Hayvanlar Alemi: Omurgasızlar

Bikifi Instagram'da

Hayvanlar alemindeki canlılar, çok hücreli yapıya sahip ökaryot hücrelere sahip olan canlılardır. Bu canlılar, gerekli besin maddelerini ortamdan hazır olarak alırlar yani heterotroftur. Süngerler hariç çoğu epitel, bağ, sinir, kas gibi dokulara sahiptir.

🔥 Bilgi: “Hayvan” sözcüğü, günlük kullanımda aslında insan dışı nefes alan ve hareket eden şeyleri ifade etmek için kullanılsa da biyolojik bağlamda insanlar da hayvan olarak sınıflandırılırlar.

Hayvan hücrelerinde; hücre çeperi bulundurmaz ve hücreler fazla besinleri glikojen şeklinde depo eder. Hayvan hücrelerinde büyüme ve gelişmeleri sınırlıdır.

✍ Karşılaştıma: Bitki ve Hayvan Hücreleri Arasındaki Farklılıklar

Hayvanlar alemi; omurgasızlar ve kordalı hayvanlar olmak üzere iki şube altında incelenirler. Kordalı hayvanlar ise ilkel kordalılar ve omurgalılar olmak üzere 2 grupta incelenir.

Omurgasız Hayvanlar

Hayvanlar aleminin en geniş kısmını (yaklaşık %95’ten fazlası) omurgasızlar kapsar. Süngerler hariç, hepsinde sinir sistemi vardır ve sinir ipleri karın kısmından geçer. Yapılarında çoğunlukla bir iç iskelet bulunmaz. Bazılarında vücudun dış kısmını örten ve destekleyen dış iskelete rastlanır. Embriyonik dönemde solungaç yarığı ve yaşamlarının hiçbir evresinde, vücuda desteklik sağlayan sırt ipliği (notokord) bulunmaz.  Dolaşım sistemi bulunanların çoğunda açık kan dolaşımı görülür. Ancak toprak solucanı ve ahtapot gibi canlılarda kapalı kan dolaşımı da görülür.

Süngerler, sölentereler, solucanlar, yumuşakçalar, eklembacaklılar ve derisidikenliler olmak üzere 6 gruba ayrılır.

Süngerler

• Denizlerde veya tatlı sularda yaşarlar.
• Hiç bir özelleşme olmadığından en basit yapılı hayvanlardır.
• Organ veya sistemlerin çoğu bu canlılarda bulunmaz. 
• Genellikle simetrisi olmayan canlılardır.
• Eşeysiz ve eşeyli olarak üreyebilirler.
• Kendilerine özgü bir iç iskelete sahiptirler. 
• Vücutlarında poradı verilen çok sayıda delikler vardır ve buradan geçen suları filtreleyerek (sudaki küçük canlılarla) beslenirler.

Sölenterler

• Yumuşak vücutlu etçil hayvanlardır.
• Çoğu denizlerde, az bir kısmı da tatlı sularda yaşar. 
• Denizanası, deniz şakayığı, mercan, deniz lalesi, hidra gibi türleri içeren omurgasız sınıfıdır.
• Doku düzeyinde bir organizasyon gösteren sölenterlerde kas ve sinir dokuları ile üreme organları bulunur. Ancak solunum ve boşaltım sistemleri yoktur.
• Vücutlarının ortasında sindirimin gerçekleştiği bir boşluk bulunur. Bu boşluğa açılan bir delik hem ağız hem de anüs görevi yapar.
• Ağzın etrafında bulunan tentaküller avlarını yakalamaya ve sindirim boşluğu içerisine itmeye yarar.
• Eşeyli ve eşeysiz ürerler. Çoğunun hayat döngüsünde polip ve medüz olmak üzere iki evre görülür.
• Sölenterlerin bazıları avcılardan korunmak, avlanmak, kendi türüyle veya diğer türlerle ilişki kurmak için çoğunlukla su tarafından daha az soğurulan mavi renkli bir ışık çıkarır. Buna biyolüminesans denir.

🚀 Hayvanlar aleminde sinir hücrelerine ilk kez sölenterlerde rastlanır.

Solucanlar

İki taraflı (bilateral) simetriye sahip olan canlılardır. Embriyonun gelişim döneminde organlar ektoderm (diş deri), mezoderm (orta deri) ve endoderm (iç deri) olmak üzere üç doku tabakasından farklılaşırlar. Solucanlar çoğunlukla eşeyli ürerler. 3 grupta incelenir.

1. Yassı solucanlar: İsimleri gibi vücutları da yassı, yumuşak ve incedir. Vücutlarında ağız ve anüs görevi yapan tek bir açıklık bulunur. Bazı türleri parazit olarak beslenirler. En gelişmemiş solucan grubudur.
2. Yuvarlak solucanlar: Yuvarlak solucanlarda isimleri gibi yuvarlak ve uzundur. Vücutlarında ağızve anüs yapısı ayrı olarak bulunur (ilk defa bu grubun ağzı ve anüsü ayrıdır). Bazı türleri iç parazitolarak yaşar. Parazit olarak yaşayanlar askaris, kancalı kurt, trişin ve fil hastalığı gibi hastalıklar yaparlar.
3. Halkalı (toparak) solucanlar: İsminden anlaşıldığı gibi vücutları halkalı yapıdadır. Solucanların en gelişmiş grubudur. Kapalı kan dolaşımı, boşaltım için özelleşmiş yapıları ve merkezi sinir sistemi gibi gelişmiş yapıları vardır. Bazıları etçil olup, bazıları çürümekte olan bitkilerle beslenir. Eşeyli ürerler. Toprak solucanı bu gruba iyi bir örnektir.

Yumuşakçalar

• Vücutları yumuşaktır.
• Yumuşakçalar, eklem bacaklılardan sonraki ikinci en büyük omurgasız hayvan grubudur. Bu grup içerisinde büyüklük ve şekil bakımından çok değişik canlı örnekleri bulunur.
• Çoğunda kabuk bulunur (salyangozlardaki gibi). Ancak mürekkep balığında iç iskelet bulunur. Bunun gibi bir istisna da sümüklü böceklerde dış iskelet olmamasıdır.
• Suda yaşayanlar solungaç, karada yaşayanlar deri (vücut yüzeyiyle) solunumu yaparlar. 
• Çoğu yumuşakçada açık dolaşım görülürken ahtapot ve kalamarda ise dolaşım kapalıdır.
• Eşeyli üreme ile ürerler. Birçok salyangoz hermafrodittir.
• Yumuşakçaların pek çok çeşidi insanlar tarafından besin maddesi olarak tüketilir.
• İstiridyelerden elde edilen inci ile sedef, takı ve süs eşyası yapımında kullanılmaktadır.

Eklem Bacaklılar

• Hayvanlar aleminin en geniş şubesidir ve bilinen türlerin yaklaşık ¾ ünü içerir.
• Omurgasız hayvanların kara hayatına en iyi uyum yapmış grubudur. 
• Çizgili kasları vardır bu yüzden hızlı hareket ederler.
• Kitin yapılı dış iskeletleri vardır. Dış iskelet, esnek olmadığından büyümeyi sınırlar. Bu nedenle eklem bacaklılarda embriyonel dönemde başkalaşım (metamorfoz) ve ergin dönemde deri değiştirme olayı görülür.
• Eklembacaklılar içinde etçil, otçul ve hem etçil, hem otçul beslenen türler vardır.
• Sindirim sistemleri tamdır ve ağız yapıları beslenme tarzına göre farklılıklar gösterir.
• Eklem bacaklılara yengeç, karides, ıstakoz, akrep, kene, örümcek, çekirge, kelebek, sinek, dev arı, kırkayak, çıyan gibi canlılar örnek olarak verilebilir.

Eklem Bacaklıların Sınıflandırılması

Eklem bacaklılar; kabuklular, örümcekgiller, çok ayaklılar ve böcekler olmak üzere 4 kategoride incelenirler.

1. Kabuklular: İki çift anten taşıyan, solungaç solunumu yapan kabuklu omurgasızlardır. Kabukları çok serttir. Rutubetli yerlerde ve su kenarlarında yaşarlar. Karides, yengeç, su pireleri ve istakoz en tanınan örnekleridir. 
2. Örümcekgiller: Dört ayaklı antensiz eklem bacaklı grubudur. Bir çoğu kitapsı akciğer ile solunum yaparlar. Çoğu karada yaşar. Vücutları baş ve göğüs olmak üzere iki bölmelidir. Göğüslerinden ekstra 4 bacak daha çıkar.
3. Çok ayaklılar: Solucana benzeyen ancak çok ayağı bulunan eklembacaklı türüdür. Zehirli üyeleri vardır. 
4. Böcekler: En geniş hayvan grubudur. Üç çift bacakları ve bir çift antenleri vardır. Trake denilen borularla solunum yaparlar. Bir çoğunda kanat bulunur. Vücutları; baş, göğüs ve karın olmak üzere 3 segmentten oluşmuştur. Bazıları başkalaşım geçirir. Arılar, kelebekler, pireler ve hamam böceği gibi türleri içinde barındırır.

Derisi Dikenliler

• Derisi dikenliler, tamamı denizlerde ve okyanuslarda yaşayan en gelişmiş anatomiye ve fizyolojiye sahip omurgasız canlılardır.
• Derileri dikenlidir ve vücut çeperlerinde kalker plakalar bulunur. Bu plakalar iç iskelet sistemini oluşturur. Vücutlarında savunma amaçlı dikensi çıkıntılar vardır. 
• Rejenerasyon (yenilenme) yetenekleri yüksektir ve hatta rejenerasyonla eşeysiz olarak çoğalabilir. Deniz yıldızı örnek olarak verilebilir.

✍ Ders Notu: Kordalı Hayvanların (omurgalı ve ilkel kordalı) Sınıflandırılması