Hareket ile İlgili Temel Terimler

Bir cisim, sabit kabul edilen bir noktaya göre zamanla yer değiştiriyorsa, bu cisme hareket ediyor denir ve bu hareket etmeye başladığı noktaya referans nokta denir.

Sayı doğrusundaki 0 noktasını referans noktası kabul edilirse artı tarafa doğru giden hareketlilere pozitif yönlü, eksi tarafa doğru giden hareketlilere de negatif yönlü denir.

Hareket çeşitleri

Üç farklı hareket şekli tanımlayabiliriz. Bunlar; doğrusal hareket, dönme hareketi ve titreşim hareketidir.

• Doğrusal Hareket: Bir boyutlu öteleme hareketidir. Otomobil ve trenin hareketi buna örnektir.
• Dönme Hareketi: Sabit bir nokta etrafında çember çizerek hareket eden cisimler dönme hareketi yapmaktadır. Örneğin; vantilatör, dönme dolap.
• Titreşim Hareketi: Cisim sabit zaman aralığında sabit mesafeler arasında gidip gelme hareketi yapıyorsa titreşim hareketi yapıyor demektir. Örneğin; saat sarkacı.

Hareketle İlgili Kavramlar

Hareket bir sayı doğrusu üzerinde kabul edilerek aşağıdaki kavramlar açıklanmıştır.

Konum

Bir hareketlinin seçilen bir noktaya olan uzaklığına denir.

• Başlangıç noktasından cisme yönlendirilen doğru parçasına konum vektörü denir.
• ile gösterilir.
• Vektörel bir büyüklüktür.
• Birimi km, m, cm dir. SI birim sisteminde m dir.

Bir cisim önce pozitif yönde 3 birim hareket edip sayı doğrusunda +3 noktasına ilerler ise cismin başlangıç noktasına göre konumu +3 olur ve (konum vektörünün büyüklüğü) 3 olarak bulunur. Daha sonra ikinci bir hareket olarak +3 noktasından negatif yönde 5 birim ilerleyerek -2 noktasına kadar ilerler ise cimin başlangıç noktasına göre konumu -2 olur ve konum vektörü başlangıç noktasına göre hesaplandığı için 2 olur. Konum cismin bulunduğu noktayı anlatır.

Yer Değiştirme

Bir cismin harekete başladığı noktadan, son vardığı noktaya doğru çizilen düz çizgi (doğrusal uzaklık) hareketin yer değiştirme vektörüdür. Başlangıç konumu ve son konum arasındaki farka ( – ) yer değiştirme denir.

• Δx ile gösterilir.
• Birimi metredir.
• Vektörel bir büyüklüktür.

Üstte verdiğimiz örnekten yola çıkarak +3 konumundaki cisim -5 konumuna gider ise mutlak değer içinde son konumdan ilk konumu çıkararak yer değiştirme hesaplanır.

|(-5)-3|=8 m

Alınan Yol

Cismin hareketi boyunca çizdiği yörüngenin uzunluğuna alınan yol denir.

Dikkat! Hareketli bir araç aşağıdaki 1.yoldaki gibi aynı doğrultuda hareket etmiyor ise alınan yol ve yer değiştirme farklı olur.

• Şekilde K noktasındaki bir araç L noktasına ilk yoldan giderse 1000 m yol alırken yer değiştirmesi 200 m dir.
• İkinci yoldan giderse yol 200 m ve yer değiştirmesi de 200 m dir.

Sürat

Bir hareketlinin birim zamanda aldığı yola denir.

• Skaler bir büyüklüktür.
• Bir aracın Δt zamanda aldığı yol x ise sürat= olur.
• SI birimi m/s’dir. Bununla birlikte km/h veya cm/s gibi birimlerde kullanılır.

Hız

Bir hareketlinin birim zamanda yaptığı yer değiştirmeye denir.

• Vektörel bir büyüklük olup ile gösterilir.
• Birimi km/h, m/s, cm/s dir.
• Bir aracın Δt zamanda yaptığı yer değiştirme Δ ise hızı olur.

Dikkat!

Cismin hareketi aynı doğrultuda değil ise yer değiştirme ve alınan yol farklı olur demiştik. Bu sebepten dolayı iki farklı hızdan söz edebiliriz.

• Yer değiştirmenin zamana oranı hız veya ortalama hız olur ve vektöreldir.
• Alınan yolun zamana oranı ise sürattir ve skalerdir.