Fiilimsiler, fiillerden türeyerek isim, sıfat veya zarf olurlar. Fiilimsiler cümlede bir yan cümlecik oluşturur. Fiilimsiler fiil özelliğini kaybettiği için fiiller gibi çekimlenemez. Fiilimsiler olumsuzluk eki “-ma, -me” alabilir. Fiilimsiler 3’e ayrılır:
| İsim Fiil | Sıfat Fiil | Zarf Fiil |
|---|---|---|
| -ma, -ış, -mak | -an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş | -ken, -alı, -madan, -ince, -ip, -arak, -dıkça, -e….-e, -r…..-maz, -casına, -meksizin, -dığında |
İsim Fiil
Fiiller isim fiil eklerini alarak fiilimsi olurlar. Fiillerin aldığı olumsuzluk ekini isim fiil eki “-ma,-me” ile karıştırmamak gereklidir.
İsim fiil ekleri: -ma, -ış, -mak
Örnekler:
- Anlaşıldı, bu günkü toplantıdan kaçış yok.
- Hasta olmak istemiyorsan içeri gir.
- Hastaneye sadece muayene olmak için gidiyorum.
- Her zaman mutlu olma hayali kuruyorum.
- Akşamüstü yürüyüş yapmaya ne dersin tatlım?
- Şehirler arası otogarlarda bekleyişe hasret kaldık.
- Acaba yakınlarda oto yıkama var mı?
- Sinirliyken öyle bir bakış atıyorsun ki hepimiz korkuyoruz.
İsim Fiil Olmayan Örnekler:
- Bana sakın öyle bakma, üzülüyorum.
- Bu cümledeki “-ma” eki olumsuzluk ekidir. Bakma kelimesi de fiildir.
- Köşedeki bakkaldan çakmak aldım.
- Çakmak kelimesi kalıplaşmış bir kelimedir. Bu yüzden isim fiil değil, sadece isimdir.
- Bu havada dondurma mı yenir?
- Dondurma kelimesi kalıplaşmış bir kelimedir. Bu yüzden isim fiil değil, sadece isimdir.
Sıfat Fiil (Ortaç)
Sıfat fiiller cümlede genellikle sıfat olarak görev yaparlar. Sıfat fiil eklerini akılda kalması için “anası mezar dikecekmiş” şeklinde kodlayabiliriz. Sıfat fiiller olumsuzluk eki “-ma,-me” alabilir. Geniş zaman, gelecek zaman, geçmiş zaman ekleri veya bu eklerin olumsuzlarıyla “-maz, -acak, -miş” karıştırılmamalıdırlar.
Sıfat fiil ekleri: -an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş
Örnekler:
- Bu kapıdan çıkan bir daha geri gelmiyor.
- İnsanın karnı tokken yemek programlarını izleyesi gelmiyor.
- Bu toplantılara genelde okumuş insanlar gelir.
- Kendini bilmez insanları çok iyi tanırım.
- Dün gittiğimiz ormanda sararmış yapraklardan topladım.
- Bu filmde çok fazla tanıdık oyuncu var.
- Gelecek nesilden beklentimiz çok büyük.
- Deniz manzarasını seyreden birçok kişi vardı otelde.
Sıfat Fiil Olmayan Örnekler:
- Filmi bitirdikten sonra eve gidecek.
- Bu cümledeki “-ecek” eki gelecek zaman ekidir. Gidecek kelimesi sıfat fiil değil, bir fiildir.
- Kütüphaneden hiç kitap almadan çıkmış sonra da geri dönmemiş.
- Bu cümledeki “-miş” eki geçmiş zaman ekidir. Çıkmış ve dönmemiş kelimeleri sıfat fiil değil, fiildir.
- Bu saatte dışarıda top oynamak olmaz.
- Bu cümledeki “-maz” eki geniş zaman ekidir. Olmaz kelimesi sıfat fiil değil, fiildir.
- Gece geç saate kaldığımız için hiç dolmuş geçmedi.
- Dolmuş kelimesi kalıplaşmış bir kelimedir. Dolmuş kelimesi sıfat fiil değil, bir isimdir.
Zarf Fiil (Bağ Fiil/ Ulaç)
Zarf fiiller çekim eki almaz. Zarf fiiller birleşik cümlelerde iki cümleyi birbirine bağlar. Cümlelerde zarf görevinde bulunur. Bir cümlede zarfı bulmak için “Ne zaman? Nasıl?” sorularını sorabiliriz.
Zarf fiil ekleri: -ken, -alı, -madan, -ince, -ip, -arak, -dıkça, -e….-e, -r…..-maz, -casına, -meksizin, -dığında
Örnekler:
- Bu havada Edirne’den kalkıp İstanbul’ gelemem.
- Valizleri toplamadan tatile nasıl gideceğiz?
- Annemler gelince yemeğe otururuz.
- Seni gözlerine baktıkça, gözlerinde kaybolduğumu hissediyorum.
- Sokakta etrafa baka baka geldik.
- Sabahları yataktan kalkar kalkmaz bahçeye koşuyor.
- Bize baktığında önce bir duraksadı, sonra konuşmaya başladı.
- Sanki insanları küçümsercesine bakıyordu etrafına.
