Artı Üründen Sosyal Sınıflara
Tarımla geçinen toplumlar için en büyük tehlike; kuraklık ve kuraklığın beraberinde getirdiği kıtlıktır. Kuraklık ve kıtlık, yağışın yeterli olduğu yerler için herhangi bir sorun oluşturmamıştır. Fakat kuraklık ve kıtlık yaşayan bölgeler “artı ürün” üretmek ve bunları depolamak zorunda kalmıştır.
📚 EK BİLGİ: Artı ürün, ihtiyaç fazlası ürün demektir.
Artı ürün, diğer ihtiyaçların karşılanması için değiş tokuşu geliştirmiş ve çiftçilik dışında yeni meslekler ortaya çıkarmıştır. Örneğin; çiftçi, esnaf, tüccar, din adamı, savaşçı gibi. Oluşan bu yeni sınıflardan oluşan daha büyük topluluklar şehir toplumunun doğmasını da sağlamıştır.
Artı ürüne sahip olan yerleşim merkezleri güç kazanmıştır. Artı ürünlerin bir merkezde toplanması ve halka buradan dağıtılması da toplumda tabakalaşmayı ortaya çıkarmıştır. Örneğin; Mezopotamya’daki tapınaklarda toplanan ürünlerinin kaydını tutan din adamları dağıtımı kontrol ederek toplumda üst tabakayı oluşturmuştur. Mısır’da toprak firavunun, halk ise kiracı konumundadır.
İlk Çağ’da toplum; asiller, din adamları, hürler ve köleler gibi sınıflara ayrılmıştır. Toprağa sahip olan soylular, yüzyıllar boyunca geçerli olacak güçlü statüler kazanarak sosyal, ekonomik, siyasi gücün belirleyicisi olmuştur. Bu durum monarşileri ortaya çıkarmıştır.
İlk çağlardan itibaren devletler ihtiyaçlarını karşılamak için halktan vergi toplamışlardır. Vergiler; ayni (ürün), nakdi (para) veya iş gücü karşılığı şeklinde alınmıştır. Özellikle de savaş zamanlarında halktan ağır vergiler toplanmıştır.
İlk ve Orta Çağ’da Toplumsal Tabakalaşma
📚 EK BİLGİ: Toplumsal tabakalaşma, insanlar arasındaki ekonomik ve toplumsal eşitsizliğin görünür hale gelmesidir.
İlk toplumlarda toplumsal tabakalaşma çok az görülmüştür. Fakat tarımsal üretimin gelişmesi ile zenginlik artmış ve sonucunda tabakalaşma da görülür seviyede artmıştır.
Tarih boyunca görülen toplumsal tabakalaşmalar; kölelik, kast sistemi ve mevkiye bağlı sistemlerdir. Fakat Hindistan’daki Kast sistemi bu tabakalaşmaya en güzel örnektir. Kast sistemi, bir kişinin toplumsal konumunun yaşamı boyunca belirlendiği toplumsal bir düzendir. Kast sistemi; brahmanlar (din adamları), kşatriyalar (askerler), vaisyalar (çalışanlar) ve sudralar (işçiler ve köleler) sınıflarından oluşmuştur. Kast sisteminde sınıf değiştirmek yoktur. Herkes doğduğu kastta yaşar ve ölür. Meslek türleri de kastlara göre ayrılmıştır.
Orta Çağ’da Ticaret
İlk dönemlerde ticaret, değiş-tokuş yöntemi ile doğmuştur. İlk başta yakın yerler arasında yapılan ticaret de zamanla ticaret yolları nedeniyle de uzak yerler arasında yapılmaya başlanmıştır. Özellikle Orta Çağ’da Asya ile Avrupa arasındaki ticari faaliyetler genellikle ticaret yolları vasıtasıyla gerçekleşmiştir.
Ticarette genel olarak ipek, ipekli kumaşlar, porselen, madeni eşyalar, kağıt, baharat, tuz, cam eşya, şarap, at, hayvan ürünleri (deri ve postlar), değerli madenler, taşlar ve ziynet eşyaları (takılar) taşınmıştır.
Ticaret yolları üzerindeki ulaşım, kervanlar vasıtasıyla sağlanırken kervanların en büyük yük taşıyıcısı ise develer, katırlar veya atla çekilen tekerlekli taşıtlardır. Denizaşırı ulaşım, insan veya rüzgar gücü ile gerçekleşmiştir. Orta Çağ’da üç yelkenli gemilerin, pusula ve haritanın da kullanımıyla denizciliğin ticari değeri de artmıştır.
Kervanların konakladıkları yerlere farklı farklı isimler verilmiş olsa da en bilindik isim hanlardır. Hanlara hem kervanlar iner hem mallar depolanır hem de atölyelerde ticaret yapılır. Hanlarda birden fazla dükkan olması durumunda ise buralara “çarşı” da denilir.
Arasta ise genellikle aynı esnaf grubuna ait dükkanların bir sokak üzerinde sıralaması ile meydana gelir. Kentin ticaret merkezleri ise bedestenlerdir. Bedestenlerde daha çok değerli eşyalar satılır. Ribatlar ise daha çok karakol veya ordugah olarak kullanılır. XI. yüzyıldan sonra ise konaklama amacıyla kullanılmıştır. Kervansaraylar ise kervanların güvenliği ve konaklaması için yapılmıştır.
⭐Orta Çağ’da kullanılan ticari mekanlar;
- Bedesten
- Arasta
- Han
- Kapan
- Ribat
- Kervansaray
- Pazar
- Liman
- Panayır
Lidyalıların parayı bulması ile ticaret daha da gelişmiştir. Aynı zamanda para hükümdarlıkların, egemenlik sembolü olarak da görülmüştür. Bu dönemlerde paralar genellikle gümüş ve altından basılmıştır.
İlk ve Orta Çağ’da Ticaret Yolları
İlk Çağ’dan itibaren dünya ticaretinde önemli rol oynayan ticaret yolları; İpek You, Baharat Yolu, Kral Yolu ve Kürk Yolu’dur.
Kral Yolu
Anadolu’da Pers İmparatoru Darius’un tarafından yaptırılmıştır. Anadolu’da, Ege Bölgesi’nde bulunan Salihli civarındaki Sardes’ten başlayıp Pers İmparatorluğu’nun başkenti Sus’a kadar uzanır. 2.600 km uzunluğundaki Kral Yolu’nun çevresindeki ekonomi merkezleri, Ege kıyısındaki önemli limanlara bağlanmıştır.
İpek Yolu
İlk ve Orta Çağlarda Çin ve Orta Doğu ile Batı ülkeleri arasındaki transit kara ticaretinde kullanılan en işlek ticaret yoludur. İpek Yolu, tarih boyunca hem geçtiği bölgeleri iktisadi açıdan kalkındırıp halkın refah seviyesini yükseltmiş hem de Doğu-Batı kültür ve uygarlıkları için bir köprü olmuştur. İpek Yolu’nun hakimiyeti için siyasi ve askeri mücadeleler olmuştur.
İpek Yolu’ndaki güç mücadelesinin belirleyicileri Çinliler, Türkler, Moğollar, Farslar, Araplar ve Ruslardır. İpek Yolu’na hakim olan kavimler, dünya siyasetinde etkin rol oynamışlardır. Konar-göçer kavimler arasında bölgede en etkili olan iki millet Türkler ve Moğollardır. İpek Yolu, Türklerin bölgedeki manevi unsurlarla temas etmelerini sağlamıştır. İslamiyet öncesinde bölgeye egemen Türk devletleri; Hunlar, Avarlar ve Kök Türkler, İlk Türk İslam devletlerinden olan Karahanlılar, Gazneliler ve Büyük Selçuklu Devleti mücadele etmiştir.
Büyük Coğrafya keşifleri ve doğu ticaret yollarının okyanusa kayması İpek Yolu’nun önemini yitirmesine neden olmuştur.
Kürk Yolu
Don Nehri’nin denize döküldüğü yerden başlayıp Ural Dağları ve Güney Sibirya ormanları sınırından Altaylar’a, Sayan Dağları üzerinden Çin’e ve Amur Nehri’ne ulaşanyoldur. Bu yoldan hayvanlarla getirilen deri ve postlar, İtil Nehri vasıtasıyla Hazar Devleti’nin merkezi Hanbalık’a (Etil) buradan da Güney Sibirya’dan geçerek Avrupa’ya ve İslam ülkelerine, doğu ucu ise Türk devletlerinin merkezi olan Orhun Bölgesi’nden Çin’e kadar uzanmıştır.
Baharat Yolu
Hindistan’dan başlayarak Avrupa’ya ulaşır. Baharat yolu coğrafi keşifler sonucunda önemini kaybetmiştir. Avrupa’da ticaretinin dayandığı temelleri oluşturan ve doğuyu batıya bağlayan İpek Yolu, güneyi batıya bağlayan Baharat Yolu, kuzeyi güney ve batıya bağlayan Kürk Yolu’nun zamanla Müslüman toplulukların eline geçmesi ile Orta Çağ Avrupası iki yüzyıla yakın sürecek olan Haçlı Seferleri’ni başlatmıştır.
