Sanat Felsefesi

Bikifi Instagram'da

Sanat felsefesi, sanatın doğası, değeri, amacı ve sanat eserlerinin yorumlanması gibi konuları ele alan bir felsefe dalıdır. Bu alandaki çalışmalar, sanatın ne olduğunu, ne olması gerektiğini, sanatın toplumdaki rolünü ve sanat eserlerinin nasıl değerlendirilmesi gerektiğini sorgular. Sanat felsefesi, estetik olarak da bilinir ve güzellik, zevk, sanatsal ifade ve sanat eserlerinin yaratılış süreçleri üzerine düşünür.

Sanat Felsefesinin Konusu ve Problemleri

Sanat, insanın güzellik karşısındaki takdirini ve coşkusunu yaratıcı yöntemlerle ifade etme biçimidir. Kısacası sanat, güzelliğin insan eliyle yaratılması etkinliğidir.

Sanat felsefesi, sanatın derinliklerini iki ana başlık altında inceler. İlk başlık, sanatın özü, hangi kategorilere ayrılabileceği ve sanatçının rolü üzerine yoğunlaşır. İkinci başlık ise insan ile sanat arasındaki bağın doğasını ve bu etkileşimin ne şekilde gerçekleştiğini irdeler. Başka bir deyişle, sanat felsefesi, insan hayatında önemli bir yer tutan sanatı, her yönüyle kavramaya odaklanır.

Güzellik

Güzellik; sıkça bir birey, mekan, obje veya sanatsal bir eserde karşımıza çıkar. Güzel olanı gözlemleyip algılayan bir zihin, bu deneyimden elde ettiği memnuniyet ve hazzı hisseder. Güzelin felsefesini yapan estetikçiler, güzellikle ilgili temel meseleleri sorgulayarak bu alanda derinlemesine araştırmalar yapmışlardır.

Felsefenin güzellikle ilgili dalına estetik denir. Estetik, güzelliğin tanımı, güzellik hakkında yapılan yargıların temeli ve genel estetik değerlendirmelerin var olup olmadığı gibi konuları kapsar. Estetik, tüm yönleriyle güzelliği mercek altına alır. Bu perspektifle, hem doğada hem de sanatta bulunan güzelliği aydınlatmaya çalışır.

Güzelliğin tanımı konusunda verilen cevaplar oldukça çeşitlidir. Bir filozofun güzellik anlayışının, onun varlık hakkındaki görüşleriyle bağlantılı olduğu ifade edilebilir. Sanatta estetik değerler hakkında iki temel yaklaşım vardır:

Bu yaklaşımlardan biri öznelcilik anlayışıdır. Bu anlayışa göre, estetik değerler ve güzellik algısı, sanat eserine bakan veya ona tepki veren kişiye özgüdür. Sanat eserinin içsel değeri değil, izleyicinin veya dinleyicinin tepkisi bu anlayışta merkezdedir. Yani sanat eserinin kendi içinde taşıdığı bir estetik değeri yoktur; değeri ona reaksiyon gösteren bireyin algısında şekillenir. Örneğin, klasik müzik bazıları için büyüleyici olabilirken, bazıları için cazip gelmeyebilir.

Öznelcilik anlayışının karşısında, nesnelci yaklaşım bulunmaktadır. Bu perspektife göre, sanatın estetik güzelliği eserin kendi içsel değerinde bulunur. Seyirci ya da dinleyici kendi değer yargılarına sahip olabilir, ancak gerçek estetik kriter sanat eserinin kendisinde mevcuttur. Tarihsel olarak, zamanının ötesine geçtiği kabul edilen sanat eserleri bu argümanın örnekleri arasındadır. Mesela bir film, ilk çıktığı zaman büyük bir ilgi görmemiş ya da yayınlanacak bir mekan bulamamışken, yıllar sonra büyük bir sanatsal değere sahip olarak kabul edilebilir.

Sanat

Sanat, tarihsel olarak bir dönem bilim ve teknolojiyle aynı kategoride değerlendirilmiştir. Fakat sanat, sadece teknik becerilerle objeleri dönüştürmekten ya da bilimdeki gibi varoluşu anlama çabasından çok daha derin bir anlama sahiptir. Sanat, hem teknik ustalığı hem de varlığın özünü anlama yeteneğini gerektirir. Sanatçının eserini hayata geçirebilmesi için en önemli unsurlar yaratıcılık ve hayal gücüdür.

Sanat ve zanaat, izleyicinin veya kullanıcının beğenisini kazanmayı amaçlayan iki farklı faaliyet alanıdır. Tarih boyunca bazen birbirinin yerine kullanılmıştır ve bu kullanım günümüzde de sürmektedir. Ancak sanatı zanaatten ayıran temel özellikler; sanatın sadece pratik bir amaca hizmet etmekten ziyade estetik beğeniye yönelik olması ve hatta benzerleri olsa bile her bir eserin eşsiz ve orijinal olmasıdır. Bu özellikleri taşıyan sanat türleri, güzel sanatlar kategorisi altında birleştirilmiştir.

Sanatın oluşum sürecinde üç ana bileşen öne çıkar: sanatçı, sanatsal eser ve izleyici (alımlayıcı, dinleyici, okur). Sanatçı, düşünce, hissetme ve algı süreçlerini bir araya getirerek spesifik bir teknikle kendi eserini meydana getirir. Bu, tam anlamıyla sıfırdan yaratma değil, mevcut materyalleri yeniden şekillendirme eylemidir. Örneğin, renkler, sesler ve kelimeler sanatçının elinden geçerek yeniden doğar. Bu dönüşümün sonucu olan eser, sanatçının duygularını ve düşüncelerini maddi bir forma dönüştürdüğü yapıttır. İzleyici, estetik beğenisine göre sanatsal esere yaklaşır. Onlar, sanatsal eserin sadece tüketicisi değil aynı zamanda sanatın yönünü belirleyen unsurlardan biridir. Çünkü sanatçılar, eserlerini genellikle bir izleyici kitlesi gözeterek oluşturur. Sanat meraklılarının beğenisi, tekil bir standart olarak kabul edilmese de, sanatsal yaratıcılığı tetikleyen temel dinamiklerden biridir.

✨ Sanat kuramları;

• Yansıtma (Taklit) Kuramı= Sanatın kıymetini, dünyadaki ve özellikle doğanın yansımalarını nasıl ifade ettiğiyle belirleyen bir anlayıştır. Bu yaklaşım, doğanın kusursuzluğuna dayanarak, en iyi sanatın gerçekliği en doğru şekilde yansıtan sanat olduğunu savunur. Bu görüşün öne çıkan temsilcileri arasında Platon ve Aristoteles gibi filozoflar bulunmaktadır.
• Dışavurumcu Kuram= Sanatı, duyguların ve düşüncelerin bir yansıması olarak ele alan dışavurumculuk yaklaşımı, sanatın doğada bulunmayan bir kusursuzluk ortaya koyma gayesi olduğunu savunur. Bu kuram, sanat eserinin kendisinden ziyade sanatçının iç dünyasına ve karakterine odaklanır. Bu anlayışın başlıca savunucularından biri Croce’dir.
• Oyun Kuramı= Schiller’in benimsediği bir yaklaşımdır. Sanatı, oyun gibi kendi içinde bir amaç taşıyan, insanın yaşamını özgür kılarken aynı zamanda ona huzur veren bir faaliyet olarak değerlendirir.
• Biçimselci Kuram= Sanatın temelini sanatsal üründe bulmayı amaçlar. Sanatta özellikle formu veya yapısını vurgular. Bu perspektif, bileşenlerin her bir sanat eserine özgün bir şekilde nasıl düzenlendiğine işaret eder ve eserin yapısal bütünlüğünün estetik bir değere sahip olduğunu iddia eder. Bu yaklaşım Kant ve Clive Bell tarafından desteklenmiştir.
• İşlevselci Sanat Kuramı= Sanatı onun işlevi üzerinden değerlendiren bir anlayıştır. Sanatın, tarihsel ve sosyal bağlamda ele alınarak değerlendirilmesi gerektiğini öne sürer. Sanatın amacı, toplumsal gerçeklikteki hataları ve eksiklikleri ortaya koyarak toplumu aydınlatmaktır. Bu yaklaşım, aynı zamanda Marksist sanat perspektifi olarak da adlandırılır.
• Kurumsalcı Sanat Kuramı= Sanatın varlığını, işlevsel özelliklerden ziyade dışa dönük koşulların tanımladığını öne sürer. Bir nesnenin sanat eseri olarak kabul edilmesi için sadece insan yapımı olması değil, aynı zamanda ona bu statüyü tanıyacak bir sanat çevresinin mevcudiyeti gerekmektedir. Sanatın dünyası içindeki kuruluşlar, eserin estetik değerini tayin eder.

Sanat Eserinin Özellikleri

• Sanat eseri benzersiz ve tektir.
• Zamanı aşan bir yönü vardır. Geçmişten günümüze, bugünden geleceğe aktarılır.
• Sıradışı ve kendine özgü bir duygu, düşüncenin ürünüdür.
• Sanatsal yaratıcılık esere dönüştüğünde duyularla algılanabilir nitelik taşır.
• Yaratıcısına has anlayışın ürünü olarak ortaya çıkar.
• Kişisel yetenekle biçimlenir.
• Yeni bir şeye varlı kazandırma sürecinin ürünüdür.
• Hayal gücünden beslenir.
• Güzel bir ürün koyma kaygısından kaynaklanır.
• Alıcısı olarak insanlığın tümünü hedefler.
• Belli bir kültüre özgü ya da yönelik değildir.
• Orantılılık, hacim, uyum, simetri, bütünlük gibi nitelikleri barındırır.