Türkiye için nüfus yalnızca sayısal çoğunluk olarak değil, özellikleri yönüyle de önemlidir. Bu özellikler nüfusun yaş gruplarına göre dağılışı, cinsiyet durumu, iş durumu, eğitim durumu ve köy–kent dağılımı gibi özelliklerdir.
Türkiye nüfusunun en önemli özelliği genç ve dinamik bir yapıya sahip olmasıdır. Toplam nüfusun %23,7’lik kısmını 0-14 yaş grubu, %68’ini 15-64 yaş grubu, %8,3’lük kısmını da 65 ve üzeri yaş grubu oluşturur. Nüfus piramitleri, nüfusun yaş gruplarına dağılımı hakkında bilgi verir. Türkiye’de nüfus piramitlerinin şekli, nüfus artış hızının değişmesi ve ortalama yaşam süresinin uzamasına bağlı olarak sürekli değişim göstermektedir. Ülkemiz, 1990 yılına kadar geniş tabanlı nüfus piramitlerine sahipken günümüzde nüfustaki değişimler nedeniyle nüfus piramidinin tabanı daralmaya başlamıştır. Bu durum Türkiye’nin doğum oranlarının azaldığını göstermektedir.
Türkiye Nüfusunun Cinsiyete Göre Dağılımı
Her ülkede kadın ve erkek nüfus oranı farklılık göstermektedir. Türkiye’de de kadın ve erkek oranlarının farklılık göstermesinin başlıca nedenleri; doğumlar, ölümler, göçler ve savaşlardır.
Doğumlarla nüfusa katılan kız ve erkek bebek sayıları nüfusu etkilemektedir. Yaşlı nüfus içerisinde kadınların erkeklerden geç ölmesi yine nüfusu etkilemektedir. Savaşlara erkekler katıldığı için savaş zamanlarında erkek nüfus azalmaktadır. Göç edenler de genellikle erkekler olduğu için göç veren yerlerde erkek nüfus azalırken; göç alan yerlerde erkek nüfus artmaktadır. Türkiye’de dışarıdan göç alan İstanbul, Ankara, İzmir gibi merkezlerde erkek nüfus fazla iken dışarıya göç veren Trabzon, Tokat, Yozgat gibi merkezlerde kadın nüfusu daha fazla bulunmaktadır.
Türkiye Nüfusunun Eğitim Durumu
Eğitim, bir ülkenin gelişmişlik düzeyini saptarken en önemli ölçüttür. Nüfusun eğitim durumunu yansıtan ölçütlerden biri de okuryazarlık oranlarıdır.
Türkiye’de Cumhuriyetin ilk yıllarında okuryazarlık oranı oldukça düşük bir durumdaydı. Türkiye’de 1950 yılında yapılan nüfus sayımı sonuçlarına göre nüfusun yaklaşık %31,8’lik kısmı okuryazardı. 2015 yılında
ise okuma yazma bilenlerin oranı %94,6’ye yükselmiştir. Okuryazar nüfusun cinsiyete göre dağılımına bakıldığında erkeklerdeki okuryazarlık oranının daha yüksek olduğu görülmektedir. Türkiye’de iller arasında okuryazar nüfusun oranında da farklılıklar görülmektedir. Kırsal kesime göre kentlerde okuryazar oranı daha fazladır. Marmara, Ege, Akdeniz bölgelerindeki okuryazarlık oranı Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu bölgelerine göre daha fazladır.
Türkiye’de Çalışan Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı
Aktif nüfus, çalışan nüfus olarak da adlandırılır. 15-64 yaş grubunda yer alan nüfus aktif ya da çalışma çağındaki nüfusu oluşturmaktadır. Türkiye’de aktif nüfus oranı gelişmiş ülkelere göre daha az ve işsizlik oranı daha fazladır. Çünkü çalışan nüfus oranı ne kadar çoksa işsizlik oranı o kadar da azdır.
Aktif nüfusun çalıştığı ekonomik faaliyet kolları tarım, hizmet ve sanayi sektörlerinden oluşmaktadır. Türkiye’de 1927’den beri sürdürülen ekonomik faaliyetlere bakıldığında tarım sektöründe çalışanların oranı azal ırken sanayi ve hizmetler sektöründe çalışanların oranı ise artmaktadır. Sanayi ve hizmet sektöründeki nüfusun büyük bölümü Marmara Bölgesi’ndeki Çatalca – Kocaeli ve Güney Marmara bölümlerinde yoğunlaşmıştır. İzmir, Ankara, Eskişehir, Adana, Mersin, Zonguldak, Ereğli, Karabük, Gaziantep, Kayseri, Denizli, Konya gibi illerde sanayi nüfusu yoğundur.
Ülkenin sahip olduğu ekonomik faaliyet kolları, nüfusun sosyoekonomik yapısı üzerinde önemli bir
etki oluşturmaktadır.
Türkiye’de Kır ve Kent Dağılımı
Türkiye’de nüfusun kır ve kentlere göre dağılışı yıllara göre önemli farklılıklar göstermektedir. Cumhuriyetin ilk yıllarında nüfusun büyük bölümü kırsal kesimde yaşarken 1950’den sonra kırsal kesimden kentlere göçlerin artması sonucunda bu oran tersine dönmeye başlamıştır. 1985 yılındaki genel nüfus sayımında da kentsel nüfusun kırsal nüfusu geçtiği gözlenmiştir. Toplam nüfus içerisindeki kır ve şehir nüfusuna dair oranlar, ülkelerin sosyoekonomik yapısı hakkında bilgi veren önemli göstergelerden de biridir.
Kentsel nüfus oranının en yüksek olduğu bölge; Marmara Bölgesi’dir. Kent nüfusunun en az olduğu bölge ise; Doğu Anadolu, sonrasında ise Karadeniz’dir.
