Türkiye’de Madenler ve Enerji Kaynakları

Bikifi Instagram'da

Türkiye’nin Madenleri

Maden; yer kabuğunun derinliklerinde bulunan ve ekonomik değer taşıyan minerallere denir. Belli bir bölgede bulunan toplam maden miktarına rezerv, madenin taş ve toprakla karışık haline tuvenan, tuvenan cevher içindeki saf maden oranına tenör denilmektedir.

Türkiye arazisinin farklı jeolojik zamanlarda oluşması ve volkanik faaliyetlerin görülmüş olması, Türkiye’de maden çeşitliliğine neden olmuştur. Fakat Türkiye’nin jeolojik yapısının karmaşık olması madenlerin işletilmesini de zorlaştırmaktadır. Türkiye’nin Alp – Himalaya kıvrım kuşağı üzerinde yer alması maden yataklarının küçük çaplı ve dağınık halde olmasına neden olmuştur. Türkiye’de madencilik 1935 yılında Maden Tetkik Arama Enstitüsü (MTA) ve Etibank’ın kurulması ile başlamıştır.

Kayaçların bileşiminden eritilerek ayrıştırılan madenlere metalik madenler, metalik madenlerin işlenmesi faaliyetine metalurji adı verilmektedir. Metalik madenler volkanik kökenlidir. Bakır, demir, kurşun gibi. Minerallerinin doğrudan kullanıldığı yani metal olmayan madenler de vardır. Örneğin mermer, fosfat, kükürt gibi.

Bor

• Dünya’daki en önemli bor madenleri Türkiye’dedir.
• Eski göl tabanlarında ve tortul depolar içerisinde bulunur.
• Isıya dayanıklı cam gereçlerde, fotoğrafçılıkta, ilaç yapımında, boyada, çimento sanayisinde, jet – roket yakıtlarında, uzay araçları yapımında, nükleer reaktörlerde, porselenlerde kullanılır.
• Eskişehir-Kırka, Balıkesir-Bigadiç, Bursa-Kestelek, Kütahya-Emet’de çıkarılır ve fabrikaları da buralarda bulunur.

Demir

• Demir-çelik sanayisinin ve ağır sanayinin ham maddesidir.
• Tüm metaller içerisinden en çok kullanılan madendir.
• Gemi yapımında, otomotiv sektöründe, beyaz eşyalarda, inşaat sektöründe, savunma sanayisinde kullanılır.
• Sivas-Divriği, Malatya-Hasançelebi, Bingöl-Avnik, Adana-Feke ve Mansurlu, Hatay-Payas, Kütahya-Simav, İzmir- Dikili ve Torbalı, Kırıkkale-Kesikköprü’de bulunur.

Bakır

• Yumuşak ve metalik bir madendir.
• Süs eşyalarında, silah yapımında, elektrik santrallerinde, kablo yapımında, elektrik-elektronik sanayisinde, kaynak işlerinde, kimya sanayisinde, kuyumculukta, boya sanayisinde ve turistik eşya yapımında kullanılır.
• Kuzey Anadolu ve Toros Dağları’nda zengin yatakları vardır.
• Kastamonu-Küre, Artvin-Murgul, Rize-Çayeli, Elazığ-Maden’de çıkarılır.

Krom

• Demir-çelik sanayisinin ham maddesidir.
• Paslanmaz çelik yapımında önemlidir.
• Çeliğe sertlik, kırılma ve darbelere karşı direnç, aşınma ve oksitlenmeye karşı koruma sağlar.
• Metal ve silah endüstrisinde, mermi, deniz altı, gemi, uçak, top yapımında, kimya endüstrisinde, boyalarda, metal kaplamalarda, deri tabaklamada, seramiklerde, parlatıcı gereçlerde ve organik sentetiklerde kullanılır.
• Guleman Bölgesi’nde, Sivas-Erzincan-Kop Dağ Bölgesi’nde, Fethiye-Köyceğiz-Denizli Bölgesi’nde, Mersin-Adana-Kayseri Bölgesi’nde, Bursa-Kütahya-Eskişehir Bölgesi’nde ve İskenderun-Gaziantep Bölgesi’nde bulunur.

Boksit

• Alüminyumun ham maddesidir.
• Hafif ve dayanıklı bir metaldir.
• Uçak sanayisinde, otomobillerde, ev eşyalarında, elektrik malzemelerinde, elektrik-elektronik sanayisinde, konserve ve ambalaj sanayisinde, izolasyon malzemelerin yapımında ve inşaat sektöründe kullanılır.
• Konya-Seydişehir, Zonguldak-Kokaksu, Hatay-Payas, Antalya-Akseki, Muğla-Milas’da bulunur.

Kurşun ve Çinko

• Kurşun ve çinko bir arada bulunan madenlerdir.
• Kurşunun en önemli kullanım alanı akü imalatıdır. Bunun dışında yer altı haberleşme kablolarının izolasyonu, benzin içerisindeki oktanın ayarlanması, televizyon tüpleri, mühimmat yapımında kullanılır.
• Çinko en fazla galvanizlemede kullanılır.
• Balıkesir-Balya, Çanakkale-Yenice, Elazığ-Keban, Bolkar Dağları, Kayseri-Zamantı, Yozgat-Akdağmadeni ve Doğu Karadeniz’de bulunur.

Manganez

• Demir, baryum, çinko ve kobalt madenleri ile birlikte bulunur.
• Özellikle demir-çelik sanayisinde demiri sertleştirmek için kullanılır. Aynı zamanda kimya sanayisinde, alüminyum alaşımlarda, pillerde, bataryalarda, yem sanayisinde, kara ve demir yollarının yapım/bakım işlemlerinde kullanılır.
• En önemli manganez yatağı Denizli-Tavas’tır. Adana, Kastamonu, Burdur, Balıkesir ve Sivas’ta bulunur.

Barit

• Özellikle sondaj sektöründe kullanılmaktadır.
• Boyaların yapımında, cam sanayisinde, lastik sanayisinde, seramik sanayisinde, X ışınlarını zararsız hale getirmede, röntgen çekimlerinde, atom reaktörlerinde de kullanılmaktadır.
• Antalya-Alanya ve Gazipaşa, Kahramanmaraş-Elbistan, Çanakkale, Eskişehir, Giresun ve Muş’ta bulunur.

Fosfat

• Gübre, yem, gıda, deterjan, alaşım metalürjisi, kağıt, kibrit, silah yapımı, çimento, harp ve kimya sanayilerinde kullanılır.
• Mardin-Mazıdağı, Adıyaman, Bingöl, Şanlıurfa ve Bitlis’te bulunur.

Tuz

• İnsan gıdası, hayvan beslemesi, dericilik, konservecilik, kimya sanayisi ve buzlanmaya karşı yolların tuzlanmasında kullanılır.
• İzmir-Çamaltı, Tuz Gölü, Seyfe Gölü ve Palas Gölü’nde bulunur. Aynı zamanda kaya tuzu yataklarından da karşılanmaktadır.
• Çankırı, Nevşehir, Yozgat ve Iğdır’da bulunur.

Lüle Taşı

• Beyaz veya pembe renkli, hafif ve parlak yüzeyli bir madendir.
• Süs eşyası, takı ve pipo gibi eşyaların yapımında kullanılmaktadır.
• Eskişehir ve çevresinde bulunmaktadır.

Oltu Taşı

• Siyah renklidir.
• Küçük süs eşyaları ve tespih yapımında kullanılır.
• Topraktan ilk çıktığı zaman yumuşak olan yapısı hava ile temas ettiği zaman sertleşir.
• Kullanıldıkça parlama özelliği vardır.
• Erzurum-Oltu’dan çıkarılmaktadır.

Mermer

• Dünya’nın önemli mermer üreticilerinden biri Türkiye’dir.
• Kireç taşının başkalaşım geçirmesi sonucudur.
• İnşaat sektörünün ham maddesidir.
• Balıkesir-Marmara Adası, Bursa, Bilecik, Muğla, Afyon, Burdur ve Denizli bulunur.

Civa

• Altın ve gümüş üretiminde, barometrelerde, difüzyon pompalarında, pillerde, böcek öldürücü ilaçlarda ve aynaların sırlanmasında kullanılır.
• İzmir- Ödemiş ve Tire, Uşak-Banaz, Konya-Sarayönü, Manisa, Kastamonu ve Balıkesir’de bulunur.

Kükürt

• Tarım alanlarının ilaçlanmasında, gübre ve boya sanayisinde ve sülfirik asit üretiminde kullanılmaktadır.
• Isparta-Keçiborlu, Denizli-Sarayköy, Kütahya-Simav ve Aydın-Karacasu’da bulunur.

Türkiye’nin Enerji Kaynakları

Türkiye enerji kaynakları bakımında da zengin bir ülkedir. Türkiye’de hemen hemen her çeşit enerji kaynağı bulunmaktadır. Fakat bu enerji kaynaklarını üretme konusunda biraz geri kalmış durumdadır.

Petrol, doğal gaz, taş kömürü ve linyit gibi fosil madenler yenilenemeyen enerji kaynaklarıdır. Rüzgar, akarsu, dalga, gel-git, jeotermal kaynaklar ve Güneş ise yenilenebilen enerji kaynaklarıdır. Türkiye linyit haricinde fosil yakıtlar açısından zengin olmasa bile yenilebilir enerji kaynakları açısından zengin bir ülkedir.

Taş Kömürü

• Kara elmas adı da verilmektedir.
• I. jeolojik zamanda oluşmuştur.
• Organik kökenli fosil yakıttır.
• Kalorisi yüksektir. Bu nedenle demir-çelik sanayisinde ve elektrik üretiminde kullanılmaktadır.
• Taş kömürü rezervi yüksek olmadığı için ithal edilmektedir.
• Zonguldak-Ereğli Havzası’ndan çıkarılır.
• Ereğli ve Karabük’ten çıkarılan taş kömürü demir-çelik sanayisinde kullanılırken elektrik üretimi için de Çatalağzı termik santralinde kullanılır.

Linyit

• Türkiye linyit bakımından zengin bir ülke olup her bölgesinden çıkarılmaktadır.
• Kalorisi, taş kömürüne göre daha düşüktür.
• III. jeolojik zamanda oluşmuştur.
• Enerji üretiminin çoğu linyitten elde edilmektedir.
• Linyit rezervleri en çok Ege Bölgesi’nde bulunmaktadır. Daha sonra sırayı İç Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgeleri almaktadır.
• Kahramanmaraş-Elbistan, Manisa-Soma, Kütahya-Tuçbilek/Seyitömer/Tavşanlı, Çanakkale-Çan, Muğla-Yatağan, Amasya-Çeltek, Ankara-Çayırhan/Nallıhan, Çorum-Dodurga ve Erzurum-Aşkale’de çıkarılır.
• Termik santrallerde, konutların ısıtılmasında ve sanayide kullanılmaktadır.
• Linyit ile çalışan termik santral: Manisa-Soma, Kütahya-Tuçbilek/Seyitömer, Muğla-Yatağan/Yeniköy/Kemerköy, Kahramanmaraş-Afşin/Elbistan, Ankara-Çayırhan ve Bursa-Orhaneli’dir.

Petrol

• Türkiye petrol yönünden zengin bir ülke değildir.
• İran, Irak, Rusya, Suudi Arabistan ve Kazakistan’dan İthal edilir.
• Petrol rafinelerinde işlenerek akaryakıt ve çeşitli yan ürünlerde kullanılmaktadır.
• Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nden çıkarılır. Özellikle Batman-Raman Dağı/Garzan Bölgesi, Siirt-Kurtalan, Diyarbakır ve Adıyaman’da bulunmaktadır.
• Batman’daki Batman rafinerisinde işlenir. İlk petrol de 1940 yılında Raman Dağı’ndan çıkarılmıştır.
• Çıkarılan ve ithal edilen petrol İzmir-Aliağa, Batman, Kırıkkale-Orta Anadolu, İzmit-İpraş rafinerilerinde işlenir.

Doğal Gaz

• Türkiye doğal gaz yönünden de zengin bir ülke değildir.
• Rusya, İran, Azerbaycan, Cezayir ve Nijerya’dan ithal edilmektedir.
• Elektrik üretiminde, konutların ısıtılmasında ve sanayide kullanılır.
• Diğer fosil yakıtlara göre daha temiz bir enerji kaynağıdır.
• Kırklareli-Hamitabat ve Mardin-Çamurlu doğal gaz çıkarılan yerlerdir.
• Doğal gaz ile elektrik üreten termik santraller: Kırklareli-Hamitabat, İstanbul-Ambarlı ve Bursa-Ovaakça’dır.

Nükleer Enerji

• Atom çekirdeğinin parçalanması ile ortaya çıkan enerjiye nükleer enerji denir. (Toryum ve uranyum)
• Gelişmiş ülkelerde enerji ihtiyacı nükleer enerjiden karşılanır.
• İklim koşullarına veya rezerv miktarlarına bağlı bir enerji değildir. Bu nedenle süreklilik gösterir.
• Mersin-Akkuyu ve Sinop’ta nükleer enerji santralleri için çalışmalar başlamıştır.
• Türkiye’nin en önemli toryum kaynakları Eskişehir-Sivrihisar’da bulunmaktadır.

Hidroelektrik Enerjisi

• Su gücü enerjisidir.
• Akarsu, dalga ve gelgitten elde edilir. Türkiye’de ise akarsulardan su gücü enerjisi elde edilmektedir.
• Akarsular üzerine kurulan türbinlerden suyun hareket etmesi ile elektrik elde edilen santrallere denir.
• Temiz, çevreye uyumlu ve dışa bağımlı olmayan bir yenilenebilir enerji kaynağıdır.
• Türkiye’nin ortalama yükseltisi fazla ve akarsuların dar vadilerden geçmesi nedeniyle su gücü enerjisi potansiyeli yüksektir.
• Ortalama yağış miktarının yıllara göre değişmesi hidroelektrik enerjinin süreklilik göstermemesine neden olmaktadır.
• Su gücü enerjisi Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu Bölgesi’nde fazladır.

Güneş Enerjisi

• Konut, sera ve işyerlerinin ısıtılmasında, sıcak su temininde, trafik ışıklarında, tarım ürünlerinin kurutulmasında kullanılır.
• Güneşli gün sayısının fazla olduğu yerlerde güneş panelleri ile enerji elde edilir.
• Türkiye’de güneş enerjisini en fazla Güneydoğu Anadolu Bölgesi kullanmaktadır. En az kullanan bölge ise Karadeniz Bölgesi’dir.

Rüzgar Enerjisi

• Çevreyi kirletmeyen ve tükenmez bir enerji kaynağıdır.
• Bu enerji kaynağının süreklilik göstermemesinin nedeni; rüzgarların değişken karakterli olmasıdır.
• Rüzgar türbinleri; hareket halindeki havanın kinetik enerjisini mekanik enerjiye ve sonrasında elektrik enerjisine dönüştürürler.
• Rüzgar santrallerinin yakıt gideri yoktur, işletme giderleri düşüktür, bakımları kolaydır ve dışa bağımlı değildir.
• Rüzgar santralleri ilk olarak Çeşme’de kurulmuştur.
• İstanbul, Çanakkale, Aydın, İzmir, Manisa, Hatay, Osmaniye’de rüzgar santralleri bulunmaktadır.

Jeotermal Enerji

• Yer kabuğundan yüzeye çıkan sıcak sudan ve buhardan elde edilir.
• Elektrik üretiminde, seracılık faaliyetlerinde, konutların ısıtılmasında kullanılır.
• Yenilenebilir, kesintisiz, düşük maliyetli, çevre duyarlı, ileri teknoloji gerektirmeyen ve yerli bir enerji kaynağıdır.
• Türkiye genç dinamikli bir ülke olduğu için fay hatları fazladır. Bu nedenle jeotermal enerji yönünden potansiyeli yüksektir.
• Denizli-Sarayköy, Aydın-Salavatlı/Germencik, Çanakkale-Tuzla’da jeotermal enerji santralleri bulunmaktadır.

Biyokütle

• Sürekli, kolay bulunan, çevreye duyarlı bir yenilebilir enerji kaynağıdır.
• Bitki ve hayvanların atıklarının teknolojik yöntemler kullanılarak enerjiye dönüştürülmesine biyokütle enerjisi denir.
• Biyokütleye örnek olarak tarımsal atıklar yani saman, mısır koçanları gibi, kanalizasyon atıkları, endüstriyel organik atıklar yani şeker sanayisindeki küspeyi gösterebiliriz.
• Bitki ve hayvan atıklarının oksijensiz ortamda fermantasyonu sonucu ortaya çıkan gaz karışımına ise biyogaz adı verilir.
• Ayçiçeği ve soya gibi yağlı bitkilerden ya da hayvanlardan elde edilen yağın yakıta dönüştürülmesine de biyodizel denilmektedir.

Maden Kazaları

Maden kazası; madenlerin çıkarılması, işlenmesi gibi süreçlerde meydana gelen kazalara denir. Örnek olarak Türkiye’de 2014’te Manisa-Soma’da meydana gelen ve 301 işçinin ölümüne neden olan maden kazasını, yine 2014’te Karaman-Ermenek’te meydana gelen ve 18 işçinin ölümüne neden olan maden kazasını örnek gösterebiliriz.

Maden kazaları genel olarak altyapı ve teknoloji ile ilgili önlenebilir sorunlardan kaynaklanmaktadır. Bu nedenle denetim ve gözetimlere önem verilmesi gerekmektedir.

Türkiye’de Maden ve Enerji Kaynaklarının Etkin Kullanımı

Madenlerin hem sanayi hem de enerji sektörüne ham madde sağlaması nedeniyle Türkiye ekonomisine katkısı büyüktür. Gelişmiş ülkeler madenleri ham madde olarak ithal etmekte sanayi tesislerinde işleyerek ürüne dönüştürüp satmaktadır. Bu sayede ekonomiye büyük katkıda bulunmaktadır. Gelişmekte olan veya az gelişmiş ülkelerde ise madenler işlenmeden ihraç edilmektedir.

Türkiye’de madenciliğin milli gelirdeki payı her ne kadar düşük olsa da madenlere dayalı sanayi kollarını içine kattığımızda bu pay artmaktadır. Türkiye’de çalışan nüfusun %1’e yakını madencilik sektöründe istihdam edilmektedir. Çıkarılan madenlerin önemli bir kısmı ihraç edilerek ülke ekonomisine katkı sağlamaktadır.