Söz, lakırdı, söyleyiş, söyleme kuvveti gibi kelime anlamları olan nutuk Türkçede daha çok “bir topluluğa karşı söylenilen söz, hitabet” manalarında kullanılır.
Eskiden bir topluluk karşısında söz söylemenin ilke ve kurallarını belirleyen sanata hitabet, bu sanat doğrultusunda konuşan kişiye de hatip denilmiştir.
- Nutuk, dinleyenleri harekete geçirmek, onları coşturmak, belli bir amaca yöneltmek, onlara bir ülküyü, düşünceyi, isteği aşılamak için gerçekleştirilen heyecanlı ve etkili konuşmalardır.
- Bu tür yazılara “yaşatıcı yazılar” adı da verilir.
- Bu türde öyküleme anlatım tekniği kullanılmaktadır.
- Açıklama, tartışma ve kanıtlama anlatım biçimleri kullanılmaktadır.
- Örnekleme, tanık gösterme, benzetme ve tanımlama gibi de düşünceyi geliştirme yollarına başvurulmuştur.
- Nutukta okuyucunun bilgisini arttırmaktan ziyade hayal gücünü zenginleştirme hedef alınır.
- Söylevlerin, dinleyicileri düşündürmek, onları coşturmak, harekete geçirmek gibi hedefleri vardır.
- Söylevler dinleyicilerin zeka düzeyine, ilgisine ve duygu-düşüncelerine göre hazırlanır.
- Söylev temelinde bir kompozisyon ürünüdür.
- Aynı zamanda nutuk eğer yazıya dönüştürülmüşse yazılı kompozisyon ürünü olarak da kabul görmektedir. M. Kemal Atatürk’ün Nutuk’u en güçlü söylev olma özelliği taşımaktadır.
Söylevde, konuşmacı kendisini dinleyenleri yanılgıya düşürmemek için acele etmeden düşünerek konuşmalı, dinleyicilerine karşı iyi niyet beslemelidir. Konuşmacı; dinleyicilerinin, konuşmalarına inanmasını sağlayacak bir biçimde dürüst olmalıdır. Dinleyicilerinin kalbini kırmamalı, gerekirse de kendisini dinleyicilerinin yerine koymalıdır. Basmakalıp sözleri tercih etmemelidir.
İyi bir hatip olmak isteyen kişi, çok okumakla beraber gözlemleri çok kuvvetli, içerisinde bulunduğu toplumun düşüncelerini iyi bilen, söz kurallarına gerekli özeni gösteren, ileri görüşlü bir birey olmak zorundadır. Aynı zamanda hatip; tok ve gür sesli, konuşmalarında veya fikirlerinde içten ve samimi olmalıdır.
Nutuğun Dört Temel Amacı
- Bir fikri veya bir meseleyi açık bir şekilde anlatmak
- Dinleyiciler üzerinde bir iz bırakarak onları ikna etmek
- Dinleyicileri harekete geçirmek
- Dinleyicileri eğlendirmek
Nutuk Hazırlanırken Dikkat edilecek Hususlar
Nutuk hazırlanırken dikkat edilecek 7 önemli husus vardır.
- Konuşmacı daha önceden konusunu ve konuşmasını planlamalı, yazmış olduğu nutka önceden hazırlanmalıdır. Hatip konuşma esnasında yazılı metnini yanında bulundurmalı lakin konuşma sırasında metnine mümkün olduğunca az bakmalıdır. İyi bir hazırlık yapan hatip konuşma metnine sadece göz ucuyla bakması bile yeterli olacaktır.
- Nutuğun giriş cümlesi dinleyenlerin dikkatini ve ilgisini çekecek bir türden olmalıdır.
- Konuşma esnasında kullanılacak olan üslup iyi seçilmelidir.
- Nutuğun gelişme bölümünde hatip, fikirlerini veya düşüncelerini kanıtlayacak nitelikteki belgelere başvurur, örneklendirir ve ispatlamaya çalışır. Dinleyicilerin heyecanını yükseltecek fikirlerle, sorulu cevaplı cümlelerle sonuç bölümüne geçilir.
- Son bölümde hatip, işlenen konunun önemini dinleyicilere kesin ve etkili bir biçimde anlatır.
- Hatip belirlediği konuyu iyi bir şekilde savunabilmelidir. Bunun için de hitap ettiği toplumun fikir ve düşüncelerini ve hitap sanatının gerektirdiği incelikleri iyi bilmelidir. Ses tonu ve mimikleri konuşmanın akışına uygun olmalıdır.
- Hatip konuşmanın ahengine göre metne bağlı kalmayacağını iyi bilmelidir.
Dünya Edebiyatında Söylev
Bu türün dünya edebiyatındaki ilk örneklerini Eski Yunan ve Roma dönemlerinde görmekteyiz. Eski Yunan edebiyatındaki Demosthenes, Latin edebiyatında Cicero, Fransız edebiyatında ise Bossuet, Mirabeau ve Robespiere dünya edebiyatındaki önemli söylevcilerdir.
Türk Edebiyatında Söylev
Bilge Kağan’ın Orhun Abideleri’nde Türk Budununa seslenişi Türk edebiyatında ilk söylev olarak kabul görmektedir. Türk edebiyatında söylev asıl gelişimini 2. Meşrutiyet’ten sonra göstermiştir. O dönemde Türk edebiyatında tanınan en önemli söylevciler Hamdullah Suphi Tanrıöver ve Ömer Naci’dir. Özellikle Milli Mücadele döneminde Mehmet Akif Ersoy ve Halide Edip Adıvar bu türde ön plana çıkmıştır. Cumhuriyet döneminin şüphesiz en önemli söylevcisi Mustafa Kemal Atatürk’tür. Atatürk’ün “Gençliğe Hitabesi” ve “10. Yıl Nutku” bu türün en güzel örneklerindendir.
- Türk edebiyatındaki diğer önemli söylevciler:
- Süleyman Nazif
- Necip Fazıl Kısakürek
- Osman Yüksel Serdengeçti
- Rıza Tevfik Bölükbaşı
- Behçet Kemal Çağlar
- Selim Sırrı Tarcan
- Osman Bölükbaşı
Söylev Türleri
Söylev, konularına göre 5’e ayrılmaktadır.
Siyasi Söylev
Milletvekilleri veya devlet adamları tarafından siyasi konulardan oluşan millet meclislerinde, seçim meydanlarında, siyasi toplantılarda ve mitinglerde yapılan konuşmalardır. Türk edebiyatında ilk siyasi söylev olma özelliği taşıyan eser Orhun Abideleri’dir. M. Kemal Atatürk’ün Nutuk’u en güçlü siyasi söylev olma özelliği taşımaktadır.
- Bu türün en önemli isimleri
- Mustafa Kemal Atatürk
- Hamdullah suphi Tanrıöver
- Mehmet Emin Yurdakul
- Süleyman Nazif
- Rıza Tevfik Bölükbaşı
Bilimsel ve Kültürel Söylev
Eğitim kurumlarında ders veren öğretmen veya öğretim görevlileri öğrencilerin karşısında bir nevi hatiptirler. Öğrencilerinin karşısında anlattıklarının etkili olabilmesi için hitabet sanatının inceliklerine başvurmaktadırlar. Bunların yanında panel, konferans ve açık bilimsel toplantılarda yapılan konuşmalar da bu türe girmektedir.
- Bu türün önemli isimleri
- Fazıl Ahmet Aykaç
- Necip Fazıl Kısakürek
- Hamdullah suphi Tanrıöver
- Osman Yüksel Serdengeçti
Askeri Söylev
Ordunun moralini yükseltmek ve güven duygusunu arttırmak için yapılan söylevlerdir.
Akademik Söylev
Bilimsel bir konu ile ilgili olan; üniversitelerde, akademilerde ve bilim toplantılarında yapılan konuşmalardır.
Dinsel Söylev
Dini mekanlarda, birey ve toplumu ilgilendiren sorun veya konuların dinsel bir bakış açısı ile anlatılmasıdır. Camilerde imamların yaptığı hutbeler bu türe örnek olarak verilebilir.
