, hücrelerdeki karbondioksitin solunum organına gelmesine denir. İnsanlarda bu transfer işlemi kan ve dolaşım sistemi aracılığıyla yapılır.

UYARI! Oksijenli solunum hücre içinde atp üretilmek için gerçekleşen tepkimelere denir. Eğer konu anlatımı içinde sadece solunum diye ifade edilmişse dış veya iç solunum anlatılmaya çalışıyordur.

Canlılarda Solunuma Hızlı Bir Genel Bakış

Tek Hücrelilerde Solunum

Tek hücreli canlılarda solunum sistemi için özelleşmiş bir yapı bulunmaz. Gaz alışverişi hücre yüzeyinden difüzyonla gerçekleşir.

Bitkilerde Solunum

Bitkilerde solunum stoma, lentisel ve kökler aracılığıyla gerçekleşir. Günün belirli saatlerinde (“fotosentez hızı = oksijenli solunum hızı” şartı sağlandığı zamanlarda) solunum yapmayabilir. Ancak bu iki tepkimenin hızı çok az bir süre eşit olarak devam eder; bu yüzden bunu bir istisna sayabiliriz.

Bitkilerde diğer hayvanlardaki gibi sadece oksijen girişi karbondioksit çıkışı gözlemlenmemektedir. Fotosentez hızının yüksek olduğu öğle saatlerinde stomalardan karbondioksit girişi oksijen çıkışı gözlemlenir.

Su bitkilerinde ise gaz alışverişi tek hücreli canlılardaki gibi difüzyonla gerçekleşir.

Hayvanlarda Solunum

İlkel hayvanlarda (sünger veya sölantere gibi) solunum sistemi için özel bir yapı oluşmamıştır. Bu nedenle solunum hücre yüzeyinden difüzyonla gerçekleşir.

Hayvanlar türlerine göre deri solunumunu, solungaç solunumunu, trake solunumunu ve akciğer solunumunu belirli oranlarda yaparlar. Örneğin bazı gelişmiş, dış örtü bulunduran, hayvanlar deri solunumunu daha az yaparken akciğer solunumunu daha çok yapar. Bazı hayvanlar (balık gibi) sadece solungaç solunumu yapar. Bazı böceklerde, çok ayaklılarda ve kabuklularda sadece trake solunumu görülür.

Kısacası hayvanların gelişmişlik düzeyine göre farklı solunum tipleri mevcuttur. Kimi hayvanlar bu solunum tiplerinden birkaçını aynı anda yapabilir.

Solunum Çeşitleri

Bütün solunum organları aynı amaca hizmet eder. Havadaki oksijeni, dolaşım organına oradan da hücreye almak (veya direk hücreye de geçebilir). Havadan dolaşım sistemine geçiş kısmı difüzyon ile olur. Bu difüzyon hızını arttırmak için solunum yüzeyleri daima nemlidir.

Deri Solunumu

Deri solunumu toprak solucanı ve ergin kurbağalarda görülmektedir. Deri solunumu nemli vücut yüzeyinden gerçekleşir. Gaz değişimi difüzyonla gerçekleşir.

Deri Solunumu

Deri solunumuna (yardımcı solunum yöntemi olarak) insanlarda (%1-5) ve ergin kurbağalarda da (yaklaşık %25) rastlanır.

Solungaç Solunumu

Solungaç solunumu; başta balıklar olmak üzere, suda yaşayan çoğu omurgasız ve omurgalı canlıda ve kurbağa lavralarında görülür. Solungaç solunumuyla suda çözünmüş olan oksijen canlının dolaşım sistemine alınır.

Solungaç solunumu yapan canlıların en büyük sorunu suda havadakine göre daha az oksijen bulunmasıdır. Bu sorunun çözümü solungaçların üzerinden daha çok su geçirmek ve difüzyon hızını arttırmaktır. Balık, suyu ağzından alır, solungaç yaprakları üzerinden geçirir. Bu arada oksijen difüzyonla kana geçer. Aynı yolla karbondioksit de dışarı atılır. Kanın solungaç iplikçiklerindeki akışı, suyun solungaçlar üzerindeki akışının tersi yönündedir. Bu durum difüzyon hızının artmasını böylece daha fazla oksijen alınmasını sağlar.

Solungaç Solunumu

Ters akım olayı sayesinde sürekli sudan kana oksijen geçişi olur ve sudaki oksijenin çoğundan faydalanılır.

Detay Not: Gazlar soğuk sularda daha çok çözünür. Bu yüzden soğuk sular oksijence daha zengindir.

Trake Solunumu

Karada yaşayan eklembacaklılarda ve böceklerde görülür. Trake solunumunda oksijen kan aracılığıyla taşınmaz. Bu yüzden trake solunumu yapan canlıların kanlarında solunum pigmenti bulunmaz.

Bu canlılarda stigma adı verilen açıklıklar bulunur. Bu açıklıktan hava girişi-çıkışı sağlanır. Stigmalar trake borularına bağlıdırlar. Trake boruları gazı gittikçe incelen trakeol borusuna aktarır. Trakeol borusunun sonunda bir sıvı bulunur. Bu sıvı sayesinde nemli ortam sağlanmış olur ve difüzyonla gaz alışverişi başlar. Trake boruları kitin yapılıdır, bu sayede çok esnektir. Kırılma, zedelenme veya kapanma gibi bir durum yaşanmaz.

Trake Solunumu

Sivrisinek gibi canlılar trake solunumu yaptıkları için uçtukça solunum gerçekleştirirler. Aynı zamanda böcekler trake solunumunu gerçekleştirebilmek için vücutlarını kasıp gevşetirler. Trake solunumu gaz alışverişinin en hızlı gerçekleştiği solunum yöntemidir.

Kitapsı akciğer: Eklem bacaklılardan örümceklerde ve akreplerde trakeler kitap sayfaları gibi yan yana dizilmiştir. Bu nedenle kitapsı akciğer adını alır. Bu yapılar derinin hemen altında bulunur ve birbirine paralel dizilmiş epitel dokudan meydana gelir. Kitapsı akciğer de trake sisteminde olduğu gibi stigma adı verilen solumun deliği ile dışarı açılır.

Akciğer Solunumu

Akciğer solunumu kuşlarda, sürüngenlerde, memelilerde ve ergin kurbağalarda görülür. Her canlı türünde enerji ihtiyacına göre farklılaşmış çeşitli akciğer tipleri mevcuttur. Ergin kurbağalarda kese şeklinde, sürüngenlerde bölmeli, kuşlarda hava keselerine bağlı akciğerler bulunur.

Akciğer Solunumu

Akciğerler sudan karaya çıkışta evrimleşmiştir. Bu yüzden kara yaşamına adapte olan canlıların akciğeri daha gelişkindir. Kurbağa akciğerinde bronş ve soluk borusu yoktur. Sürüngenlerin akciğeri ise biraz daha gelişmiş bir yapıdadır ve bölmelere ayrılmıştır.

Kuşların akciğerinde akciğere bağlı hava keseleri bulunur. Bu hava keseleri kuşların yoğunluğunu azaltarak uçmalarına yardımcı olur. Balıklarda bulunan ters akım prensibi kuşlarda da bulunur. Böylece yükseklerde -oksijen seviyesinin düşük olduğu yerlerde- bile oksijen ihtiyacını karşılar.

Kuşlarda hava akciğer kanalı boyunca “tek yönlü” hareket eder. Akciğerlerin giriş ve çıkış kanalları birbirlerinden farklıdır ve bu kanallar boyunca uzanan özel hava kesecikleri sayesinde hava daimi olarak akciğer içinde tek yönlü olarak akar. Bu sayede kuş, havadaki oksijeni kesintisiz olarak alabilir. Böylece kuşun yüksek enerji ihtiyacı karşılanmış olur.

Ters akım ve tek yönlü akciğer sayesinde kuşlar soludukları havanın içindeki oksijenin %90’ından yararlanabilir.

Memeli akciğerinde ise alveol adında solunum yüzeyini genişleten yapılar vardır. Bu yapıların etrafı kılcal damar ağıyla kaplıdır. Alveol diğer omurgalı hayvanlarda bulunmaz. Alveollere ek olarak memeli akciğerinde kaslı diyafram bulunur. Kaslı diyafram sayesinde akciğerlerin çalışması kolaylaşır.

Benzer İçerikler
Hayvanlar Alemi: Omurgalılar ve İlkel Kordalılar
Güncel
Biyoloji

Hayvanlar Alemi: Omurgalılar ve İlkel Kordalılar

İçeriğe Git>
Hayvanlar Alemi: Omurgasızlar
Güncel
Biyoloji

Hayvanlar Alemi: Omurgasızlar

İçeriğe Git>
İnsanlarda Solunum Sistemi
Güncel
Biyoloji

İnsanlarda Solunum Sistemi

İçeriğe Git>
Dolaşım Çeşitleri ve Canlılar Üzerindeki Örnekler
Güncel
Biyoloji

Dolaşım Çeşitleri ve Canlılar Üzerindeki Örnekler

İçeriğe Git>
Hücre Zarı ve Madde Alışverişi
Güncel
Biyoloji

Hücre Zarı ve Madde Alışverişi

İçeriğe Git>
Canlıların Ortak Özellikleri
Güncel
Biyoloji

Canlıların Ortak Özellikleri

İçeriğe Git>
Copyright © 2024 Bikifi
Star Logo
tiktok Logo
Pinterest Logo
Instagram Logo
Twitter Logo