Hareketlinin birim zamandaki hız değişimine ivme denir.
- ile gösterilir.
- Vektörel bir büyüklüktür.
- Birimi ‘dir.
- Hızda bir değişim var ise ivme vardır. Hız değişmiyorsa ivme yoktur. İvme sabit ise hız düzgün değişiyordur.
- İvme bir saniyede hıza eklenen ya da hızdan çıkarılan değeri gösterir. Bir cismin ivmesi +2 ise, cismin hızı her saniye 2 şer, 2 şer artıyordur ya da 2 şer, 2 şer azalıyordur.
Hareketlinin hızı eşit zaman aralığında eşit olarak değişiyor ise bu tür hareketlere sabit ivmeli hareket denir. Daha iyi anlamak için aşağıdaki grafiği inceleyelim:
- Cismin hızı sabit olarak arttığı görülür yani ivme sıfır değildir ve sabittir.
- Cisim eşit zaman aralığında eşit olmayan yer değiştirme yapar yani ivme sıfır değildir.
Hız-zaman grafiği şekildeki gibi olan cismin ivme-zaman grafiği aşağıdaki gibi olur. İvme-zaman grafiğinin altında kalan alan ise hız değişimini verir.
Sabit ivmeli hareketi ile ilgili kafa karışıklığını gidermek için aşağıdaki koşullar çerçevesinde daha ayrıntılı inceleyelim:
|Vilk|< |Vson| koşulunda
Hareket düzgün hızlanan doğrusal harekettir.
- Cismi sayı doğrusu üzerinde düşündüğümüzde pozitif yönde ilerliyor ise ivme pozitif değer alır. Yani cisim pozitif yönde hız artışı göstermiş ise cismin hızına 1 sn içinde eklenen değer pozitif olmalıdır.
- Cisim negatif yönde ilerliyor ise ve son hızın mutlak değeri ilk hızdan büyük ise ivme negatif değerlidir. Çünkü negatif yöndeki bir araç 1 saniye sonra negatif yönde daha hızlı ise ivmesi negatif yönde olur.
|Vilk|> |Vson| koşulunda
Hareket düzgün yavaşlayan doğrusal harekettir.
- Cisim pozitif yönde ilerliyor ise ivme negatif işaretli olur.
- Cisim negatif yönde ilerliyor ise ivme pozitif işaretli olur.
Örnek
Durmakta olan bir araç harekete geçerek yukarıdaki ivme-zaman grafiği şeklinde hareket etmektedir. Bu aracın 20 saniye sonunda hızı kaçtır?
Çözüm
İvme-zaman grafiğinde ivmenin altında kalan alan bize hızdaki değişimi verecektir. Bütün zaman aralıklarındaki hız değişimini bularak bir hız-zaman grafiği oluşturabiliriz. Hız-zaman grafiğinin sonu bize aracın son hızını verecektir.
- 0-5 saniye: 4×5=20
- 5-10 saniye: 8×5=40
- 10-15 saniye: 0x5=0
- 15-20 saniye: -10×5=-50
Zaman aralıklarına göre hızdaki değişimleri yukarıda bulduk. Hız-zaman grafiğini çizecek olursak ilk 5 saniyede hızın 0’dan 20’ye çıktığını görüyoruz. Sonraki 5 saniyede hız 40 daha artarak 60’ı bulur. Bundan sonra 5 saniye aynı hızda devam etmiş. Son 5 saniyede ise yavaşlayan bir hareket yaparak hızını 50 düşürmüş. Böylece hızı 60’ken 50 azalınca 10’a düşecektir.
Grafikte de gördüğümüz gibi aracın son hızı 10 m/s dir.
