Cümlede anlam konusu, bir cümleden anlam çıkarmamızı, cümlenin çeşidini, cümlenin üslubunu, konusunu, cümlelerdeki duygu, düşünce ve ifadeleri daha iyi anlamamızı sağlar. Cümlede anlamı; cümlede anlatım, cümle çeşitleri ve cümle yorumlama olmak üzere 3 başlıkta inceleyeceğiz.
Cümlede Anlatım
İçerik (Konu)
İçerik, yazarın yazdığı eserin konusu ile ilgili ifadelerin bulunduğu cümlelere denir.
Örnekler:
- Baharın gelmesiyle insanların sosyalleşmesini anlatıyor.
- Kışın sokaklarda kalan bir adamın hayatına değinmiş.
- Mutluluğun sebebini anlatan bir şiir.
Üslup (Biçem)
Üslup yazarın eseri yazma biçimidir. Üslupta, yazarın edebi dili, nazım biçimi, anlatım biçimi, gerçek veya mecaz anlam kullanımı, öğretici veya sanatsal anlatım seçimi gibi birçok farklı etken vardır.
Örnekler:
- Eserin dili çok ağır ve süslüymüş.
- Toplum için sanat anlayışını benimseyen yazarın eserlerinde öğretici ögeler daha baskın.
- Şiirde çokça Arapça ve Farsça kelime ve tamlamalar var.
Öznel Anlatım
Bir kişinin kendi bakış açısıyla kendi düşüncelerini söylemesi öznel anlatımdır. İfadelerin doğruluğu kişiye göre şekillenir.
Örnekler:
- Bence en güzel mevsim yaz.
- En sevdiğim yazar Sabahattin Ali.
- Sana kırmızı elbiseler çok yakışıyor.
Nesnel Anlatım
Nesnel anlatımda bir ifadenin doğruluğu herkes tarafından kabul görmüş veya kanıtlanabilir olmalıdır. Kişinin kendi duygu ve düşüncelerini içermez.
Örnekler:
- 1. Dünya Savaşı 1918 yılında bitmiştir.
- Osmanlı’nın ilk padişahı Osman Bey’dir.
- Marie Curie Nobel Ödülü almış bir fizikçidir.
Doğrudan Anlatım
Doğrudan anlatım, bir kişini kendi sözlerini veya başka birisinin sözlerini değiştirmeden aktarmasıdır.
Örnekler:
- Dayım “Yarın size geleceğiz.” dedi.
- Sizleri ağırlamaktan mutluluk duyarım.
- Kardeşime “Sakın bu kitaba dokunma!” dedim.
Dolaylı Anlatım
Dolaylı anlatım, başkasının ifadelerini kendi kelimelerimizle aktarmamızdır.
Örnekler:
- Testin önce kısa sorularını çözmemiz gerektiğini söyledi.
- Projeyi haftaya bitirmemiz için uyardı.
- Bize marketten deterjan almamızı söyledi.
Cümle Çeşitleri
Tanım Cümleleri
Tanım cümleleri, bir varlığın ne olduğunu açıklayan cümlelerdir. “Bu nedir?” sorusunun cevabı tanım cümlesini verir. Tanımlar öznel veya nesnel olabilir.
Örnekler:
- Umut, hayata tutunmamızı sağlayan en güçlü duygudur.
- Böbrek, omurgalılarda bulunan fasulyeye benzer bir organdır.
- Atom, bilinen evrendeki tüm maddenin kimyasal ve fiziksel niteliklerini taşıyan en küçük yapı taşıdır.
Neden-Sonuç Cümleleri
Neden-sonuç cümlelerinde yapılan eylem bir nedene bağlıdır. “için, -den, -den dolayı” gibi edatlar sıklıkla neden-sonuç cümlelerinde kullanılır.
Örnekler:
- Yağmur yağdığı için piknik yapamadık.
- Kar yağdığı için okullar tatil oldu.
- Kardeşim hasta olduğundan dolayı okula gidemedi.
Amaç-Sonuç Cümleleri
Amaç-sonuç cümlelerinde yapılan eylem bir amaca bağlıdır. “için, -diye, üzere” gibi edatlar sıklıkla amaç-sonuç cümlelerinde kullanılır.
Örnekler:
- Öğretmen olmak için bu kadar çok ders çalışıyorum.
- Voleybol takımına alınmak için antrenman yapıyorum.
- Yemek hazırlarken yorulmayın diye tepsi getirdim.
Koşul (Şart)-Sonuç Cümleleri
Koşul-sonuç cümlelerinde eylemin gerçekleşmesi bir koşula bağlıdır. Cümlelerde koşul anlamı sağlamak için “-sa/ -se, mi, ama” gibi edatlar kullanılır.
Örnekler:
- Ödevi yaparsan arkadaşınla buluşmana izin veririm.
- Seni aradı mı çıkarsın evden.
- Film izleyebilirsiniz ama sesini çok açmayın.
Açıklama Cümleleri
Neden-sonuç cümlelerinde sonucun önce açıklanıp “çünkü” gibi bağlaçlardan sonra nedenin söylendiği cümlelerdir.
Örnekler:
- Ablamın yanına gidemedim çünkü arkadaşımla ödevi hazırlıyorduk.
- Marketten meyve, sebze alamadım çünkü cüzdanımı unutmuşum.
- Sabah okula gidemedim çünkü alarmı kurmamışım.
Karşılaştırma Cümleleri
Birden fazla varlığın birbirlerine benzerlik, üstünlük gibi yönleriyle karşılaştırmasıdır. Karşılaştırma cümlelerinde “gibi, kadar, en, daha, çok, göre” gibi kelimeler kullanılır.
Örnekler:
- Kardeşin de senin gibi çok konuşkanmış.
- Dağın en yüksek tepesindeyiz.
- Kaplanlar çitalardan daha ağır.
Öneri (Teklif) Cümleleri
Herhangi bir konuda bir kişiye teklif sunmaktır.
Örnekler:
- Dışarı çıkarken valizleri indirelim mi?
- Yukarı bakmadan yürümelisin.
- Sınava, sınavdan en az 2 gün önce çalış.
Eleştiri Cümleleri
Bir kişinin, herhangi bir varlık hakkında olumlu veya olumsuz yorum yapmasına eleştiri denir. Bir kişinin kendimi eleştirmesine ise öz eleştiri denir.
Örnekler:
- Tabloları paragraftan sonra koysanız daha iyi olurmuş.
- Şarkı söylerken diyafram nefesini kullanamıyorsun.
- Senaryodaki olay akışında bir problem var.
- Sunumda metni vurgulu okuyamadım. (Öz Eleştiri)
Varsayım Cümleleri
Gerçekleşmiş bir olayın gerçekleşmemiş gibi veyahut gerçekleşmiş bir olayın gerçekleşmemiş gibi düşünülmesine varsayım denir. Varsayım cümlelerinde “tut ki, farz et, diyelim” gibi kelimeler kullanılır.
Örnekler:
- İstanbul’dan taşındığımızı farz et.
- Tut ki ödevi yetiştiremedin.
- Diyelim ki yarın sabah uyanamadın ve işe geç kaldın.
Uyarı Cümleleri
Bir kişinin herhangi bir konuda başka insan veya insanları uyarmasıdır.
Örnekler:
- Yollarda buzlanma var dikkat edin.
- Yarın sabah yağmur yağabilir bu yüzden yağmurluğunu ve botunu hazırla.
- Bir daha bana karşı yalan söyleme.
Ön Yargı Cümleleri
Bir kişi veya varlık hakkında bilgi sahibi olmadan yorum yapmaya ön yargı denir.
Örnekler:
- Yeni tarih öğretmenimiz çok zor bir sınav hazırlayacak gibi hissediyorum.
- Proje sunumunda bizim gruptan daha iyisi olamaz.
- Sizin evin yerini katiyen bulamaz.
Hayıflanma Cümleleri
Hayıflanmak bir olay veya durumdan dolayı üzüntü duymaktır.
Örnekler:
- Gençliğimi keşke dolu dolu yaşasaydım.
- Babamı, sağlığında daha çok ziyaret etseydim keşke.
- Bayramlarda sizinle daha çok görüşmek isterdim.
Tahmin Cümleleri
Tahmin, gerçekleşmemiş bir olay hakkında belirli gözlemlere, bilgilere dayanarak yorum yapmaktır.
Örnekler:
- Bulutlar belirdi, yağmur yağacak.
- Annem markete gittiyse yarım saat sonra gelir.
- Kardeşim kesin beni özlememiştir.
Tasarı Cümleleri
Tasarı cümlelerinde gelecekte yapılacak eylemden bahsedilir.
Örnekler:
- Seneye tatile giderken daha az eşya götüreceğiz.
- 5 sene sonra daha iyi yerlere geleceğiz.
- Yarın markete git.
Sitem Cümleleri
Bir üzüntü, kırgınlık, alınma duygusunu yumuşak bir şekilde belirtmeye sitem denir.
Örnekler:
- Davetliler arasındayımdır diye düşünmüştüm.
- Bayramda ziyarete gelmedi kardeşlerim.
- O kadar ter döktük emeğimizin karşılığını alamadık.
Pişmanlık Cümleleri
Yapılan bir eylem yanlış veya hatalı ise bu durumdan üzüntü duymaktır. “keşke” kelimesi sıklıkla kullanılır.
Örnekler:
- Keşke sinemaya dün gitseydik.
- Keşke paramı idareli kullansaydım.
- Seninle hiç tanışmamalıydım.
Olasılık (İhtimal) Cümleleri
Bir eylemin hem gerçekleşme hem de gerçekleşmeme ihtimali olan cümlelerdir.
Örnekler:
- Yarın sabah yağmur yağabilir.
- Bugün okullar tatil olabilir.
- Seneye şampiyon olabiliriz.
Kesinlik Bildiren Cümleler
Eylemin veya durumun kesin olduğunu bildiren cümlelerdir. Kesinlik bildiren cümlelerde “kesinlikle, mutlaka, asla, kuşkusuz, şüphesiz, elbette” gibi kelimeler yer alır.
Örnekler:
- Mutlaka ailenin yanına git.
- Elbette sizi görmeye geleceğim.
- Şüphesiz ki yarın yola çıkacağız.
Kararlılık-Kararsızlık Bildiren Cümleler
Bir eylemi yapmakta emin olma veya olmama durumlarında kullanılan cümlelerdir.
Örnekler:
- Yarın pikniğe gidelim. (Kararlılık)
- Yarın pikniğe mi yoksa kamp yapmaya mı gitsek? (Kararsızlık)
- Seneye tatil için Aydın’a gideceğiz. (Kararlılık)
- Seneye tatil için Aydın’a mı Muğla’ya mı gitsek? (Kararsızlık)
Eşitlik Bildiren Cümleler
Birden fazla varlığın veya durumun eşit olması durumunda kullanılan cümlelerdir.
Örnekler:
- Pastayı tam ortadan ikiye böldüm.
- Parayı eşit paylaştılar.
- İki defterin de yaprak sayısı aynıymış.
Cümle Yorumlama
Bir cümleyi okuduğumuzda anlamak için cümleleri yorumlamayı bilmeliyiz. Cümle yorumlama konusu: cümlenin konusu, ana fikri, cümle tamamlama ve oluşturma olmak üzere 2 alt başlıkta toplanabilir.
Cümlenin Konusu
Cümlenin konusu “Cümlede ne anlatılıyor?” sorusunun cevabıdır. Cümlede baskın olarak kullanılan ifadeler cümlenin konusu belirler.
Örnekler:
- Kalp, kanı vücudumuza pompalayan göğüs kafesinin solunda yer alan dayanıklı kas liflerine sahip organdır.
- Cümlenin konusu kalbin görevi ve yapısıdır.
- Sunumda, sunum yapan kişinin mimikleri, vücut dili ve ses tonu çok önemlidir.
- Cümlenin konusu sunum yapan kişinin dikkat etmesi gereken ögelerdir.
Cümlenin Ana Fikri (Cümlenin Ana Düşüncesi)
Cümleni ana fikri, cümlede anlatılmak istenilen ana düşünce, mesajdır.
Örnekler:
- Bir kişi karşısındakini kırmak istemiyorsa kibar bir dille karşısındakine düşüncelerini ifade etmelidir.
- Cümlenin ana fikri bir kişi kırmak istemiyorsak kibar olmalıyız.
- Yazar, insanların hiçbir zaman barış içerisinde yaşayamayacağını; savaşların, vahşetlerin, kaosların her daim olacağını anlatan pesimist bir roman yazmış.
- Cümlenin ana fikri, yazarın insanların barış içerisinde yaşamadığı bir roman yazmasıdır.
