Ülkelerin gelişmişlik düzeylerinin farklılığı, mevcut kaynakların kullanımı üzerinde önemli bir etkiye
sahiptir. Gelişmekte olan ülkeler, zengin doğal kaynaklara sahip olsalar bile teknolojik yetersizliklerden dolayı doğal kaynaklarını verimli şekilde işleyememektedir. Böylelikle hem hızlı bir şekilde doğal kaynaklarını tüketmekte hem de çevreye zarar vermektedirler.
Gelişmiş ülkelerin sahip olduğu teknoloji, çevreye yönelik yasal düzenlemeler ve toplumda oluşan çevre algısı bu ülkelerde kaynak kullanımına yönelik çevreye ne denli önem verildiğinin açık bir göstergesidir. Az gelişmiş ve gelişmekte olan bazı ülkelerde ise kaynak kullanımı noktasında çevresel faktörlerin pek dikkate alınmadığı görülmektedir.
Örneğin; İskandinavya’nın en büyük ülkesi ve ülke topraklarının yarısı ormanla kaplı olan İsveç’te Ormancılık Kanunu oldukça önemli bir yere sahiptir. İsveç’in sahip olduğu orman varlığını sürdürülebilir ve çevre duyarlılığı çerçevesinde işletmesi hem ülke ekonomisi hem de çevrenin korunması adına olumlu bir durum teşkil etmektedir. Öyle ki İsveç’te orman kullanımı doğal yaşamı, doğal kaynakları ve biyolojik çeşitliliği koruma ve sürdürme ilkesine bağlı olarak yapılmaktadır. Bu nedenle İsveç’te hangi ağacın kesileceği ve yerine hangi ağacın dikileceği görevlilerce tespit edilmektedir. Endonezya’da ise son yıllarda uygulanan yanlış politikalar sonucu sahip olduğu orman varlığının büyük bölümü kaybedilmiştir. Çıkarcı ve bilinçsiz tutum nedeniyle ülkede sadece 2012’de 8400 km²lik ormanlık alan yok edilmiştir.
Türkiye özellikle son yıllarda geliştirdiği projeler sayesinde mevcut kaynakları sürdürülebilir şekilde
kullanabilmektedir. Bunlardan biri olan Kanal Edirne Projesi ile Meriç Nehri üzerinde meydana gelen
taşkınların önlenmesi amaçlanmaktadır. Türkiye’de mevcut kaynakların sürdürülebilir kullanımına bir
örnek de Konya Ovası Projesi’dir. Konya Ovası, doğal faktörlerin yanı sıra yanlış arazi kullanımına bağlı olarak çeşitli çevre sorunları ile karşı karşıyadır. Çevre sorunlarının önlenmesi amacıyla hazırlanan proje kapsamında Göksu Nehri’nin sularının bir kısmı Konya Ovası’na aktarılmaktadır. Bu proje ile hem Konya Ovası’ndaki yer altı suları beslenecek hem de sulama suyu temin edilecektir. Ayrıca proje sayesinde bölgedeki yerleşmelerin ihtiyacı olan içme, kullanma ve sanayi suyu da karşılanmış olacaktır.
Doğal Kaynak Kullanımında Çevre Planlamasının Önemi
Doğal kaynaklar, insan faaliyetlerini sürdürebilmek için gereksinim duyduğumuz su, toprak, orman, maden ve enerji kaynakları gibi unsurları kapsar. Günümüzde artan nüfus ve hızla gelişen endüstriyel faaliyetler, bu kaynakların bilinçli ve sürdürülebilir kullanımını kritik hâle getirmiştir. Çevre planlaması, doğal kaynakların korunması ve gelecek nesillere aktarılması için gerekli politikaların, yöntemlerin ve uygulamaların bütüncül şekilde ele alınmasıdır.
⭐Çevre Planlamasının Önemi;
- Kaynakların Sınırlılığı:
- Doğal kaynakların büyük bir kısmı yenilenemez veya kendini çok yavaş yeniler.
- Yoğun ve bilinçsiz kullanım, kaynakların tükenmesine ya da uzun vadede yok olmasına neden olabilir.
- Ekolojik Dengenin Korunması:
- Ormanların tahribi, su kirliliği ve biyoçeşitliliğin azalması gibi sorunlar ekosistem sağlığını doğrudan etkiler.
- Çevre planlaması, canlı türleri arasındaki hassas dengeyi gözeterek insan faaliyetlerini düzenlemeye yöneliktir.
- Sürdürülebilir Kalkınma:
- Ekonomik büyüme, çevre ve toplum arasındaki dengenin gözetilmesiyle mümkündür.
- Doğal kaynakların sürekliliğini sağlamadan, sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmak güçleşir.
- İklim Değişikliği ve Küresel Etkiler:
- Yenilenemeyen enerji kaynaklarının aşırı kullanımı, atmosfere salınan sera gazlarını artırır.
- Çevre planlaması, iklim değişikliğiyle mücadelede düşük karbonlu enerji kaynaklarının kullanımını teşvik eder ve karbon ayak izini azaltır.
Doğal kaynak kullanımında çevre planlaması, kaynakların sürdürülebilir yönetimini, ekolojik dengeyi ve uzun vadeli kalkınma hedeflerini bir arada gözeten temel bir yaklaşımdır. Gelecek nesillerin aynı imkânlara sahip olabilmesi için her türlü ekonomik faaliyet, çevresel etkiler ve toplumsal ihtiyaçlar ışığında dengelenmelidir. Bu nedenle hükümetler, sivil toplum ve özel sektör ortaklığıyla bilinçli kararlar alınarak, doğal kaynakların gereksiz yere tüketilmesi ve ekosistemlerin geri dönülmez şekilde tahrip edilmesi engellenebilir.
Türkiye’de Doğal Kaynak Kullanımının Çevresel Etkileri
Türkiye, konumu ve coğrafi çeşitliliği nedeniyle zengin doğal kaynaklara sahiptir. Enerji üretiminden tarıma, madencilikten ormancılığa kadar pek çok sektörde bu kaynaklar yoğun şekilde kullanılmaktadır. Ancak artan nüfus, sanayileşme ve kentleşme baskısı, doğal kaynakların sürdürülebilir şekilde yönetilmesini zorlaştırmakta; çevresel etkiler giderek belirginleşmektedir.
⭐ Ülkemizde görülen bazı çevre sorunları;
- Atık Sular ve Arıtma: Türkiye, kişi başına düşen 1.519 m³ tatlı su miktarıyla “su sıkıntısı çeken” ülkeler sınıfında yer almaktadır. Su kaynaklarının kullanım oranlarına bakıldığında, %73’lük pay tarım sektörüne, %16’sı evsel tüketime ve %11’i de sanayiye aittir. Artan nüfus ve büyüyen ekonomiyle birlikte kirlenen sular, yer altı ve yüzey sularını ciddi biçimde tehdit etmektedir. Şu anda atık suların %61’i arıtma tesislerinde temizlenebilmekte olup, bu tesislerin sayısını artırmak, arıtılmış suları sulamada yeniden kullanmak ve atık çamurları geri dönüştürmek için çalışmalar sürdürülmektedir.
- Erozyon: Türkiye yüzeyinin yaklaşık %80’i orta ve şiddetli erozyon riski altındadır. Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından 2017’de yayımlanan verilere göre, erozyon kontrolü ve ağaçlandırma çalışmalarının etkisiyle yıllık erozyon kaynaklı toprak kaybı, 500 milyon tondan 154 milyon tona düşürülmüştür. Bununla birlikte, tarım ve mera alanlarında verimli toprağın kaybı hala ciddi bir sorun olarak devam etmektedir. Ülkemizde erozyona karşı başarılı bir mücadele yürütülebilmesi için ilgili kamu kurumlarının, sivil toplum kuruluşlarının ve halkın geniş katılımı son derece önemlidir.
- Fosil Yakıt Kullanımı: Türkiye’de enerji ihtiyacı büyük ölçüde kömür, petrol gibi fosil yakıtlar kullanılarak karşılanmakta ve bu durum başta hava kirliliği olmak üzere çeşitli çevresel sorunlara neden olmaktadır. Buna karşın, jeotermal, güneş ve rüzgar gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı yaygınlaştıkça çevre sorunlarının hafifletilmesinde önemli katkılar sağlanabilir.
- Yer Altı Sularının Aşırı Kullanımı: Tarım arazilerinde aşırı düzeyde kullanılan yer altı suları azalmış; bu durum, Konya ve Karaman bölgelerindeki karstik arazilerde obruk oluşumunu artırarak yeni tehlikelere yol açmaktadır.
Türkiye’nin zengin doğal kaynakları, ekonomik büyüme ve toplumsal refah için kritik rol oynarken; bu kaynakların bilinçsiz ve aşırı kullanımı çevresel tahribata yol açmaktadır. Sürdürülebilir bir kalkınma modeli için, doğal kaynak yönetimiyle ilgili politika, eğitim ve teknolojik yatırımlarla çevresel etkileri en aza indirmek büyük önem taşır.
