Türkiye Ekonomisi: Türkiye’de Tarım

Bikifi Instagram'da

Türkiye Ekonomisinin Sektörel Dağılımı

Türkiye ekonomisi tarım, hayvancılık ve madencilik gibi birincil faaliyetler ve sanayi gibi ikincil faaliyetler ile hizmet gibi üçüncül faaliyet sektörlerinden oluşmaktadır. Cumhuriyet’in ilk yıllarında Türkiye ekonomisindeki sektörlerin gayrisafi millî hasıla (GSMH) içindeki payları incelendiğinde en yüksek oranın tarıma ait olduğu görülmektedir. Günümüzde bu dağılımdaki en yüksek pay hizmet sektörüne aittir. Sanayinin gayrisafi millî hasıla içindeki payı sürekli artarken tarım sektörünün payı ise sürekli azalmaktadır.

Türkiye’de Tarım

Tarımsal faaliyetler; topraktan elde edilen tarım ürünlerinin yanı sıra hayvancılık, ormancılık ve balıkçılık faaliyetlerini de kapsamaktadır. Toprak örtüsü; tarımsal faaliyetlerin yapıldığı en önemli kaynaktır. Toprağın değişik ekonomik faaliyetler için kullanılmasına topraktan yararlanma denilmektedir. Toprağın değerlendirme şekillerine göre tarla arazileri, bağ bahçe arazileri, çayır ve mera arazileri, orman arazileri ve ürün getirmeyen araziler olarak sınıflandırılması mümkündür.

Türkiye’de tarımsal faaliyetleri ve verimliliği etkileyen faktörleri doğal ve beşeri faktörler olarak ayırabiliriz. Türkiye’de tarımı etkileyen doğal faktörler; iklim, yer şekilleri, toprak özellikleri; beşeri faktörler ise; sulama, gübreleme, tarımda ıslah ve ilaçlama, makineleşme, pazarlama ve tarımı destekleyen kuruluşlardır.

İklim= Türkiye’de iklim çeşitliliği fazla olduğu için tarım ürünlerinin çeşitliliği de fazladır. Kışları ılık geçen Akdeniz ve Ege bölgelerinde farklı, her mevsim yağışlı olan Karadeniz bölgesinde farklı, yazları sıcak ve kurak geçen Güneydoğu ve İç Anadolu bölgelerinde ise farklı ürünler yetişmektedir. Doğu Anadolu bölgesinde ise yaz mevsiminin kısa ve sıcaklığın düşük olması nedeniyle tarımsal faaliyetler azdır.

Yer Şekilleri= Türkiye arazisi dağlık ve eğimli olduğu için tarım alanları kısıtlıdır. Yine bu nedenle tarım alanları küçük ve parçalıdır. Yükseltinin doğuya doğru artması nedeniyle aynı tür ürünlerin olgunlaşma ve hasat dönemlerinin uzamasına neden olmaktadır. Yükseltinin fazla olduğu yerlerde hayvancılık faaliyetleri yapılmaktadır.

Toprak Özellikleri= Türkiye’de toprak çeşitliliği fazladır. Alüvyal toprakların bulunduğu ovalar tarım için en elverişli alanlardır.

Sulama= Türkiye’nin büyük bir kısmı kurak iklim etkisi altındadır. Bu nedenle tarımdaki en büyük sorunlardan birisi sulamadır. Özellikle su sıkıntısı İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde görülmektedir. Karadeniz kıyıları ise en az su ihtiyacı olan yerlerdir. Sulama imkanının olduğu kıyı bölgelerinde sulamalı tarım yapılmaktadır. Böylelikle bu yerlerde geliri yüksek sanayi bitkileri ile meyve sebzeler yetişmektedir.

Gübreleme= Tarımda verimi artıran bir diğer etken gübrelemedir. Toprak devamlı kullanıldığı takdirde içerisindeki mineraller ve verimi azalmaktadır. Gübreleme ile toprağa mineral takviyesi yapılır. Böylece toprağın verimi de artırılmış olur.

Islah Etme= Ürünlerdeki verimin artırılması için ürünlerin tohumlarında teknik çalışma yapılmasına ıslah etme adı verilir. Verimi artırma için yapılan bir diğer yöntem ise zirai ilaçlamadır. Zirai ilaçlama ile tarlalardaki yabancı otların temizlenir ve haşerelerin çoğalmasının engellenir.

Tarımda Makineleşme= Tarım makinelerinin tarım alanlarını işletecek sayıya ulaşmasına tarımda makineleşme adı verilir. Toprağın kısa sürede sürülmesi, tohumların ekilmesi, ürünlerin toplanması makineler sayesinde kolaylaşmıştır. Türkiye’nin her bölgesi makine kullanımı için uygun değildir. Bunun nedenleri; yer şekillerinin dağlık ve engebeli olması, tarım alanlarının küçük ve parçalı olması, insan gücünün daha ucuz olması, makine fiyatlarının yüksek olmasıdır.

Pazarlama= Yetişen ürünlerin pazarlanması gerekmektedir. Bu amaçla çeşitli kooperatifler kurulmuştur. Devlet de zaman zaman kolaylaştırıcı, koruyucu ve teşvik edici önlemler almaktadır.

Tarımı Destekleyen Kuruluşlar= Zirai araştırma enstitüleri, devlet üretme çiftlikleri, Ziraat Bankası, Toprak Mahsulleri Ofisi, Türkiye Ziraat Odaları, Türkiye Zirai Donatım Kurumu Türkiye’nin tarımsal yapısını ve özelliklerini inceleyerek üreticiyi ve tüketiciyi korumaktadır.

Türkiye’de Yetiştirilen Tahıllar

Tahıl; buğday, arpa, mısır, pirinç, yulaf, darı ve kuş yemi gibi tarım ürünlerine denir. Türkiye’de ekili alanlar ve üretim miktarı olarak ilk sırayı tahıl üretimi alır.

Buğday

• Yetişme döneminde yağış, olgunlaşma ve hasat döneminde ise yağış isteyen bir bitkidir.
• Bu nedenle ilkbahar yağış, yazın sıcaklık ister.
• Karadeniz kıyılarında yaz kuraklığı olmadığı için buğday tarımı yapılamaz. Buğday yerine mısır tarımı yapılmaktadır.
• Doğu Anadolu bölgesinin yüksek yerlerinde ise yaz sıcaklıkları olmadığı için tarımı yapılamamaktadır.
• Ege ve Akdeniz bölgesinde getirisi daha yüksek bitkiler yetiştirilebildiği için tercih edilmez.
• Üretimi iklime bağlıdır. Bu nedenle bazı yıllar çok bazı yıllar az ürün elde edilir.
• Üretimi en fazla İç Anadolu Bölgesinde yapılmaktadır.
• Enlem etkisine bağlı olarak Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde buğday erken hasat edilirken yükseltinin fazla olduğu Doğu Anadolu’da sıcaklık ortalamalarının düşük olmasından geç hasat edilmektedir.
• Buğdayın un haline getirilmesiyle ekmek başta olmak üzere bulgur, makarna, irmik, bisküvi gibi çok çeşitli ürünler elde edilmektedir.

Arpa

• Buğdaydan sonra en çok yetiştirilen tahıldır.
• Yetişme şartları buğdaya benzemektedir. Bu nedenle buğdayın yetiştiği her yerde arpa da yetişmektedir.
• Buğdaydan daha erken olgunlaşır ve sıcak veya soğuya karşı daha dayanıklıdır.
• Düşük sıcaklıklarda da yetişebildiği için Doğu Anadolu’nun yüksek kesimlerinde de yetişebilmektedir.
• İç Anadolu bölgesinde daha çok yetiştirilmektedir.
• Üretiminde Konya ilk sıradadır. Sonrasında Ankara, Şanlıurfa, Kırşehir, Afyon ve Kayseri gelmektedir.
• Bira ve yem sanayisinde daha çok kullanılır.

Mısır

• Yetişme döneminde bol su ister.
• Yaz döneminde yağışlı olan yerlerde yetişir. Bu nedenle Karadeniz bölgesinde özellikle mısır üretimi yapılmaktadır.
• Yağ sanayisinde önemli bir yeri vardır. Bu nedenle Akdeniz bölgesinde de yetiştirilmektedir.
• Hayvan yemi olarak da kullanılır.
• Karadeniz bölgesinde ilk ürün olarak yetiştirilir. Akdeniz bölgesinde özellikle Adana ve çevresinde ikinci ürün olarak yetiştirilmektedir.

Pirinç

• Çeltik de denir.
• Çimlenme döneminde bol su, hasat döneminde ise kuraklık isteyen bir tahıldır.
• Bol su isteği nedeniyle akarsu kenarlarında yetiştirilmektedir.
• Pirinç yetiştirilen yerler sivrisineklerin çoğalma alanlarını oluşturur. Bu nedenle devlet kontrolü altındadır.
• Marmara bölgesinde özellikle yetiştirilir. İlk sırayı da Edirne almaktadır. Sonrasında Balıkesir, Çanakkale ve Bursa çevrelerinde yetiştirilmektedir.
• Üretimi yeterli olmadığı için ithal edilmektedir.

Türkiye’de Yetiştirilen Baklagiller

Protein bakımından oldukça zengin olan baklagiller, toprağı azot yönünden de zenginleştiren bitkilerdir. Nohut, mercimek, fasulye, börülce, bezelye, bakla baklagillere verilebilecek en güzel örneklerdir. Nohut, fasulye, mercimek Türkiye’de en çok üretimi yapılan baklagillerdir.

Nohut

• Yetişme döneminde su, olgunlaşma döneminde ise sıcaklık ve kuraklık ister.
• İç Anadolu bölgesinde özellikle yetiştirilmektedir. Sonrasında Akdeniz ve Ege bölgelerinde yetiştirildiği görülmektedir.
• Bakımı kolay bir bitkidir.

Mercimek

• Kuraklığa ve sıcaklığa dayanıklıdır.
• Nem ve su isteği oldukça azdır.
• Kırmızı mercimek üretiminde Güneydoğu Anadolu bölgesi ilk sırayı alır.
• Yeşil mercimek üretiminde ise İç Anadolu bölgesi ilk sıradadır.
• Özellikle Konya, Kırşehir, Yozgat, Karaman, Mersin, Antalya ve Uşak’ta yetiştirilir.

Fasulye

• Yazın sulanabilen her yerde yetişir.
• Kıyı bölgelerindeki ovalarda özellikle yetiştirilir.
• İç bölgelerde ise akarsu kenarlarında yetiştirildiği görülmektedir.
• Özellikle Çukurova, Antalya ovaları ve Güney Marmara’da yetiştirilir.

Türkiye’de Yetiştirilen Yumrulu Bitkiler

Ürünü toprağın altında olan ve düşük sıcaklıklara dayanabilen bitkilerdir. Örneğin; patates, havuç, turp, sarımsak, soğan ve şalgam gibi.

Patates

• Verimli toprak istemez.
• Türkiye’de hemen hemen her yerde yetiştirilebilir.
• En fazla İç Anadolu bölgesinde yetiştirilmektedir.
• Sonrasında Ege, Marmara, Karadeniz, Doğu Anadolu’da yetiştirilir.

Soğan

• Kuru ve yaş olarak tüketilebilir.
• Türkiye’nin her bölgesinde yetişir.
• Amasya, Ankara, Bursa ve Çorum soğan üretiminde ilk sıralarda yer almaktadır.

Türkiye’de Yetiştirilen Sanayi Bitkileri

Tahıllardan sonra en çok sanayi bitkileri yetiştirilmektedir. Sanayi bitkileri fabrikalarda işlenerek kullanıma hazır hale getirilirler. Ekonomik değerleri yüksek olan bitkilerdir. Modern tarım teknikleri ile üretilirler. Şeker pancarı, pamuk, tütün, keten, haşhaş, kenevir sanayi bitkilerine örnek olarak verilebilir.

Tütün

• Sigara sanayisinin ham maddesidir.
• Kıraç arazilerde yetişmektedir.
• Yetişme döneminde su, olgunlaşma ve hasat döneminde sıcaklık ve kuraklık ister.
• Türkiye’de her yerde yetiştirilebilir. Fakat ürünün kaliteli olması amacıyla belli bölgelerde yetiştirilmektedir.
• En çok Ege bölgesinde yetiştirilir. Sonrasında Güneydoğu Anadolu, Karadeniz ve Marmara bölgelerinde görülür.
• Devlet kontrolünde olan bir bitkidir.
• Özellikle Manisa, Denizli, Adıyaman, Uşak ve Samsun illerinde yetiştirilmektedir.

Pamuk

• Dokuma sanayisinin ham maddesidir.
• Yetişme döneminde bol su ve sıcaklık, olgunlaşma ve hasat döneminde kuraklık ister.
• İlkbaharı soğuk ve yazları yağışlı geçen bölgelerde yetişmez.
• Alüvyal toprak ister.
• Güney ve batı bölgelerinde özellikle yetişir.
• Üretimde birinci Güneydoğu Anadolu bölgesidir. Sonrasında Ege, Akdeniz ve Marmara bölgeleri izler.

Şeker Pancarı

• Şeker sanayisinin ham maddesidir.
• Belirli iklim ve toprak isteği yoktur.
• Sulama imkanı olan her yerde yetiştirilebilir.
• Yetişmek için nemli toprak ister.
• Kuraklık olan bölgelerde sulama imkanı varsa yetişir.
• İç Anadolu Bölgesinde özellikle yetişir.
• Dayanıklı bir bitki olmadığı için şeker fabrikaları tarımının yapıldığı yerlere kurulmuştur.
• Kıyı bölgelerinde ekonomik değeri daha yüksek olan bitkiler üretildiği için yetiştirilmez.

Çay

• 1924 yılında Rize’de üretilmeye başlanmıştır.
• Bol ve düzenli yağış ister.
• Kış mevsiminin de ılık geçmesi gerekir.
• Kireçsiz ve yıkanmış toprak ister.,
• Doğu Karadeniz bölgesinde özellikle yetişir.
• Dünya’nın önde gelen çay üretici ülkelerinden biri Türkiye’dir.

Anason

• Sıcak ve güneş seven bir bitkidir.
• İçbatı Anadolu bölgesinde ve Akdeniz bölgesinde yetiştirilir.
• İçki sanayisinde kullanılır.

Haşhaş

• Afyon olarak da bilinir.
• Her türlü iklim şartlarında yetişebilir.
• Karasal iklimin görüldüğü yerlerde daha verimlidir.
• Uyuşturucu etkisi olduğu için devlet kontrolündedir.
• Gıda sanayisinde ve tıpta kullanılır.
• Afyon, Kütahya, Uşak, Denizli, Isparta ve Konya çevresinde özellikle yetişir.

Keten ve Kenevir

• Kenevir üretimi devlet kontrolündedir.
• Batı Karadeniz bölgesinde yetişirler.
• Kenevir tohumundan yağ da elde edilmektedir.
• Ketenden ise para, kağıt ve kot pantolon üretiminde kullanılır.

Türkiye’de Yetiştirilen Yağ Bitkileri

Yağ bitkilerine zeytin, ayçiçeği, soya, mısır, susam, keten, kenevir, gül, yerfıstığı, haşhaş gibi bitkiler örnek verilebilir.

Ayçiçeği

• En önemli yağ bitkilerinden biridir.
• Yetişme döneminde yağış, olgunlaşma ve hasat döneminde sıcaklık ve kuraklık ister.
• Hemen hemen her bölgede yetişir.
• Yağlık ayçiçeği Marmara Bölgesinde, çerezlik ayçiçeği ise İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgesinde yetişmektedir.
• Olgunlaşma döneminde az nem ve yağış istediği için Doğu Karadeniz’de ve Erzurum-Kars çevresinde yetişmez.

Zeytin

• Akdeniz iklim şartlarında yetişir.
• Soğuğa karşı duyarlı bir bitkidir.
• Kışların ılık ve don olaylarının görülmediği yerlerde yetişir.
• Yağ sanayisinde ve gıda alanında kullanılır.
• Güney Marmara’da sofralık; Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde ise yağ sanayisi için yetiştirilir.
• Bir yıl az, bir yıl çok ürün verir.
• Ege bölgesi ilk sırayı almaktadır.

Fındık

• Karadeniz ikliminde yetişmektedir.
• Dünya’da fındık üretiminde ilk sırada bulunan ülke Türkiye’dir.
• Özellikle Ordu, Giresun, Sakarya, Düzce, Samsun ve Trabzon’da yetişir.

Yer Fıstığı

• Çerezlik tüketimde, yağı bisküvi, pasta, gevrek, şekerleme yapımında; küspesi hayvan yemi
  olarak veya suni tahta yapımında kullanılmaktadır.
• Akdeniz ve Ege kıyılarında üretilmektedir.

Soya Fasulyesi

• Yağış ve nem isteği fazla bir bitkidir.
• Marmara, Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde birinci ürün; Ege ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde ise ikinci ürün olarak yetiştirilmektedir.
• Adana, Hatay, Osmaniye, Mersin, Kahramanmaraş, Ordu ve Samsun’da özellikle yetiştirilir.

Türkiye’de Yetiştirilen Meyveler

Türkiye’de iklim çeşitliliği fazla olduğu için meyve çeşitliliği de fazladır.

Üzüm

• Yaz sıcaklığı ve kuraklığı isteyen bir meyve olmasına rağmen düşük kış sıcaklıklarına karşı da dayanıklıdır.
• Türkiye’de ekim alanı oldukça geniştir.
• Üretim miktarı elma ile birlikte en fazla olan üründür.
• Yaş ve kuru olarak tüketilir.
• İçki sanayisinde kullanılır ve pekmez, sirke ve şıra olarak da tüketilmektedir.
• Üretiminde Ege bölgesi ilk sırayı alır. Özellikle Manisa, İzmir ve Denizli’de yetiştirildiği görülmektedir.
• Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu bölgelerinde de üretim alanı geniştir.

Turunçgiller

• Portakal, mandalina, limon, turunç, greyfurt gibi meyvelerden oluşurlar.
• Bunlara narenciye de denir.
• Akdeniz ikliminin olduğu yerlerde yetişirler. Özellikle don olaylarının görülmediği kıyı kesimlerde yetiştiği görülmektedir.
• Soğuğa karşı hassaslardır.
• Üretim alanları dardır. İç bölgelerde yetişmezler.
• En fazla Akdeniz bölgesinde yetiştirilir. Ege bölgesinin de kıyı kesimlerinde yetiştirilmektedir.
• Turunçgiller içerisinde en çok portakal üretimi yapılmaktadır.

Muz

• Tropikal kökenli bir meyvedir.
• Don olaylarına ve soğuğa karşı dayanıklı değildir.
• Akdeniz kıyılarında üretimi yapılmaktadır.
• Özellikle Anamur-Alanya arasında yetiştirilir.
• Tüketimi karşılayacak seviyede üretimi yapılmamaktadır. Bu nedenle ithal edilen bir meyvedir.
• Türkiye’de yetişme alanı en dar olan meyvelerden biridir.

İncir

• Soğuğa ve don olaylarına karşı hassastır.
• Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde yetişir.
• Türkiye’de özellikle kıyı bölgelerde yetiştirildiği görülür.
• İç bölgelerde de alçak vadilerde incire rastlanılmaktadır.
• Ana vatanı Anadolu’dur.
• Ege bölgesinde yetiştirildiği daha çok görülür.
• Özellikle Aydın ili incir üretiminde ilk sıradadır.
• Dünya incir üretiminde Türkiye ilk sıradadır.

Elma

• Üretimi en fazla olan meyvedir.
• İklim seçiciliği yoktur.
• Düşük sıcaklıklara dayanabilen bir meyvedir.
• En fazla İç Anadolu bölgesinde üretilir.
• Meyve suyu, sirke ve iç sanayisinde kullanılmaktadır.

✨ÖNEMLİ: Türkiye’de keten, kenevir, haşhaş, pirinç, tütün gibi ürünler Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının vereceği özel izin ile belirli yerlerde ve şartlarda yetiştirilmektedir.