Orta Çağ’daki Ticaret Yolları

Ticaret yolları, tarih boyunca toplumları birbirine bağlayarak devletler arasında siyasi, ekonomik ve kültürel ilişkilerin kurulmasında önemli bir köprü olmuştur. Bu yollar, sadece ticari malların taşındığı güzergahlar olmaktan öte, fikirlerin, bilgilerin, inançların ve kültürel değerlerin de farklı coğrafyalara yayılmasına aracılık etmiştir. Ticaret yolları, teknolojik gelişmelerin bir bölgeden diğerine aktarılmasına ve toplumların gelişimine katkı sağlayan dinamik bir unsur olarak da işlev görmüştür.

Kral Yolu

• Anadolu’da Pers İmparatoru Darius’un tarafından yaptırılmıştır.
• Anadolu’da, Ege Bölgesi’nde bulunan Salihli civarındaki Sardes’ten başlayıp Pers İmparatorluğu’nun başkenti Sus’a kadar uzanır.
• 2.600 km uzunluğundaki Kral Yolu’nun çevresindeki ekonomi merkezleri, Ege kıyısındaki önemli limanlara bağlanmıştır.

İpek Yolu

• İlk ve Orta Çağlarda Çin ve Orta Doğu ile Batı ülkeleri arasındaki transit kara ticaretinde kullanılan en işlek ticaret yoludur.
• İpek Yolu, tarih boyunca hem geçtiği bölgeleri iktisadi açıdan kalkındırıp halkın refah seviyesini yükseltmiş hem de Doğu-Batı kültür ve uygarlıkları için bir köprü olmuştur.
• İpek Yolu’nun hakimiyeti için siyasi ve askeri mücadeleler olmuştur.
• Bu yolun başlangıç noktası Çin’in Çangan (C’hangan) ve Loyeng (Loyang) şehirleriydi. Orta Çağ’da kervanlar, bu şehirlerden aldıkları ticari malları Dunhuan yakınlarındaki Taklamakan Çölü‘ne kadar taşırdı.
  • Burada İpek Yolu ikiye ayrılarak çölün kuzeyinden ve güneyinden ilerlerdi.
  • Her iki güzergah da batıya doğru ilerleyerek Kaşgar‘da birleşirdi.
  • Kuzey rotasından giden yolun bir kolu, Turfan, Urumçi, Kulja ve Almatı şehirlerinden geçerek Talas yoluyla Maveraünnehir‘e, diğer kolu ise Talas ve Aksu üzerinden Kaşgar‘a bağlanırdı.
  • Güney rotası ise Hotan ve Yarkent üzerinden Kaşgar‘a ulaşırdı.
  • Kuzey güzergahı, Semerkant, Buhara, Hive ve Yenikent şehirlerinden geçerek Karadeniz kıyılarına, oradan da İstanbul üzerinden Avrupa’ya açılırdı.
  • Kaşgar’dan sonra Belh, Merv, Nişabur ve Rey şehirlerinden geçerek Tebriz üzerinden Anadolu’ya giren güney güzergahı, ayrıca Rey‘de ayrılan bir başka kol ile Antakya üzerinden Doğu Akdeniz sahillerine ulaşırdı.
• İpek Yolu’ndaki güç mücadelesinin belirleyicileri Çinliler, Türkler, Moğollar, Farslar, Araplar ve Ruslardır.
• İpek Yolu’na hakim olan kavimler, dünya siyasetinde etkin rol oynamışlardır.
• Konar-göçer kavimler arasında bölgede en etkili olan iki millet Türkler ve Moğollardır.
• İpek Yolu, Türklerin bölgedeki manevi unsurlarla temas etmelerini sağlamıştır.
• İslamiyet öncesinde bölgeye egemen Türk devletleri; Hunlar, Avarlar ve Kök Türkler, İlk Türk İslam devletlerinden olan Karahanlılar, Gazneliler ve Büyük Selçuklu Devleti mücadele etmiştir.
• Büyük Coğrafya keşifleri ve doğu ticaret yollarının okyanusa kayması İpek Yolu’nun önemini yitirmesine neden olmuştur.

Kürk Yolu

• Don Nehri’nin denize döküldüğü yerden başlayıp Ural Dağları ve Güney Sibirya ormanları sınırından Altaylar’a, Sayan Dağları üzerinden Çin’e ve Amur Nehri’ne ulaşan yoldur.
• Bu yoldan hayvanlarla getirilen deri ve postlar, İtil Nehri vasıtasıyla Hazar Devleti’nin merkezi Hanbalık’a (Etil) buradan da Güney Sibirya’dan geçerek Avrupa’ya ve İslam ülkelerine, doğu ucu ise Türk devletlerinin merkezi olan Orhun Bölgesi’nden Çin’e kadar uzanmıştır.

Baharat Yolu

• Hindistan’dan başlayarak Avrupa’ya ulaşır. Baharat yolu coğrafi keşifler sonucunda önemini kaybetmiştir.
• Baharat Yolu, İpek Yolu’ndan farklı olarak deniz taşımacılığının daha yoğun kullanıldığı bir ticaret rotasıydı.
• Bu yolun başlangıç noktası, Baharat Adaları olarak da bilinen Endonezya’nın doğusundaki Maluku Takımadaları idi.
  • Buradan başlayan deniz yolu, Kalküta, Seylan Adası, Kaliküt ve Goa üzerinden Diu Limanı’na ulaşırdı.
  • Bu noktada Baharat Yolu ikiye ayrılırdı.
  • İlk kol, Hürmüz Boğazı’ndan geçerek Basra Körfezi’ne varır, ardından kara yoluyla Bağdat, Şam, Halep, Bursa ve İstanbul üzerinden Avrupa içlerine kadar uzanırdı.
  • İkinci kol ise Yemen ve Doğu Afrika sahilleri üzerinden Kızıldeniz’e ve İskenderiye’ye ulaşır, oradan da Venedik ve Cenova gibi liman şehirleri üzerinden Avrupa’ya dağıtılırdı.
• Avrupa’da ticaretinin dayandığı temelleri oluşturan ve doğuyu batıya bağlayan İpek Yolu, güneyi batıya bağlayan Baharat Yolu, kuzeyi güney ve batıya bağlayan Kürk Yolu’nun zamanla Müslüman toplulukların eline geçmesi ile Orta Çağ Avrupası iki yüzyıla yakın sürecek olan Haçlı Seferleri’ni başlatmıştır.

Orta Çağ’da Ticaret

İlk dönemlerde ticaret, değiş-tokuş yöntemi ile doğmuştur. İlk başta yakın yerler arasında yapılan ticaret de zamanla ticaret yolları nedeniyle de uzak yerler arasında yapılmaya başlanmıştır. Özellikle Orta Çağ’da Asya ile Avrupa arasındaki ticari faaliyetler genellikle ticaret yolları vasıtasıyla gerçekleşmiştir.

Ticarette genel olarak ipek, ipekli kumaşlar, porselen, madeni eşyalar, kağıt, baharat, tuz, cam eşya, şarap, at, hayvan ürünleri (deri ve postlar), değerli madenler, taşlar ve ziynet eşyaları (takılar) taşınmıştır.

Ticaret yolları üzerindeki ulaşım, kervanlar vasıtasıyla sağlanırken kervanların en büyük yük taşıyıcısı ise develer, katırlar veya atla çekilen tekerlekli taşıtlardır. Denizaşırı ulaşım, insan veya rüzgar gücü ile gerçekleşmiştir. Orta Çağ’da üç yelkenli gemilerin, pusula ve haritanın da kullanımıyla denizciliğin ticari değeri de artmıştır.

Kervanların konakladıkları yerlere farklı farklı isimler verilmiş olsa da en bilindik isim hanlardır. Hanlara hem kervanlar iner hem mallar depolanır hem de atölyelerde ticaret yapılır. Hanlarda birden fazla dükkan olması durumunda ise buralara “çarşı” da denilir.

Arasta ise genellikle aynı esnaf grubuna ait dükkanların bir sokak üzerinde sıralaması ile meydana gelir. Kentin ticaret merkezleri ise bedestenlerdir. Bedestenlerde daha çok değerli eşyalar satılır. Ribatlar ise daha çok karakol veya ordugah olarak kullanılır. XI. yüzyıldan sonra ise konaklama amacıyla kullanılmıştır. Kervansaraylar ise kervanların güvenliği ve konaklaması için yapılmıştır.

⭐Orta Çağ’da kullanılan ticari mekanlar;

• Bedesten
• Arasta
• Han
• Kapan
• Ribat
• Kervansaray
• Pazar
• Liman
• Panayır

Lidyalıların parayı bulması ile ticaret daha da gelişmiştir. Aynı zamanda para hükümdarlıkların, egemenlik sembolü olarak da görülmüştür. Bu dönemlerde paralar genellikle gümüş ve altından basılmıştır.