Doğal kaynaklar; doğada kendiliğinden oluşmuş, insandan önce de var olan, oluşumunda insan aklının ve teknolojinin etkili olmadığı zenginlik ve enerji kaynaklarına denilmektedir. Doğal kaynaklar çeşitlilik göstermektedir. Bu nedenle de farklı ölçütlere göre sınıflandırmak mümkündür.
Yenilenme durumuna göre; yenilenebilen ve yenilenemeyen doğal kaynaklar olarak sınıflandırılabilirken canlılık durumuna göre de canlı ve cansız doğal kaynaklar olarak sınıflandırılabilir.
Yenilebilen Doğal Kaynaklar
Rüzgar
Rüzgarların enerjilerinden faydalanabilmek için rüzgarın esiş hızının ve esiş sıklığının fazla olması gerekir. Aynı zamanda esiş süresinin de uzun olması gerekmektedir. Rüzgarlar, sürekli bir enerji kaynağıdır.
Rüzgarlardan rüzgar santraller ile faydalanmak mümkündür. Rüzgar santralleri dışa bağımlı değildirler, gürültülü çalışırlar, geniş alana gereksinim duyarlar.
Elektrik enerji üretiminde, su depolamada, taşımacılıkta, soğutmada, su pompalamada ve tahılların öğütülmesinde kullanılırlar.
Dalga
Dalgalar, rüzgarlar sayesinde oluşurlar. Dalga enerji makineleri dalgaların yüzey hareketlerinden veya dalga basınçlarından enerji üretmektedir. Sadece deniz kıyılarında kullanılabildikleri için Dünya’da kullanımları azdır.
Elektrik enerji üretimi ve ulaşımda kullanılırlar.
Güneş
Güneş enerjisi temiz ve masrafsız bir enerji kaynağıdır. Güneş enerjisi, Güneş’in çekirdeğinde yer alan füzyon füzyon süreci ile açığa çıkan bir ışıma enerjisidir. Güneş’teki hidrojen gazının helyuma dönüşmesidir. Güneşlenme süresi uzun yerlerde kullanılır.
Konutların ısınmasında, sıcak su elde etmede, güneş ocakları veya fırınlarında, elektrik enerji üretiminde, sulamada, deniz suyundan tatlı su elde etmede, endüstri için buhar üretiminde, tarım ürünlerinin kurutulmasında, seraların ısınmasında ve tuz üretiminde kullanılır.
Su
Hidroelektrik santralleri en çevre dostu enerji üretim santralleridir. Diğer santraller gibi radyoaktif atıklara neden olmazlar.
Elektrik enerji elde etmekte, tarım, balıkçılık, ulaşımda, içme suyu olarak, akarsu taşımacılığında, sulamada, tatlı su balıkçılığında kullanılır.
Orman
Ormanlar çeşitli bitki ve hayvanları barındıran bir ekosistemdir. Doğru şekilde kullanıldığı takdirde kendini yenileyen bir kaynaktır. Ana ürünleri; odun, kereste, kağıt, mobilyadır. Yan ürünler ise; kozalak, reçine, ıhlamur, ada çayı, palamuttur.
Biyokütle enerji üretiminde, pişirmede, kağıt üretiminde, biyodizel üretiminde, mobilya ve kereste sanayisinde, elektrik enerjisi üretmede, konutların ısıtılmasında kullanılır.
Jeotermal
Jeotermal enerji yer kabuğundan gelen bir enerjidir. Jeotermal enerji ile sıcak su ve buhardan elektrik üretimi sağlanmaktadır.
Elektrik enerjisi üretmede, konutların ısıtılmasında, seraların ısıtılmasında, kültür balıkçılığında, kurutmada, endüstriyel amaçlı ve kaplıcalarda kullanılır.
Toprak
Toprak, tüm canlıların yaşam alanıdır. Besin kaynakları toprakta üretilir. Endüstrinin de önemli bir ham maddesidir.
Tarımsal faaliyetlerde, mesken yapımında, toprağa bağlı sanayilerde, ormancılık faaliyetlerinde kullanılır.
Yenilenemeyen Doğal Kaynaklar
Doğal Gaz
Yer altı boşluklarında petrolün üzerinde oluşan gaz karışımına doğal gaz denir. Kısacası petrolün gaz halidir. Doğal gaz çıkarıldıktan sonra boru hatları ile sıvılaştırılarak taşınmaktadır. Kullanımı çevre kirliliğine neden olmamaktadır. Fosil yakıttır. Doğal gazın yanması ile karbondioksit ve su buharı oluşmaktadır.
Elektrik enerjisi üretiminde, sanayide, konutların ısıtılmasında, ulaşımda kullanılır.
Petrol
Akarsular ile taşınan bitki ve hayvanlardan oluşmuş ve ayrışmış organik maddelerin veya su ortamındaki bitki ve hayvan kalıntılarının deniz tabanındaki çamurların içerisinde birikmesi ile oluşan ham yağa petrol adı verilir. Oluşması için milyonlarca yıl geçmesi gerekmektedir. Sıcaklık ve basınç etkisi ile sıvılaşırlar. Petrol kolay taşınır. Kolay tüketilir. Kalorisi yüksektir. Hava kirliliğine daha az neden olur. Katı atık bırakmaz.
Elektrik enerjisi üretiminde, ulaşımda, sanayide, konutların ısıtılmasında kullanılır.
Maden
Yer kabuğunda iç ve dış etkilerle oluşan, ekonomik yönden değer taşıyan minerallere maden denir. Maden çeşitliliği ve rezervi ülkelerin gelişmişlikleri üzerinde çok etkilidir.
Enerji üretiminde, inşaat sanayisinde, elektrik ve elektronik sanayide, ulaşımda, kuyumculukta, boya sanayisinde, kimyada, eşya yapımında kullanılır.
Kömür
Kömür, yanabilen bir organik tortul kayaçtır. Karbon, oksijen ve hidrojen elementlerinden oluşur. Isı, basınç ve mikrobiyolojik etkiler ile oluşur.
Elektrik enerjisi üretiminde, sanayide, kimya sanayisinde, demir çelik sanayisinde, ulaşımda, konutların ısıtılmasında kullanılır.
Doğal Kaynak – Ekonomi İlişkisi
Ekonomik kalkınma için bir ülkenin doğal kaynaklar bakımından zengin olması ve bu yönde bilgi birikimine sahip olması gerekmektedir. Aynı zamanda bu ülkelerde doğal kaynakları çıkartacak ve işleyecek teknolojiye, sanayiye, sermayeye ve iş gücüne de sahip olmaları gerekmektedir. Örneğin; Rusya, ABD, Kanada, İngiltere, Almanya, Fransa, Çin gibi ülkeler doğal kaynakları doğru şekilde kullandığı için ekonomik yönden gelişmiş ülkelerdir.
Bazı ülkeler ise zengin doğal kaynaklara sahip olmasına rağmen gerekli bilgi birikimi ve sermaye yetersizliğinden dolayı doğal kaynakları doğru kullanamadıkları için yeterince gelişememişlerdir. Bu ülkeler genellikle doğal kaynakları ham madde olarak ihraç etmektedir. Örneğin; Katar, Bahreyn, Nijerya, Güney Afrika Cumhuriyeti, Irak gibi ülkeler doğal kaynaklarını sadece ihraç etmektedir.
Doğal kaynak yönünden fakir ancak teknoloji, sermaye ve iş gücü yönünden zengin olan ülkeler de yurt dışından doğal kaynakları ham madde olarak almakta, işlemekte ve bu kaynakların bir bölümünü ihraç ederken bir bölümünü de kendilerine kullanmaktadırlar. Örneğin, Japonya yurt dışından aldığı ham maddeyi işler. Güney Kore, Tayvan, Hong Kong, Singapur gibi ülkeler örnek verilebilir.
Doğal kaynaklar bakımından fakir ve teknolojik gelişmeyi de sağlayamamış ülkeler doğal kaynaklarının çoğunu yurt dışından ithal etmektedir. Örneğin; Moğolistan, Çad, Namibya gibi ülkeler.
Türkiye’de Doğal Kaynak – Ekonomi İlişkisi
Türkiye, yer altı ve yer üstü doğal kaynakları bakımından zengin bir ülkedir. Türkiye’nin doğal kaynakları; toprak, su, orman ve madenlerdir. Bu doğal kaynaklar ise tarım, hayvancılık, sanayi ve turizm gibi ekonomik faaliyetlerde kullanılmaktadır.
- Toprak= Türkiye’de düz arazilerdeki topraklar tarımsal amaçla kullanılır. Ayrıca step ve çayır bölgeleri hayvancılık faaliyeti için uygun alanlardır ve bu amaçla kullanılmaktadır. Bunun dışında topraklar; kiremit, tuğla, cam, porselen, seramik ve çimento sanayilerinde ham madde olarak da kullanılır.
- Bitki Örtüsü= Step ve çayırlık alanlar hayvancılık faaliyetlerinde kullanılmaktadır. Ormanlar ise sanayide ham madde olarak ve yakacak olarak kullanılır. Aynı zamanda reçine, sığla yağı ve palamut gibi orman ürünlerinin üretimi de yapılmaktadır. ormanlardan elde edilen ürünler ilaç, gıda, kozmetik sanayilerinde de kullanılır. İnşaat sektörü de ormanlardan ham madde sağlamaktadır.
- Sular= Türkiye’de akarsular daha çok tarımsal sulama, hidroelektrik enerji üretimi, içme ve kullanma suyu olarak kullanılmaktadır. Aynı zamanda göl, deniz ve akarsular; balıkçılık, spor ve turizm faaliyetlerinde de kullanılır. Sıcak sular ise jeotermal enerji üretiminde, ısınmada ve kaplıca turizminde kullanılmaktadır.
- Rüzgar= Türkiye’de rüzgar hızının yüksek olduğu yerlerde rüzgar santralleri kullanılarak enerji elde edilmektedir. Örneğin; İzmir, Çanakkale, Hatay ve Aydın’da rüzgar santralleri bulunmaktadır.
- Güneş= Türkiye bulunduğu yer itibariyle güneşli gün sayısının fazla olduğu bir ülkedir. Özellikle Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz bölgelerinde güneş enerjisi kullanılmaktadır. Ayrıca güneşli gün sayısı fazla olduğu için Akdeniz ve Ege Bölgeleri kıyılarında deniz turizmi de gelişmiştir.
- Madenler= Demir, bakır, krom, boksit, bor gibi madenler sanayide ham madde olarak kullanılmaktadır. Taş kömürü, linyit, doğal gaz ise termik santrallerde enerji üretiminde ve konutların ısıtılmasında kullanılır. Petrol ise daha çok motorlu araçlarda kullanılmaktadır.
