Su, günlük yaşamımızda ve doğada en çok karşılaştığımız maddelerden biridir. Bu ders notunda, suyun iyonlaşma süreci, pH ve pOH kavramları gibi temel konuları basit bir şekilde öğreneceğiz. Su, hem asidik hem de bazik özellikler gösterebilen özel bir maddedir ve bu özellikler çevremizdeki birçok kimyasal tepkimede önemli rol oynar.
Suyun Elektrik İletkenliği
Saf su normalde elektriği çok az iletir. Bunun nedeni saf suyun içerisinde çok az miktarda iyon bulunmasıdır. Ancak tuzlu su elektriği iyi iletir çünkü tuzlu su içinde çok sayıda serbest iyon vardır. Tuz (NaCl) suda çözündüğünde pozitif yüklü Na⁺ ve negatif yüklü Cl⁻ iyonlarına ayrışır. Bu iyonlar elektriği taşıyabilir.
- Saf Su: Çok az iyon vardır (H⁺ ve OH⁻), zayıf iletkenlik gösterir.
- Tuzlu Su: Bol miktarda Na⁺ ve Cl⁻ iyonları bulunur, güçlü iletkenlik sağlar.
- Günlük Hayattan Örnek:
- Denizde yüzdükten sonra cildinizin hafif tuzlu kalması, deniz suyundaki iyonlardan kaynaklanır. İşte bu iyonlar elektriğin iletimini sağlar.
Suyun Oto-İyonizasyonu (Oto-Protoliz)
Oto-iyonlaşma, su moleküllerinin birbirleriyle tepkimeye girerek iyonlara ayrışmasıdır. Bu süreçte, su molekülleri az miktarda hidronyum (H₃O⁺, kısaca H+) ve hidroksit (OH⁻) iyonlarına dönüşür. Örneğin, bir bardak suda bu iyonlar çok az miktarda bulunur, ancak bu iyonlar suyun asidik veya bazik özelliklerini belirler. Oto-iyonlaşma, suyun kendi kendine iyonlaşması anlamına gelir ve bu olay, suyun kimyasal dengesini sağlar.
Bu tepkimede, suyun bir kısmı hidronyum iyonuna, diğer kısmı ise hidroksit iyonuna dönüşür. Bu iyonlar, suyun asitlik veya bazlık derecesini belirler.
Ortaya çıkan iyonlar:
- H⁺ (hidrojen iyonu): Pozitif yüklü, genellikle H₃O⁺ (hidronyum iyonu) şeklinde bulunur.
- OH⁻ (hidroksit iyonu): Negatif yüklü.
Saf suda, 25°C sıcaklıkta, H⁺ ve OH⁻ iyonlarının derişimleri eşittir ve çok düşüktür (1 × 10⁻⁷ M).
Suyun İyonlaşma Sabiti Ksu
Suyun iyonlaşma derecesini belirten özel bir sabit vardır, buna suyun iyonlaşma sabiti () denir. Formül olarak:
- 25°C’de olarak sabittir.
- Bu sabit kullanılarak saf suda iyon derişimleri hesaplanır:
- Saf suda olur. PH = 7
Örnek:
Bir amonyak çözeltisinde [OH⁻] konsantrasyonu 2 10⁻³ M ise, [H₃O⁺] konsantrasyonu şu şekilde hesaplanır:
Bu tür hesaplamalar, çözeltinin asidik mi yoksa bazik mi olduğunu anlamamıza yardımcı olur.
pH ve pOH Kavramları
pH, çözeltilerdeki H⁺ iyonlarının derişimini ifade etmek için kullanılır ve çözeltilerin asitlik veya bazlık düzeyini gösterir. pH, hidronyum iyonu (H₃O⁺) konsantrasyonunun logaritmik tersidir. pH değeri 0 ile 14 arasında değişir.
- Asidik çözelti: pH < 7 (limon suyu, sirke gibi)
- Nötr çözelti: pH = 7 (saf su)
- Bazik çözelti: pH > 7 (sabunlu su, deterjan gibi)
- pH formülü:
- pOH ise OH⁻ iyonlarının derişimini gösterir:
- pH ve pOH değerleri arasında şu ilişki vardır:
Bazı Maddelerin PH Değerleri
- Mide asidinin pH değeri yaklaşık 1’dir, oldukça asidiktir ve besinleri parçalamaya yardımcı olur.
- Sabunlar genelde baziktir, pH değeri 9-11 arasında değişir.
PH Hesaplama Sorularına Yaklaşım
Bu konularla ilgili sorular genellikle pH ve pOH değerlerinin hesaplanmasını veya iyon konsantrasyonlarının belirlenmesini amaçlar. Bu tür sorularda, önce verilen iyon konsantrasyonlarını kontrol etmek ve formülünü kullanarak diğer iyonun konsantrasyonunu bulmaya çalışmak iyi bir başlangıçtır. Örneğin, bir çözeltinin pH değeri verilmişse, pOH’yu bulmak için pH + pOH = 14 eşitliğini kullanabiliriz.
Önemli Terimler ve Açıklamaları
- Amfoterik Madde: Hem asit hem de baz gibi davranabilen maddeler.
- Amfiprotik Madde: Hem proton (H⁺) alabilen hem de proton verebilen maddeler. Su buna iyi bir örnektir.
